В статье рассматривается проектно-детальный анализ комплекса геодезических работ, проводимых в процессе строительства инженерных сооружений, обсуждение вопросов геодезического обеспечения в строительстве и рассмотрение путей их оптимизации, составление планов и чертежей района строительства, а также выполнение расчетов.
Ключевые слова: архитектурные, строительные, инженерно-геодезические работы.
The article discusses the design and detailed analysis of the complex of geodetic works carried out during the construction of engineering structures, discussion of issues of geodetic support in construction and consideration of ways to optimize them, drawing up plans and drawings of the construction area, as well as performing calculations.
Keywords: architectural, construction, engineering and geodetic works.
Түркістан облысы — Қазақстанның оңтүстігіндегі облысы. 1932 жылы 10 наурызда құрылған. 2018 әкімшілік орталығы Шымкенттен Түркістанға ауыстырылды. Аумағы 117,3 мың км². Сауран ауданы — Түркістан облысы аумағында "Қазақстан Республикасының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысы туралы» Қазақстан Республикасының 1993 жылғы 8 желтоқсандағы № 2572-XII Заңына сәйкес 2021 жылдың 12 наурызы күні құрылған әкімшілік-аумақтық бөлік [1].
Сурет 1. Түркістан облысы
Кесте 1
Ғимараттың негізгі сипаттамалары және ҚНжЕ 2.01.07, ҚНжЕ 2.01.01–82 деректеріне сәйкес ауданның климаттық жағдайлары мынадай
|
Ғимараттың жауапкершілік класы |
2 |
|
Ғимараттың отқа төзімділік дәрежесі |
III |
|
Климаттық аудан |
II В |
|
Есептік қар жүктемесі, кг/ш. м |
240 |
|
Желдің нормативтік жылдамдық қысымы, кг с/ш. м |
23 |
|
Топырақтың қату тереңдігі, м |
1,5 |
|
Басым желдер |
Оңтүстік-Батыс |
|
Есептелген сыртқы температура: бұршақ. Цельсий — ең суық бес күндік, — — ең суық күндер. |
— 12 — 15 |
Облыс жерінің көпшілік бөлігі Тұран плитасының құрамына кіреді. Геологиялық құрылымы негізінен кембрийлік, девондық, тас көмірлік жыныстардан жоталар аралығындағы ойыстар девонның қызыл түсті шөгінділеріне толған) түзілген. Жер қойнауынан полиметалл, қоңыр көмір, темір, уран кентастары, фосфорит, вермикулит, тальк, барит, гипс, отқа төзімді саз, әктас, гранит, мәрмәр, кварц, т.б. кен байлықтары барланған. Қаратауда Ащысай, Мырғалымсай, Байжансай қорғасын-мырыш кеніштері 20 ғасырдың 40- 40-жылдарынан жұмыс істейді. Республикада уран кентастарының қоры жағынан бірінші орын, фосфорит және темір кентасының қоры жағынан үшінші орын алады [2].
Облыстың климаты континенттік. Қысы қысқа, жұмсақ, қар жамылғысы жұқа, тұрақсыз. Қаңтар айының жылдық орташа температурасы солтүстігінде –7–9°С, оңт-нде –2–4°С. Жазы ұзақ, ыстық, қуаң және аңызақты. Шілде айының жылдық орташа температурасы 25–29°С. Шөлді аймағында жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 100–150 мм, тау алдында 300–500 мм, биік таулы бөлігінде 800 мм.
Жоба — бұл инженерлік коммуникацияларды төсеу үшін қолданылатын техникалық алаңы бар бір қабатты ғимарат.
Тік жоспарлау іргелес аумақтармен байланыста қызыл (жобалық) горизонталь әдісімен орындалды. Жер үсті және еріген суларды бұру Молодежная көшесінің көлік жүретін бөлігіне, сондай-ақ жер бедерінің төмен учаскелеріне ішкі өту жолдары бойынша жүзеге асырылады және Қоршаудағы жиектас арқылы жерге тасталынады.
+ 0.000 белгісі Балтық биіктік жүйесі бойынша 124.45-ке тең 1 қабаттың абсолюттік белгісі қабылданды. Жер телімінің шекарасында жобаланған учаске 5000 ш.м. құрайды, абаттандыру шекарасында 6253 ш. м. учаске аумағында автокөлікке арналған өтпе жолдар мен жаяу жүргіншілерге арналған жаяу жолдар жобаланған. Учаскенің аумағы нақты функционалдық аймақтарға бөлінген, келушілерге арналған аймақта жеке өту жолы бар 8 машина орны бар автотұрақ бар, серуендеуге арналған жолдары бар демалыс алаңы қарастырылған. Қызметтік аумақта 6 машина орны бар автотұрақ және қоқыс контейнерлеріне арналған алаң бар.
Барлық өтпе жолдарда, автопарктерде қатты асфальтбетон жабыны бар және тротуарлар мен көгалдарға қатысты 15 см төмендетілген, өйткені олар Ағынды суларды аумақтан рельефтің төмен жерлеріне бұрудың негізгі жолдары болып табылады.
Аумақты көгалдандыру үшін «көгалдандыру элементтерінің тізімдемесіне» сәйкес ағаштар мен бұталардың стандартты көшеттері жеткізіледі. Ғимараттың артқы қасбетіне қарлыған бұтасы отырғызылады, негізгі жолдардың бойында қарапайым қайың ағаштары отырғызылады, ал демалыс аймағында Венгр сиреньдері отырғызылады.
Көгалдар 20 см өсімдік қабаты бойынша 200 кг/га есебінен шөп тұқымдарымен себіледі, бұталар мен ағаштардың астындағы шұңқырлар мен траншеялар да өсімдік топырағымен жабылады [3].
Ғимараттың бірінші қабатында — дәрігерлік қабылдау кабинеттері қарастырылған: жалпы практика дәрігері кабинеті, фельдшер кабинеті, стоматолог кабинеті, патронаж мейірбикесі кабинеті, акушер кабинеті; сондай-ақ емшара бөлмесі-таңу бөлмесі, екі кабинкаға арналған физиокабинет, дәріхана дүңгіршегі, қан мен зәрді зерттеу жөніндегі зертханашылар бөлмесі, персоналға арналған бөлме, науқастардың уақытша болатын екі бөлмесі, автоклав бөлмесі; әртүрлі мақсаттағы қосалқы үй-жайлар: келушілер мен персоналға арналған санитариялық тораптар, лас және таза киім-кешек қоймасы, дәрілік нысандар қоймасы; техникалық үй-жайлар: электр қалқаны, жылу пункті.
Сурет 2. Осьтердегі қасбет 7–1
Сурет 3. Осьтердегі қасбет 1–7
Кесте 2
Техникалық-экономикалық көрсеткіштер
|
№ п/п |
Көрсеткіштердің атауы бірлік |
Өлшем бірліктер |
Көрсеткіштер жоба бойынша |
|
1 |
қабаттар саны |
шт. |
1 |
|
2 |
қабат биіктігі |
м |
3.35 |
|
3 |
ғимараттың құрылыс көлемі: оның ішінде нөлден төмен; |
м 3 |
1800 650 |
|
4 |
учаскенің ауданы |
м 2 |
6253 |
|
5 |
абаттандыру/көгалдандыру алаңы |
м 2 |
5880.90/2077.84 |
|
6 |
абаттандыру/көгалдандыру алаңы |
м 2 |
372.10 |
|
7 |
инженерлік желілердің ұзындығы: |
||
|
су құбыры |
м |
60 |
|
|
шаруашылық-тұрмыстық кәріз |
м |
35 |
|
|
шаруашылық-тұрмыстық кәріз |
м |
170 |
|
|
электр желілері 0.4/10 кВ |
п. м |
380/100 |
|
|
телефон нөмірі |
п. м |
1000 |
Жертөле қабаты инженерлік коммуникацияларды төсеу үшін қолданылады. Терезе ойықтарын толтыру бір шыны пакеті бар пластикалық терезе блоктарымен жүргізіледі.
Ішкі қабырғалар мен қалқалар: «ВЗСКДМ «ААҚ зауытының ішкі қабырға панельдері, гипсокартон.:
— дәрігерлік қабылдау кабинеттері, зертханашылар-силикатты бояумен бүкіл қабырға биіктігі;
— ылғалды жұмыс режимі бар және толық дезинфекцияны қажет ететін үй-жайлар:
— емшара бөлмесі, санитарлық тораптар, автоклавты, лас киім — кешек қоймасы — керамикалық бүкіл биіктікке плитка;
— қоғамдық мақсаттағы үй-жайлар: дәліздер, күту-бояу
— 1.8 м биіктікке май құрамы, жоғары су эмульсиясын ақтау;
— төбелер-қабырғалар және әк әктеу;
Ғимаратты жылыту және желдету жобасы жобалау тапсырмасы, жобаның технологиялық және құрылыс бөлігі негізінде және ҚНжЕ 41–01–2003 «жылыту, желдету және кондиционерлеу», ҚНжЕ 2.08.02–89* "қоғамдық ғимараттар мен құрылыстар», СанПиН 2.1.3.1375–03 «ауруханаларды, перзентханаларды және басқа да емдеу стационарларын орналастыруға, орнатуға, жабдықтауға және пайдалануға қойылатын гигиеналық талаптар», ҚНжЕ 2.09.04–87* әкімшілік және тұрмыстық ғимараттар талаптарына сәйкес әзірленді [5].
Сурет 4. Шатыр жоспары
Кесте 3
Техникалық өлшемдер
|
№ п/п |
Атауы |
Көрсеткіштер |
|
1 |
Бөлінген шекарадағы учаске алаңы, ш. м |
5000 |
|
2 |
Қосымша абаттандыру шекарасындағы учаске алаңы, ш. м. |
6253 |
|
3 |
Құрылыс алаңы, ш. м. |
372.10 |
|
4 |
Өту жолдарының ауданы, ш. м. |
2592.40 |
|
5 |
Жаяу жолдар алаңы, ш. м. |
1117.83 |
|
6 |
Соқыр аймақтың ауданы, ш. м. |
74.83 |
|
7 |
Көгалдандыру алаңы, ш. м. |
2077.84 |
|
8 |
Алаңдардың ауданы, ш. м. |
18.00 |
Қайта жаңартылатын объектінің құрылысы 2 кезеңде жүзеге асырылады: Дайындық және негізгі.
Дайындық кезеңінің құрамына құрылыс алаңын дайындаумен байланысты жұмыстар кіреді:
а) құрылыс алаңын игеру-аумақты тазарту, құрылыстарды бұзу және т. б;
б) уақытша әкімшілік-тұрмыстық ғимараттарды монтаждау, жалпы-қойма шаруашылығын құру;
в) құрылыс аумағын инженерлік дайындау-жер үсті суларын бұруды, топырақтың өсімдік қабатын оны абаттандыру кезінде одан әрі пайдалану үшін жинап кесуді қамтамасыз ететін учаскені жоспарлау;
г) алаңішілік жолдарды құрылыс, сумен жабдықтау желілерін төсеу. кәріз, жылумен жабдықтау және электрмен жабдықтау.
Жоспарлау жұмыстары және алаңдағы топырақты ауыстыру бульдозермен орындалады. Салынып жатқан объектіге кіруді қамтамасыз ететін уақытша жол құмды негіздегі темір жол плиталарынан жасалады. Бір жақты қозғалыс кезіндегі уақытша жолдың ені 3,5 м, ал екі бағытта-6 м. Құрылыс қажеттіліктері үшін тұрақты жобаланған жолдарды пайдалану ұсынылады, олардың жүру бөлігі жоғарғы жабынсыз орындалады. Жолдардың дөңгелектеу радиусы кемінде 12 м қабылданады. Өндіріс орындарына жақын автокөлік қозғалысының жылдамдығы 5–10 км/сағ аспауы тиіс. Құрылыс аумағын уақытша жарықтандыру тіректерге орнатылған шамдармен немесе прожекторлармен көзделеді. Құрылыс алаңы мен жұмыс орындарын уақытша жарықтандыруды орнату кезінде ГОСТ 12.1.046–85 "құрылыс алаңдарын жарықтандыру нормаларын құрылыс». Құрылыс алаңын ұйымдастыру кезінде ҚНжЕ 12–01–2004 "құрылысты ұйымдастыру» талаптары сақталуы тиіс. Инженерлік коммуникацияларды төсеу бойынша жұмыстар ҚНжЕ 3.05.03–85 «жылу желілері", ҚНжЕ 42–01–2002 «газ тарату жүйелері" нұсқауларын басшылыққа алу [6].
Дайындық кезеңінің ұзақтығының нормативтік мерзімі 0,5 айды құрайды.
Құрылыстың негізгі кезеңі 3 кезеңге бөлінеді:
а) ғимараттың жер асты бөлігінің құрылысы;
б) ғимараттың жер үсті бөлігінің құрылысы;
в) әрлеу жұмыстары.
Ғимараттар мен құрылыстардың негіздері мен іргетастарын құрылыс бойынша жұмыстарды жүргізу кезінде ҚНжЕ 3.02.01–87 «жер құрылыстары. Негіздер және іргетастар»; 3.03.01–87«салмақ түсетін және қоршау конструкциялары». Қазба жұмыстарын жүргізуге қазаншұңқырларды, орларды, осьтер мен биіктік белгілерін қолда бар геодезиялық негізге байлағаннан және қажетті бөлу белгілерін бекіткеннен кейін ғана кірісуге болады. Қазаншұңқырлар мен траншеялардың үзіндісін шөміш сыйымдылығы 0,65 м^3 ЭО-43211с экскаваторымен орындау керек.
Жер қазу жұмыстары бір-нокаут экскаваторының, бульдозердің және автосамосвалдардың құрамында жер қазу механизмдерінің кешенімен орындалады. Іргетастарды орнату жұмыстары басталғанға дейін дайындалған негізді комиссия Тапсырыс беруші мен мердігерді, қажет болған жағдайда жобалау ұйымының өкілін ескере отырып, АКТ бойынша қабылдауы керек. Ғимараттың жер асты бөлігін құрылыс жүк көтергіштігі 5–25 тонна ДЭК-252 шынжыр табанды кранының көмегімен жүзеге асырылады. Дәл осы кран автокөліктен материалдар мен құрылымдарды түсіру және жұмыс орындарына беру кезінде қолданылады. Іргетастарды орнату кезінде олардың орналасу тереңдігін, жоспардағы өлшемдері мен орналасуын, коммуникацияларды өткізуге арналған тесіктердің құрылысын, гидрооқшаулағышты және қолданылатын материалдар мен құрылымдардың сапасын бақылау қажет [7].
Аурухананы жобалау және құрылыс кезінде негізгі геодезиялық желілерді құруға келесі этаптар кіреді: жоспарлау, рекосносцирлеу, ортаны беттестіру, сырт таңбаны құру, жоғары дәлдікті бұрыштық, сызықтық бұрыштар, тораптағы биіктік өлшемі, тораптағы орындалған өлшеудердің математикалық өңдеуі. Сондай-ақ, тірек-геодезиялық желі құрылыс жұмыстары процесінде де, олар аяқталғаннан кейін де құрылыстар мен жер бетінің деформациялануын бақылау үшін пайдаланылуы мүмкін. Жалпы жағдайда, геодезиялық желіні жергілікті жердегі ғимараттың жағдайын анықтайтын және қажетті дәлдікпен құрылыс жұмыстары процесінде одан әрі геодезиялық өлшемдер мен құрылыстардың орындалуын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін геодезиялық пункттердің белгілерімен бекіту керек.
Объектідегі полигонометриялық жүрістің пункттері бойынша белгілердің биіктіктері ІV класты дәлдік бойынша геометриялық нивелирлеу әдісімен анықталады. ІV класты нивелирлеу қабырғалық және топырақтық реперлер және геодезиялық тірек торларының центрлері бойынша «орташа жіп» әдісімен бір бағытта жүзеге асырылады.
Келесі параметрлер сақталады:
— көздеу сәулесінің қалыпты ұзындығы — 1000 (115) м;
— иықтарының теңсіздігі — 50 м-ге дейін;
— секция бойынша иықтардың теңсіздіктерін жиналуы — 10м-ге дейін.
ІV класты нивелирлеу негізі түсіріс мақсатында ары қарай қолданылатын полигонометриялық және триангуляциялық белгілерінің центрлері, сондай-ақ қабырғалық реперлер бойынша реперлер мен маркалар арасында биіктіктері ІІ және ІІІ класты нивелирлеумен анықталған жеке жүрістермен және жүрістер жүйесімен жүзеге асырылады. Түйіндік нүктелер арасындағы жүрістердің ұзындығы 3 км-ден аспау керек, ал жоғарғы класты нивелирлеу пункттерінің арасында — 5 км. Қабырғалық және топырақтық реперлерді құрылысы бар территорияларда 2000 м сайын, құрылысы жоқ территорияларда 2 км сайын орнатады. ІҮ класты нивелирлік тор ауданы 250-ден 2500 га-ға дейін болатын қалалар мен поселкелерде тәуелсіз биіктіктік тірек торы бола алады. Бұл жағдайда торды полигондар түрінде салады. ІІ және ІІІ класты нивелирлік торлар полигондар және тораптық нүктелер әдісімен станциялар санына, немесе жүрістің периметріне кері пропорционалды жүрістің салмағын қабылдай отырып теңестіреді. Рейкалардың қара және қызыл жақтарынан алынған айырмашылықтар 5 мм-ден аспау керек (әрбір станция үшін) [8].
Салынып жатқан объектінің құрылысы 2 кезеңде жүзеге асырылады: Дайындық және негізгі.
Дайындық кезеңінің құрамына құрылыс алаңын дайындаумен байланысты жұмыстар кіреді:
а) құрылыс алаңын игеру-аумақты тазарту, құрылыстарды бұзу және т.б;
б) инвентарлық уақытша әкімшілік-тұрмыстық ғимараттарды монтаждау, жалпы-қойма шаруашылығын құру;
в) құрылыс аумағын инженерлік дайындау-жер үсті суларын бұруды, топырақтың өсімдік қабатын оны абаттандыру кезінде одан әрі пайдалану үшін жинап кесуді қамтамасыз ететін учаскені жоспарлау;
г) алаңішілік жолдарды құрылыс, сумен жабдықтау желілерін төсеу. кәріз, жылумен жабдықтау және электрмен жабдықтау.
д) құрылыс үшін геодезиялық бөлу негізін жасау.
Жоспарлау жұмыстары және алаңдағы топырақты ауыстыру бульдозермен орындалады.
Салынып жатқан объектіге кіруді қамтамасыз ететін уақытша жол құмды негіздегі темір жол плиталарынан жасалады. Бір жақты қозғалыс кезіндегі уақытша жолдың ені 3,5 м, ал екі бағытта 6 м.
Құрылыстық торды орнына көшіру мен бекіту екі кезекте жүреді:
- нүктелердің алдын ала белгілеу уақытша бекіту;
- уақытша белгілердің координаталарын дәл анықтау, оларды редуциялау (жылжыту) және тұрақты белгімен бекіту.
Алдын ала белгілеу 1:20000 дәлдікпен құрылыс алаңның ортасында орналасқан теодолит және лента (рулетка) арқылы жүгізіледі. Базистың АВС нүктелерін жақын жатқан триангуляция (полигонометрия) пункттерінің кері геодезиялық есептің нәтижелері бойынша көшіреді.
Базисті іліндіріп өлшейді, аралық сызықтар үшін пикеттерді бөледі.
Бөлу жұмыстары бірнеше негізгі түрлерге бөлінеді:
— ғимараттың, іргетастың осьтерін бөлу;
— монтаждық көкжиекке негізгі осьтер мен белгілерді беру;
— контурларды бөлу (шұңқырлар, жаяу жүргіншілер жолдары, Бассейндер және т. б.).
Шын мәнінде, осьтердің геодезиялық бөлінуі — бұл ғимараттың жоспарын нақты жер учаскесіне толық көлемде ауыстыру жұмыстары. Мұндай дайындық жұмыстары кез-келген биік қабатты және бір қабатты үйді құрылыс кезінде қажет, өйткені осьтерді дәл есептеу едендердің қабырғалармен толық сәйкес келуін қамтамасыз етеді. Соңғысы кез-келген ғимараттың беріктігіне қатты әсер етеді.
Қорыта келгенде ғылыми мақаланың маңыздылығы қазіргі заманғы дамушы мемлекеттерге сай ұсынылып отырған жоба болып табылады. Аурухана заман талаптарына сай және қолданысқа ыңғайлы етіп жоспарланды.
Әдебиет:
- Түркістан жаңа нысандарды таныстырады. Дереккөз: https://24.kz/ru/news/top-жаңалықтар / item / 473151-Түркия-презентует-novye-ob-ekty
- Abdrassilova. G., Murzagaliyeva, E., Kuc, S. (2021). Mausoleum of Khoja Akhmed Yassawi as the element of regional identity formation in modern architecture of Kazakhstan, Periodicals of Engineering and Natural Sciences (PEN). — Vol. 9. — № 1. — Pp. 127–138. DOI: http://dx.doi.org/10.21533/pen.v9i1.1783
- Римша а. н. қала және ыстық климат. — М.:" СтройизДат», 1975. — 280 б.
- Қырғызбаева Г. М., Земцова А. В.,Триангуляциядағы алдын ала есептеу, әдістемелік нұсқау. –ҚазҰТУ, 2012. 34 б.
- Бегалинов А. Б. Тау — кен ісінің негіздері. Оқулық. Алматы. 2016
- Геодезическое обеспечение проектирования, строительства и эксплуатации зданий, сооружений: учеб. пособие / Т. И. Ха3 метов. — Пенза: ПГУАС, 2013. — 286 с.
- Киселев М. И., Михелев Д. Ш. Инженерная геодезия.-М.: Издательский центр «Академия», 2010, — С. 239–241.
- Т.Есполов, Т.Жоламанов, Т.Пентаев, О.Абралиев, Жер кадастры — Оқулық, Алматы: 2013
