Тиімді басқарушылық шешімдерді дер кезінде қабылдау кез келген тұтынушылар кооперациясының нәтижелі қызметін қамтамасыз ету үшін қаланған негіз болып табылады.
Бұрын анықталғанындай, шешімдерді қабылдаудың тиімділігі олардың нақты сатылар кешенінен тұратын әрекет етуші процесіне айтарлықтай әсер етеді.
Тұтынушылар кооперациясының бірлігі өзінің құрылымы және қызметтік бағыттары бойынша басқарушылық шешімдерді қабылдау процесінің дескриптивті талдау негізінде тұтынушылар кооперациясындағы басқарушылық шешімдерді қабылдаудың әрекет етуші модельдерін бағалауға ықпал жасайды.
Көптеген отандық және шетелдік авторлардың келтірген модельдерінің көпшілігі кез келген ұйымдардағы қабылданған шешімдер үшін олардың ерекшеліктері, өзгешеліктері және мамандандырылғаны ескерілмеген, сонымен қатар жалпылама және өздеріне тән болып табылады. Сондықтан да басқарушылық шешімдерді қабылдаудың модельдерін жасау, біздің ойымызша, тұтынушылар кооперациясының өздерінің қызметтері процесіндегі жетекшілері ұсынған талаптарға толық жауап бере алатынындай етіп қарастырылуы аса қажет[1].
Дескриптивті тәсілге құрылған модель тұтынушылар кооперациясындағы тұтынушылар кооперациясындағы, басқарушылық шешімдерді тиімді қабылдауды қамтамасыз ететін өмірде бар және ұйымдағы өзінің қабылдаған басқарушылық шешімдері процесінің кемшіліктерінен қашуға мүмкіндік жасайтын тәжірибені ескеруі тиіс.
Тұтынушылар кооперациясындағы басқарудың әр түрлі деңгейінің дескриптивті негізіне құрылған басқарушылық шешімдерді қабылдау процесінің моделі 1суретте ұсынылған сызба бойынша сәйкес жүзеге асыруы тиіс.
Модельді құрастыру кезінде біз дескриптивті талдауды шешімдерді өңдеп шығару процесіндегі ШҚТ-ның ұтымды сипаттамасының негізгі принциптері мен оң тәжірибесін айқындау әдісі ретінде қарастыру керектігін байқадық.
Басқарушылық шешімдерді қабылдау процесіндегі жетекшілер мен оларға бағыныштылардың мінез-құлқын зерттеу тұтынушылар кооперациясындағы типтік мәселелер мен жағдайларды шешудегі субъектілер мінез-құлқы туралы жетікілікті толық және бірегей нақты көріністерді алуға мүмкіндік береді.
Сурет 1. Тұтынушылар кооперациясындағы басқарушылық шешімдерді қабылдаудың типтік процесі құрылысының сатылары
Тұтынушылар кооперациясындағы барлық дерлік стратегиялық шешімдер әр түрлі мамандарды қамтыған ұжыммен бірлесе қабылданады[2].
Әдетте, басқарушылық шешімдерді қабылдау процесіне қатысушылар әр түрлі пікірде болады, әр түрлі баламалар ұсынады, сондықтан да соңғы шешімді қабылдау үшін осы айырмашылықтарды бағалай алатын өзгеше процедура қажет.
Тұтынушылар кооперациясындағы басқарушылық шешімдерді қабылдау кезінде көбінесе типтік басқарушылық операциялары қатарында тұратын шешімдерді қабылдау процесінің өзінің жиынтық моделін жасайтын шешімдерді қабылдаудың белгілі бір процедурасы сақталады және міндетті түрде қайталанады. Аталмыш процесс барлық зерттелген тұтынушылар кооперациясында топтарға бөлінгенде де бір-біріне өте ұқсас болып келетіндігін көрсетті.
Зерттеу барысында айқындалған басқарушылық шешімдерді тиімді қабылдау принциптері басқарушылық шешімдерді қабылдаудың бар процестерін өзгертудің емес, ШҚТ-ның неғұрлым мұқият назарын аталмыш процестің кезеңіне немесе сатысына қаншалықты бөлгендігіне байланысты екендігін көрсетті. Бірінші кезекте, бұл баламалардың бірлескен дайындығы және шешімдерді негіздеу, оларды бақылау, мотивация, орындау секілді кезеңдерге қатысты. Бұдан басқа, біздің пікірімізше, ШҚТ қабылданған шешімдерге ықпал ететін субъектілер мүдделерін ескеурге ерекше көңіл бөлуі тиіс.
Шешімдерді іске асыру, әдеттегідей, барлық кездегідей еңбек, материалдық, энергетикалық, қаржылық және басқа да ресурстарға байланысты. Осыған сәйкес шешімдерді бағалау критерийлері таңдалып алынады. Шешім нұсқасын таңдау критерийлері ретінде әр түрлі көрсеткіштер қолданылуы мүмкін: ең төменгі шығындар, өндіріс көлемінің максимациясы, құрал-жабдықты барынша көп пайдалану, шешілетін міндеттер мақсаттарына байланысты құндылықтарды әлеуметтік көзқарас тұрғысынан шешу және басқалар. Басқарушылық шешімдерді қабылдау процесінің ең қорытынды сатысы олардың орындалуына бақылау жасаумен және зардаптарына түзету енгізумен тұжырымдалады.
Тұтынушылар кооперациясындағы келтірілген ақпараттарды жинау және зерттеу бірінші кезекте не жұмыстың тиімділігін арттырудың әлеуетті мүмкіндігіне, не жүйенің бар және болуы тиіс жағдайы арасындағы айырмашылықты бейнелейтін проблеманың жеткілікті тұжырымдамасына және негіздемесіне бағытталғанын атап өткеніміз орынды.
Біз ұсынған басқарушылық шешімдердің моделі мен тұтынушылар кооперациясының ерекшеліктерін ескере отырып жасаған аталмыш модельдің жекелеген сатыларын жүзеге асырудың алгоритмдері және тұтынушылар кооперациясы басшыларының шешімдерді қабылдау процестерін зерттеу барысында айқындалған оңды тәжірибелері басқарушылық қызметті іске асырудың сапасы мен тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді[3].
Бекітілген басқарушылық шешімдердің нақты модельдері мен алгоритмдерін ендіруден басқа оларды қабылдау механиздерінің жекелеген элементтерін жетілдіру қажет. Біздің пікірімізше, олардың ішіндегі неғұрлым маңыздысы ретінде тұтынушылар кооперациясында басқарушылық шешімдерді қабылдау процесіне қатысатын субъектілерінің мүдделерін ескеруге мүмкіндік жасайтын элементтерін атап айтуға болады.
Әдебиет:
- Юкаева B.C. Управленческие решения. – М.: Издательский дом «Дашков и К°», 1999.-280 бет.
- Архипов В. Стратегическая эффективность управленческих решений //Проблемы теории и практики управления, 1996.- № 5. 22-31бет.
- Варфоломеев В.И., Воробьев С.И. Принятие управленческих решений. – М.:КУДИЦ-ОБРАаЗ, 2001. – 288 бет.
