Мактабгача таълим соҳасида компетенция | Статья в журнале «Молодой ученый»

Отправьте статью сегодня! Журнал выйдет 4 января, печатный экземпляр отправим 8 января.

Опубликовать статью в журнале

Автор:

Рубрика: Молодой ученый O'zbekiston

Опубликовано в Молодой учёный №16 (358) апрель 2021 г.

Дата публикации: 16.04.2021

Статья просмотрена: 853 раза

Библиографическое описание:

Халилова, Дилнозахон. Мактабгача таълим соҳасида компетенция / Дилнозахон Халилова. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2021. — № 16 (358). — С. 387-389. — URL: https://moluch.ru/archive/358/80058/ (дата обращения: 22.12.2024).



Мазкур мақолада мактабгача таълим жараёнида қўлланиладиган компетенциялар ҳақида фикр юритилган.

Калит сўзлар: мактабгача таълим, бола компетенцияси, узлуксиз таълим

В этой статье рассматриваются компетенции, используемые в дошкольном образовании.

Ключевые слова: дошкольное образование, компетенция ребенка, непрерывное образование

This article discusses the competencies used in preschool education

Keywords: preschool, education child competence, continuing education

Мактабгача таълим жараёнида болалар нутқини ўстириш уларнинг ҳар томонлама ривожланиш кўрсаткичларига эга бўлишга ёрдам бериб, узлуксиз таълимнинг илк босқичларида таълим-тарбия жараёнининг табиий-илмий билимлар интеграциясига амал қилинган ҳолда ташкил қилинишига олиб келади. Бу эса болада атрофдаги воқеликка тўғри, яхлит қараш, мушоҳада қилиш, муносабат билдириш, турли нутқий вазиятларда ўз фикрини баён қилиш билан боғлиқ нутқий компетентликни шакллантиришга имкон беради.

Зеро, мактабгача таълим тизимининг муҳим жиҳати ҳам шундаки, унда айнан мактабгача таълим жараёнининг қуйи босқичидан юқори босқичига қараб ўқитиш воситалари, ўқитиш усули ҳам, таълим олувчи ҳам босқичма-босқич такомиллашиб боради.

Ўзбекистон Республикасининг “Мактабгача таълим ва тарбия тўғрисида”ги қонунида айтилганидек: “Мактабгача ёшдаги болаларнинг соғлом, ҳар томонлама камол топиб шаклланиши, ўқишга интилиш ҳиссини ошириш, мунтазам таълим олишга тайёрлаш, узлуксиз таълимнинг кейинги бўғинларида ўқишни давом эттириши учун замин ҳозирлаш, қолаверса, мустақил фикрлаш ва ўз фикрини эркин баён этиш кўникмасини шакллантиришда мактабгача таълимнинг роли муҳим. Зеро, мактабгача бўлган ёш бола шахсининг жисмоний, психологик ва ижтимоий жиҳатдан шаклланишининг асосий давридир [1]. Шунинг учун ривожланган мамлакатларда инсонни интеллектуал ва маънавий-ахлоқий жиҳатдан тарбиялаш, тафаккурини ўстириш, фикр маҳсулини эркин баён эта олиш қобилиятини ривожлантиришга эътибор боланинг илк ёшларидан бошлаб назоратга олинади. Айниқса боланинг нутқи унинг тафаккури билан бирга тараққий эта боради. Бу жараён ўз вақтида тўғри ташкил этилса, унинг учун махсус шароит ва муҳит яратилса, боланинг ҳар томонлама ривожланишига замин ҳозирлайди.

Шарқнинг буюк алломалари ҳам фарзанди комил тарбиясига жуда эрта ва мақсадли киришиш лозимлигини илгари сурганликлари манбаларда келтирилади. Шу боис мамлакатимиз раҳбарининг ташаббуси билан 2017 йил 30 сентябрда “Мактабгача таълим тизими бошқарувини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармон имзоланди. Ушбу ҳужжатга кўра Ўзбекистонда Мактабгача таълим вазирлиги ташкил этилди. Президент Ш.Мирзиёев мазкур тарихий сана муносабати билан ўтказилган йиғилишда сўзлаган нутқида: “Келажакни ўйлаб, маънавий ва жисмоний жиҳатдан баркамол ёш авлодни тарбиялашни мақсад қилган ҳар қандай давлат ва жамият, энг аввало, замонавий таълим-тарбия тизимини шакллантириши керак. Бироқ мамлакатимизда йиллар давомида таълим-тарбиянинг энг муҳим бўғини — мактабгача таълим тизимига маблағ ажратишни энг охирги масала деб ҳисоблаб келингани сабабли ушбу тизим жуда оғир аҳволга тушиб қолгани бугун ҳеч кимга сир эмас”, − дея узлуксиз таълимнинг бу босқичи эътибордан четга қолиб келганига алоҳида тўхталдилар. [1]

Мазкур фармонда илғор хорижий тажрибаларни ҳисобга олган ҳолда мактабгача ёшдаги болаларни ҳар томонлама интеллектуал, ахлоқий, эстетик ва жисмоний ривожлантириш учун шарт-шароитлар яратиш, миллий маданий-тарихий қадриятларни акс эттирувчи ва болаликдан китоб ўқишга қизиқишни уйғотувчи ўқув-методик, дидактик материаллар билан таъминлаш асосий вазифалар қаторида саналади.

Маълумки, узлуксиз таълимнинг энг қуйи бўғини — мактабгача таълим олдига “маънан мукаммал ва интеллектуал ривожланган шахсни тарбиялаш” [2] вазифаси қўйилган бўлиб, ушбу Давлат талабининг бажарилиши асосида туғилгандан 7 ёшгача бўлган болаларнинг умумий (асосий, таянч) компетенциялар ва ривожланиш соҳалари компетенцияларини шакллантириш учун тегишли шароитлар яратиш ётади.

Кейинги йилларда узлуксиз таълим тизимининг барча бўғинларида “компетенция”, “компетенциявий ёндашув”, “компетенциявий таълим”, “компетентлик” каби тушунчалар фаол қўллана бошлади. Компетенцияга йўналтирилган таълим таълим олувчининг эгаллаган билим, кўникма ва малакаларини ўз шахсий, касбий, ижтимоий фаолиятида амалий қўллай олиш имкониятини ривожлантиришга асосланади [3]. Тилшуносликда ушбу атама илк бор ХХ аср ўрталарида америкалик тилшунос, генератив тилшунослик асосчиси Н.Хомский томонидан қўлланди. Унинг таълим соҳасида тилдан фойдаланиш билан боғлиқ фаолиятга йўналтирилган билим, кўникма ва малакалар мажмуи сифатида қўлланиши олимнинг издошлари томонидан компетенциявий ёндашув сифатида талқин этилди ва компетентлилик, компетенциявий ёндашув таълимда аниқ натижалар билан боғлиқ самарани кўрсатувчи омил сифатида қайд этилди.

“Ўзбекистон Республикасининг илк ва мактабгача ёшдаги болалар ривожланишига қўйиладиган давлат талаблари”да эса: бола компетенцияси маълум бир ёш даврига хос бўлган вазифаларни мақсадли бажариш учун етарли бўлган боланинг билими, кўникмаси ва малакалари ҳамда қадриятлари”5 тарзида шарҳланади. Таърифлардан кўриниб турибдики, айнан таълим соҳасида компетенция“лаёқат”, компетентликэса “лаёқатлилик” маъноларини англатиб, компетенциявий ёндашув “эгалланган билим, кўникма ва малакаларни ўз шахсий, касбий ва ижтимоий фаолиятларида амалий қўллай олиш лаёқатларини шакллантиришга йўналтирилган таълим йўналиши”га нисбатан ишлатилади [3].

Агар эътибор қилинса, санаб ўтилганларнинг деярли барчасида бола учун нутқ ‒ мулоқот муҳим рол ўйнайди. Аслида ҳам инсон учун оламни англаш воситаси ҳам, мулоқот воситаси ҳам тилдир [4].Бола дунёга келиши билан маълум ижтимоий маданий муҳит таъсирида мулоқотга киришиш ва атрофдаги нарсалар, воқеа-ҳодисаларни англаш кўникмаси шакллана боради. Кўп ҳолларда бола номи луғатида бўлмаган тушунча, нарсаларни ўзи номлашга, бўшлиқни мустақил тўлдиришга уринади.

Адабиёт:

  1. Ўзбекистон Республикасининг “Мактабгача таълим ва тарбия тўғрисида”ги қонуни. 2019 йил 16 декабрь, ЎРҚ-595-сон/ https://lex.uz/docs/4646908
  2. Ўзбекистон Республикасининг илк ва мактабгача ёшдаги болалар ривожланишига қўйиладиган давлат талабларини тасдиқлаш ҳақида. Ўзбекистон Республикаси Мактабгача таълим вазирининг 2018 йил 18 июндаги 1-МҲ-сон буйруғи. https://lex.uz/docs/3805404
  3. Илк қадам. Мактабгача таълим муассасасининг Давлат ўқув дастури. Тошкент — 2018 йил.
  4. Юлдашева Д. М. Использование зоонимов в колыбельной песне-«алла», как аспект этнолингвистики. Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук. Научный журнал. Москва, 1–2 февраля, 2013г., с.83–84.
Основные термины (генерируются автоматически): бола, дошкольное образование.


Похожие статьи

Абу Ҳафс Насафийнинг “Ақоид” асари таржималари таҳлили

Абу Ҳафс Насафийнинг “Ақоид” асари ўрта асрларда ёзилган муҳим манба ҳисобланади. У ҳозирги кунгача мадрасаларда дарслик сифатида ўқитилади. “Ақоид” асари ўзбек, турк, рус, урду, форс ва тожик тилларига таржима қилинган.

Нафс тасаввуфий тушунча сифатида

Ушбу мақолада тасаввуф таълимотининг марказий тушунчаларидан бири нафс тўғрисида гап кетади. Нафс тушунчасига нисбатан турли хил кишилар — тасаввуф аҳли ва олимларнинг қарашлари ўз аксини топган. Нафс билан қандай иш олиб бориш лозимлиги кўрсатилади ...

Саҳна маданияти ва масъулияти

Мазкур мақола узоқ йиллик изланишлар ва профессионал тажрибадан олинган хулосалар маҳсулидир. Унда берилган кўрсатмалар саҳнада фаолият юритувчилар,бўлғуси ижодкорларнинг театр, телевидение, радио ва дубляж соҳаларида нотиқлик, дикторлик, бошловчилик...

Пандемия шароитида банк-молия тизими ва унинг таҳлили

Жаҳон ҳамжамияти учун энг катта муаммога айланиб турган масалаларидан бири бу коронавирус пандемияси CОVID-19 ҳисобланади. Халқаро валюта жамғармаси (ХВЖ) ҳам ушбу пандемияни урушга қиёслашмоқда. Жамғарма экспертларининг хулосасига кўра, бу “уруш” да...

Маърифатпарвар жадид сифатида Хамза Хакимзода Ниёзийнинг хизматлари

Мақолада маърифатпарвар шоир, жадид номоёндаси Ҳамза Хакимзода Ниёзий ва унинг марифий фаолияти, жадидчилик, мактаб ва маориф тарихига тўхталиб ўтилган. Манба сифатида архив хужжатлари ва Ҳамзанинг шахсий хотира дафтаридан фойдаланилганлиги мақоланин...

Психологияда «Мен»-концепция ва тасаввуф

Ушбу мақолада психология фанидаги муҳим концепциялардан бири — «Мен» концепция кўриб чиқилади. Мазкур концепция инсондаги «Мен» туйғусини ўрганиши билан аҳамиятлидир. Тасаввуф таълимоти ҳам инсоний «Мен» тушунчаси билан ишлайди. Мақолада улар ўртасид...

Ўзбекистонда ёшлар сиёсатининг заруратини аниқлаш илмий социологик тадқиқотларнинг масалалари сифатида

Бу мақолада бизнинг талаба ёшларимизнинг ижтимоий аҳамиятга эга гуруҳ эканлиги ҳакида ойтилган. Ёшлар республикамиз аҳолисининг энг кенг демографик гуруҳи ва улар бир қатор ҳал этилмаган объектив ва субъектив муаммоларга дуч келишмоқда. Уларнинг ечим...

IX-XV асрларда Мовароуннаҳрда ёзилган тафсирларнинг хусусиятлари

Ўрта асрларда Мовароуннаҳрда бир қатор илмлар ривож топди. Булар фаторида тафсир (Қуръон шарҳи) илми ҳам ўзининг тараққиёт босқичини босиб ўтди. Минтақада нақлий ва ақлий тафсир турларидан ақлий қисми тез ривождандики, олимларнинг аксарият ижодлари м...

«А» тоифасига мансуб шахсларнинг овқатланиш тарзини ўрганиш ва таҳлил қилиш

Мақола ионлантирувчи нур манбаси билан ишловчи ходимларида нурланиш касалликларининг келиб чиқиши ва ривожланишининг олдини олиш ва «А» тоифага тааллуқли ишчи-хизматчиларнинг тўғри овқатланиши ва давловчи-профилактик овқатлар билан таъминлаш ҳолатлар...

Мактабгача таълим соҳаси талабаларида бошқарувчанлик қобилиятларини ривожлантириш

Мақолада олий таълимда мактабгача таълим мутахассисларини бошқарув тизимида олиб борилаётган ислоҳотлар билан таништириш, мактабгача таълим муассасалари педагог ўртасида ўзаро рақобатни кучайтиради ва таълим жараёнининг самарадорлигини ошириш, монито...

Похожие статьи

Абу Ҳафс Насафийнинг “Ақоид” асари таржималари таҳлили

Абу Ҳафс Насафийнинг “Ақоид” асари ўрта асрларда ёзилган муҳим манба ҳисобланади. У ҳозирги кунгача мадрасаларда дарслик сифатида ўқитилади. “Ақоид” асари ўзбек, турк, рус, урду, форс ва тожик тилларига таржима қилинган.

Нафс тасаввуфий тушунча сифатида

Ушбу мақолада тасаввуф таълимотининг марказий тушунчаларидан бири нафс тўғрисида гап кетади. Нафс тушунчасига нисбатан турли хил кишилар — тасаввуф аҳли ва олимларнинг қарашлари ўз аксини топган. Нафс билан қандай иш олиб бориш лозимлиги кўрсатилади ...

Саҳна маданияти ва масъулияти

Мазкур мақола узоқ йиллик изланишлар ва профессионал тажрибадан олинган хулосалар маҳсулидир. Унда берилган кўрсатмалар саҳнада фаолият юритувчилар,бўлғуси ижодкорларнинг театр, телевидение, радио ва дубляж соҳаларида нотиқлик, дикторлик, бошловчилик...

Пандемия шароитида банк-молия тизими ва унинг таҳлили

Жаҳон ҳамжамияти учун энг катта муаммога айланиб турган масалаларидан бири бу коронавирус пандемияси CОVID-19 ҳисобланади. Халқаро валюта жамғармаси (ХВЖ) ҳам ушбу пандемияни урушга қиёслашмоқда. Жамғарма экспертларининг хулосасига кўра, бу “уруш” да...

Маърифатпарвар жадид сифатида Хамза Хакимзода Ниёзийнинг хизматлари

Мақолада маърифатпарвар шоир, жадид номоёндаси Ҳамза Хакимзода Ниёзий ва унинг марифий фаолияти, жадидчилик, мактаб ва маориф тарихига тўхталиб ўтилган. Манба сифатида архив хужжатлари ва Ҳамзанинг шахсий хотира дафтаридан фойдаланилганлиги мақоланин...

Психологияда «Мен»-концепция ва тасаввуф

Ушбу мақолада психология фанидаги муҳим концепциялардан бири — «Мен» концепция кўриб чиқилади. Мазкур концепция инсондаги «Мен» туйғусини ўрганиши билан аҳамиятлидир. Тасаввуф таълимоти ҳам инсоний «Мен» тушунчаси билан ишлайди. Мақолада улар ўртасид...

Ўзбекистонда ёшлар сиёсатининг заруратини аниқлаш илмий социологик тадқиқотларнинг масалалари сифатида

Бу мақолада бизнинг талаба ёшларимизнинг ижтимоий аҳамиятга эга гуруҳ эканлиги ҳакида ойтилган. Ёшлар республикамиз аҳолисининг энг кенг демографик гуруҳи ва улар бир қатор ҳал этилмаган объектив ва субъектив муаммоларга дуч келишмоқда. Уларнинг ечим...

IX-XV асрларда Мовароуннаҳрда ёзилган тафсирларнинг хусусиятлари

Ўрта асрларда Мовароуннаҳрда бир қатор илмлар ривож топди. Булар фаторида тафсир (Қуръон шарҳи) илми ҳам ўзининг тараққиёт босқичини босиб ўтди. Минтақада нақлий ва ақлий тафсир турларидан ақлий қисми тез ривождандики, олимларнинг аксарият ижодлари м...

«А» тоифасига мансуб шахсларнинг овқатланиш тарзини ўрганиш ва таҳлил қилиш

Мақола ионлантирувчи нур манбаси билан ишловчи ходимларида нурланиш касалликларининг келиб чиқиши ва ривожланишининг олдини олиш ва «А» тоифага тааллуқли ишчи-хизматчиларнинг тўғри овқатланиши ва давловчи-профилактик овқатлар билан таъминлаш ҳолатлар...

Мактабгача таълим соҳаси талабаларида бошқарувчанлик қобилиятларини ривожлантириш

Мақолада олий таълимда мактабгача таълим мутахассисларини бошқарув тизимида олиб борилаётган ислоҳотлар билан таништириш, мактабгача таълим муассасалари педагог ўртасида ўзаро рақобатни кучайтиради ва таълим жараёнининг самарадорлигини ошириш, монито...

Задать вопрос