Мақолада шаҳар йўли қопламаси равонлигини баҳолашга таъсир этувчи омиллар ҳамда Халқаро равонлик индекси (IRI) бўйича ўлчаш усули келтирилган. Ўтказилган экспериментал тахлил натижалари асосида, шаҳар йўллари қопламаси равонлигини замонавий усул бўйича баҳолаш орқали равонликка таъсир этувчи омиллар ўрганилган.
Калит сўзлар: шаҳар йўллари , йўл қопламаси юзаси, Roughometer III, IRI.
В статье представлены факторы, влияющие на оценку ровности городского дорожного покрытия, и метод измерения по Международному индексу ровности (IRI). По результатам экспериментального анализа изучены факторы, влияющие на ровность городского дорожного покрытия, путем оценки ровность дорожного покрытия по современной методике.
Ключевые слова: городские дороги, поверхности покрытие, Roughometer.
Одатда қоплама норавонлиги қурилиш давридаги нуқсонлар, эксплуатация давридаги деформациялар ва бузилишлар натижасида юзага келади. Шаҳар йўллари қопламаси юзасининг бўйлама профили, шаҳар ташқарисидаги автомобиль йўллари қопламаси юзасининг профилига нисбатан қуйидаги омиллар ҳисобига фарқланади: шаҳар шароитида бўйлама қияликни бир хиллигини таъминлашнинг имоняти чекланганлик холатларида йўллар қурилиши, баъзи йўл бўлакларида ландшафтни таъминлаш учун бўйлама қияликни назорат қилишни имкони йўқлиги, шаҳар йўлларида қоплама қуриш, уларни мавжуд объектлар (чорраҳалар, тўсиқлар ва проездлар)га мослигини таъминлашни талаб қилади. Бундан ташқари равонликни ўлчаш даврида тезликни бир хиллигини таъминлаш имконияти йўқлиги, қоплама равонлигини баҳолашга таъсир қилди [1].
Хозирги кунда шаҳар йўллари қопламаси равонлигини ўлчаш асосан ГОСТ 30412–96 талаблари бўйича амалга оширилади [2]. Бунда равонликни баҳолашга таъсир этувчи омиллар етарли даражада ҳисобга олинмаган. Шаҳар кўча ва йўллари қопламасининг равонлигига бевосита таъсир этувчи омилларига қувур қопқоғи, темир йўл излари, пиёдалар ўтиш жойлари, светофорлар, тезликни чекланганлиги ва бошқалар киради. Бунда равон йўлда харакатланаётган автомобил қопламада равонликни таъминламаган колодест қопқоғига шинасининг тушиши ёки бир сатҳда темир йўл изи билан кесишиш жойларида қоплама равонлигига тўсатдан салбий таъсир этиши ўлчов тадқиқот ишларимизда ҳисоб-китоб қилиниб график кўринишида акс эттирилган.
Турли хил ҳаракат шароитларида йўл қoплaмaлaрнинг рaвoнлиги Roughometer III [3] қурилмасидан олинган натижаларни таҳлил қилиш ва равонликни баҳолаш учун қуйидaги 1-жaдвaлдаги талаблардан фoйдaланилган [4].
1-жaдвaл
|
Харакат жадаллиги авт/сут |
Йўл тоифаси |
Йўл тўшамаси тури |
Бўйлама равонликнинг рухсат этилган кўрсаткичи см/км |
IRI бўйича бўйлама равонликнинг рухсат этилган кўрсаткичи, м/км |
ШНҚ 3.06.03–08 даги 3 метрлик рейка ва қоплама орасидаги тирқишлар сонининг рухсат этилган қийматларини ошиши % , да |
|
ПКРС-2У Қурилмаси бўйича |
|||||
|
7000 дан кўп |
I |
Мукаммал |
540 |
3 |
6 |
|
3000–7000 |
II |
660 |
3,5 |
7 |
|
|
1000–3000 |
III |
Мукаммал |
860 |
4 |
9 |
|
Енгиллашти рилган |
1100 |
4,5 |
12 |
||
|
500–1000 |
IV |
Енгиллашти рилган |
1200 |
5 |
14 |
|
200–500 |
Ўтувчи |
- |
5,5 |
- |
|
|
До 200 |
V |
Қуйи |
- |
6 |
- |
Қоплама равонлини баҳолашнинг бир қатор услублари ва фойдаланиш учун ўлчов қурилмалари комплекси мавжуд. Биз Тошкент шаҳридаги Фарғона йўли, Шота Руставели ва Бобур кўчаларида шаҳар кўча ва йўлларининг қоплама равонлигини Roughometer III қурилмаси ёрдамида ўлчов ишларини олиб бордик.
Бунда Roughometer III қурилмасининг бошқарув функциялари ЕSC – асосий менюга қайтиш, YЕS — Саноқ олиш давомида олинган саноқларни ва меню маълумотларини танлаш, Start/Stop — маълумотларни йиғишни бошлаш ва тўхтатиш ҳамда Scroll A & B– меню орқали бажариладиган сўровлар каби вазифаларни бажаради. Roughometer III акселерометер, GPS, сасофа ўлчаш қурилмаси ва қувватлаш кабели каби қисмлардан иборат.
1-расм. Roughometer III қурилмаси ва унинг ишчи қисмлари
2-расм. Roughometer III қуриламаси ёрдамида Фарғона йўли кўчасида олинган саноқлар шаҳар йўлининг қопламаси равонлиги ҳолатининг графиги
3-расм.Roughometer III қуриламаси ёрдамида “Шота Руставели”кўчасида олинган саноқлар шаҳар йўлининг қопламаси равонлиги ҳолатининг графиги
4-расм. Roughometer III қуриламаси ёрдамида Бобур кўчасида олинган саноқлар бўйича йўл қопламаси равонлиги ҳолатининг графиги
5-расм. Шаҳар йўллари қопламаси равонлигини ўлчашга таъсир этувчи омиллар (Фарғона йўли ва Шота Руставели кўчаси)
6-расм. Roughometer III қурилмасини Nexia 2 автомобилига ўрнатиш ва саноқ олиш жараёнлари
Фарғона йўли кўчаси, Шота Руставели кўчаси ва Бобур кўчасида Қоплама равонлигини Roughometer III қурилмасида ўлчанди ва олинган натижалар 2-жадвалда келтирилган. Олинган натижалар орқали шаҳар йўллари қопламаси равонлигига таъсир этувчи қувур қопқоғи, светофор, пиёдалар ўтиш жойи, қатнов қисмида содир бўлаётган тирбандликлар ва бошқа омиллар ҳам эътибордан четда қолмади.
2-жадвал
|
Йўл номи |
Йўл участкаси км |
Равонликка таъсир этувчи омиллар мавжуд жойдаги қийматларб IRI (м /км) |
Бутун йўл узунлиги бўйича ўртача равонлик IRI (м /км) |
||
|
Қувур қопқоғи |
Чуқурлар |
Светофор |
|||
|
Фарғона йўли |
2.5–3 |
3.5 |
2.5 |
3 |
1.9 |
|
Шота Руставели |
7.8–9.5 |
14.5, 14 |
15 |
9.5 |
6.1 |
|
Бобур кўчаси |
3–4.5 |
10.5, 9.5 |
8.5 |
7.5, 8 |
5.1 |
Roughometer III қурилмасининг қопламага тегишли ва тегишли бўлмаган омилларини ҳисобга олиб, ўлчаш қурилмасининг А ва В тугмасини босиш орқали қурилманинг ички ҳотирасига сақлаб қўйилди. Бу жараён равонликни ўлчаш билан биргаликда амалга оширилди. Натижада бу белгиланган омиллар шаҳар йўллари қопламаси равонлигига салбий таъсир этиши маълум бўлди. Шаҳар йўллари қопламаси равонлигига таъсир этувчи қувур қопқоғи, светофор, пиёдалар ўтиш жойи, қатнов қисмида содир бўлаётган тирбандликларнинг график кўрсаткичлари бирма-бир ишчи журналдан маълумотлар базасига қабул қилинди ва натижалар график кўринишида акс эттирилди.
Хулоса қилиб айтишимиз мумкинки, Фарғона йўли кўчасининг 2.5–3 км қисмида қоплама равонлик ҳолати 1.9 км/м, Шота Руставели кўчасининг 7.8–9 км қисмида қоплама равонлик ҳолати 6.1 км/м, Бобур кўчасининг 3–4.5 км қисмида қоплама равонлик ҳолати 5.1 км/м ни ташкил этди.
Адабиёт:
1. Karamihas, S. M. 2012. Simulation Speed and Its Implications to the Relevance of the IRI. American Society for Testing and Materials STP 1555, pp.
2. ГОСТ 30412–96. Дороги автомобильные и аэродромы. Методы измерений неровностей оснований и покрытий. — М.,1996. — 9 с.
3. https://www.arrb.com.au/roughometer-3
4. ИҚН 05–2011. Автомобиль йўлларининг холатини ташхис қилиш ва баҳолаш қоидалари. Ташкент, 2012. — 129 б.
