Мақалада болашақ мұғалімдерді инновациялық педагогикалық іс-әрекетке дайындау — жаңа талпыныс, жаңа ашылған жолдардың бірі қандай маңызды екені және мұғалімді инновациялық іс-әрекетке дайындаудың жүйелілігі толықтай сипатталған. Авторлар, бұл педагогикадағы, тұтас педагогикалық үдерістегі өзгертулермен тығыз байланысты екенің талдаған.
Кілтті сөздер: жалпы білім беру жүйесі, инновация, педагогика, студент, іс-әрекет, шығармашылық.
В статье подробно описывается, как важна подготовка будущих учителей к инновационной педагогической деятельности — новое требование, один из новых путей открытия и последовательность подготовки учителя к инновационной деятельности. Авторы проанализировали, что это неразрывно связано с изменениями в педагогике, в педагогическом процессе в целом.
Ключевые слова: жалпы білім беру жүйесі, инновация, педагогика, студент, іс-әрекет, шығармашылық.
Қазіргі қоғамды жаңғырту оның барлық жақтарын қамтиды. Қоғамның экономикалық, әлеуметтік дамуының ұзақ мерзімді жоспарларын іске асыру, азаматтардың әл-ауқатын қамтамасыз ету жоғары кәсіби, сауатты адамдардың болуын талап етеді. Бүгінгі таңда жеке тұлғаның маңызды қасиеттері — бастамашылық, шығармашылық қабілеті, проблемаларды шешудің дәстүрлі емес жолдарын таба білу болуы керек. Өзгерістер қазақстанның білім беру жүйесін де қамтыды. Бұл қоғамның талаптарына сәйкес үнемі жаңаруды көздейтін түбегейлі жаңа білім беру жүйесін қалыптастыру туралы. Мұндай білімнің басты сипаттамасы білім мен технологияны беру ғана емес, сонымен қатар шығармашылық құзыреттілікті қалыптастыру, қайта оқытуға дайындық болып табылады. Қазіргі білім берудің шындығын былайша тұжырымдауға болады: «біз өзгерістер дәуірінде өмір сүруге ұмтыламыз».
Бүгінгі таңда білім берудің басты мәні — даму бұл білім берудің құндылық негізі және өмір сүру принципі ретінде анықталады.
Жеке тұлғаның негізгі қабілеттерін дамытуды қамтамасыз ететін білім берудің түбегейлі жаңа мазмұнын, түбегейлі жаңа педагогикалық кәсібилікті іздеу күшейе түсуде. Білім беру мазмұны мен педагогикалық кәсібилік білім беру саласындағы инновациялық іс-әрекет үшін пәндік сала болып табылады.
Мұғалім, тәрбиеші әрқашан білім беруде орталық тұлға болған. Егер мұғалімдер өздерінің кәсіби қызметін жетілдіруге тырыспаса, білім берудегі қажетті өзгерістер болмайды. Жаңа идеялар мен білім берудің жаңа әдістерінің практикаға енуі үшін қажет уақыт пен күш-жігер көбінесе мұғалімдердің, тәрбиешілердің өз іс-әрекетін өзгертуге, жаңашылдықты игеруге және жаңа практиканы құруға дайындығы мен қабілетіне байланысты.
Бүгінгі таңда мұғалімнің жаңа бейнесінің жетілу үрдісі байқалады. Бұл маман туралы, жақсы оқытылған, дайындалған адам ретінде, педагогикалық техниканы шебер меңгерген және педагогикалық жұмыстың көп позициялы құрылымы туралы білімі бар кәсіби ұғымдардың нақты айырмашылығымен байланысты. Мұғалімнің жаңа педагогикалық құзыреттілігі оның өз іс-әрекетіне қосылу және оған бірқатар кәсіби позицияларды біріктіру қабілетінен көрінеді: әдіскер, жас антропологы, диагностик, педагогикалық жағдайларды жобалаушы. Кәсіби мұғалім дайын идеяны да, технологияны да қабылдамайды — ол оларға қатысты өзін-өзі анықтайды және саналы түрде өз іс-әрекетін жасайды.
Жаңа мектеп — бұл барлық жаңалықтарға ашық, балалар психологиясын және оқушылардың даму ерекшеліктерін түсінетін, өз пәнін жақсы білетін жаңа мұғалімдер. Мұғалімнің міндеті — білім алушыларға болашақта өздерін табуға, тәуелсіз, шығармашылық және сенімді адамдар болуға көмектесу. Білім алушылардың қызығушылықтарына сезімтал, мұқият және барлық мұғалімдерге ашық — болашақ мектептің басты ерекшелігі.
Жалпы білім беру жүйесіндегі құбылмалы жағдай педагогтердің жаңа білім беру қажеттіліктерін қалыптастырады, бұл педагогикалық білім беру жүйесіндегі логикалық өзгерістерге әкеледі.
Мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті жеткіліксіз, егер ол тек бір рет үйренген жұмыс әдістерін көбейту ретінде құрылса. Мұндай қызмет білімнің жоғары нәтижелеріне қол жеткізу үшін объективті мүмкіндіктерді пайдаланбағандықтан ғана емес, сонымен қатар мұғалімнің жеке басының дамуына ықпал етпейтіндіктен де төмен.
Шығармашылықсыз шебер-мұғалім жоқ демек сияқты, адамның құндылығы оның бірегейлігімен, шығармашылығымен анықталады. Шығармашылық жаңа көзқарасты, жаңа шешімді, жаңа мінез-құлықтың, қабылдау мен ойлаудың әдеттегі схемалары мен стереотиптерінен бас тартуға дайын болуды, өзін-өзі өзгертуге дайын болуды қамтиды.
Шығармашылық адам өзін нақты іс-әрекетте ғана емес, сонымен бірге жеке тұлғаның дамуын болжауды, болжауды қамтамасыз ететін әлеуетті дизайнда да көрсетеді. Басқаша айтқанда, бұл мұғалімдердің кәсіби іс-әрекетіндегі шығармашылықтың көрінісі, студенттермен және олардың ата-аналарымен жұмыс істеудің заманауи және тиімді тәсілдерін, әдістерін, технологияларын таныстыру және іске асыру арқылы кәсіби іс-әрекетін жетілдіру қажеттілігін «сезіну», мұғалімнің инновациялық іс-әрекетті жүзеге асыруға дайындығы туралы.
Қазіргі білім берудегі мұғалімнің инновациялық іс-әрекеті білім беру процесінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.
Сарапшылардың пікірінше, инновация білім дағдарысынан туындайды. Инновациялар жинақталған мәселелерді шешуге, оларды шешу жолдарын ұсынуға арналған. Қазіргі білім беру үшін қарама-қайшылықтарға тән:
– барлық білім алушыларды стандартталған оқыту мен олардың жеке қабілеттері мен қызығушылықтары арасында;
– ғылымның қарқынды дамуы мен білім алушылардың нақты танымдық мүмкіндіктері арасында;
– оқытудың мамандану тенденциялары мен тұлғаның жан-жақты даму міндеті арасында;
– мектептегі репродуктивті білім мен дамыған шығармашылық қабілеттері бар адамдарға қоғамның қажеттілігі арасында.
Қазіргі білім берудегі болашақ мұғалімнің инновациялық іс-әрекеті білім беру процесінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Бұл кәсіби іс-әрекетке жаңа дидактикалық және тәрбиелік бағдарламаларды енгізуді, сонымен қатар оқу орнының студенттері мен оқытушылары үшін психологиялық қолдауды ұйымдастыруды қамтиды [1].
Инновациялық іс-әрекет алгоритмі:
– өзгерістер қажеттілігін анықтау;
– ақпарат жинау және жағдайды талдау;
– инновацияны алдын-ала таңдау немесе тәуелсіз дамыту;
– енгізу (игеру) туралы шешім қабылдау;
– инновацияны сынамалық пайдалануды қоса алғанда, енгізудің өзі;
– инновацияны ұзақ уақыт қолдану, оның барысында ол күнделікті тәжірибенің элементіне айналады.
Инновациялық қызмет дегеніміз не? Барлық мұғалімдер бұл тұжырымдамада екі негізгі компонентті көрсетеді:
- Бұрынғыға қарағанда жаңа нәрсе.
- Жаңалық білім беру сапасын арттыруға бағытталған.
Жалпы, анықтаманың мәні өте дұрыс көрсетілген. Қазіргі мағынада инновация — бұл «бір нәрсенің жаңа формаларының немесе элементтерінің көрінісі, сондай-ақ жаңадан пайда болған форма, элемент». Инновацияның синонимі — «жана» ұғымы.
Сонымен, педагогикада «инновациялық іс-әрекет» ұғымы біршама тереңірек қарастырылады және кең семантикалық ауқымға ие. Бұл жоғары нәтижелерге қол жеткізу, жаңа білім алу, жаңа педагогикалық практиканы енгізу мақсатында оқу процесін салыстыру және зерттеу арқылы өзіңіздің педагогикалық тәжірибеңізді түсінуге негізделген мақсатты педагогикалық іс-әрекет, яғни бұл білім сапасын арттыруға бағытталған педагогикалық жаңалықтарды жоспарлау мен іске асырудың шығармашылық процесі. Бұл мұғалімнің шығармашылық әлеуетін көрсететін әлеуметтік-педагогикалық құбылыс. Бұл мұғалімнің шығармашылық әлеуетін көрсететін әлеуметтік-педагогикалық құжаттама.
Әдебиет:
- Кәсіптік оқыту педагогтарын инновациялық іс-әрекетке дарлау. Қарағанды: ТОО «Арко», 2015. -183 б.
- Кәсіби оқыту мамандықтарының іс-тәжірибе барысында инновациялық-технологиялық даярлық ерекшеліктері // ҚарМУ хабаршысы. — Серия Педагогика — 2010. — № 1 (57). — Б. 44–48.
