Берілген мaқaлaдa зияты зақымданған оқушылардың өзін-өзі бақылауын, әлеуметтік ортада еркін сезіне алуына тәрбиелеу мәcелелерітурaлы қaрacтырылaды.
Кілтті cөздер: өзін-өзі бақылау, оқу процесі.
В данной статье рассматриваются вопросы воспитания у учащихся с интеллектуальными нарушениями самоконтроля, умения свободно чувствовать себя в социальной среде.
Ключевые слова: самоконтроль, процесс обучения.
Зияты зақымданған бастауыш сынып оқушыларының оқу үдерісінде әлеуметтік тұрғыдан өзін-өзі бақылау маңызды орын алады. Ол мыналарға үлкен әсер етеді оқу дағдыларын меңгеру, орындалатын іс-әрекеттер туралы құшталықтарын арттырады, мектеп оқушыларына өз іс-әрекеттерін табысты ұйымдастыруға мүмкіндік береді, сонымен қатар олардың тұлғалық дамуын қамтамасыз етеді [1].
Оқу үдерісі тұрғысынан бұл мәселе жеткілікті түрде зерттелмеген. Осы тақырыпқа арналған жұмыстардың көпшілігі 10–15 жылдан астам уақыт бұрын, яғни басқа әлеуметтік-мәдени жағдайларда және басқа әлеуметтік-тәрбиелік жағдайға байланысты орындалған. Оларда арнайы білім берудің өзекті талаптары мен оның қазіргі жағдайы көрсетілмеген. Қалыптасқан білім беру жүйесінде жеңіл ақыл-ой кемістігі бар адамдар әлеуметтік тапсырыстың өзгерген талаптарына сай келмейтін оқытудың дәстүрлі әдістері мен тәсілдерін ұстанады. Коррекциялық білім беру жүйесі-оқушылардың оқуға саналы көзқарасын қамтамасыз ететін және ақыл-ойы кемістігі бар оқушының жеке тұлғасын одан әрі қалыптастыруға ықпал ететін негізгі тәрбиелік іс-әрекеттерді меңгеруін қамтамасыз етеді. Өзін–өзі бақылау — оқушының оқу іс-әрекетін табысты ұйымдастыру және оның қоғамға бейімделуі үшін қажетті реттеуші негізгі тәрбиелік әрекет болып табылады. Әлбетте, жеңіл интеллектуалдық бұзылыстары бар балалардың психикалық және интеллектуалдық ерекшеліктеріне байланысты олардың оқу үдерісінде өзін-өзі бақылауын дамытудың өзіндік ерекшеліктері болады. Бұл санаттағы балалардың танымдық қызығушылықтары әдетте төмен, жаңа материалды меңгеруге ынтасы төмен болады.Олардың зейіні бұзылған, алдағы іс–әрекеттер мен нәтижелерді болжай және жоспарлай алмайды, тәрбиелік тапсырманы нашар басшылыққа алады. Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар балалар талдау және синтез операцияларын орындауда қиындықтарға тап болады: олардың жүзеге асыруға бұзылған сенсорлық аймақтары кедергі келтіреді [2].
Дайындық кезеңінде өзін-өзі бақылауға деген ынтаны қалыптастыру және біртіндеп тексеру әдетін қалыптастыру қажет. Бұған ең алдымен оқушылардың қызығушылығын оятатын ойын әдістері ықпал етеді. Сонымен, біз рөлдік ойындарды қолдандық, онда оқушы тексеруші рөлін атқарды (мысалы, оқушы театрда бақылаушы болды және сыныптастарының билеттерін тексерді). Балалар бір-бірін сынаған кезде жұптасып жұмыс істеу де тиімді. Қателіктер анықталған кезде мұғалімнің жағымсыз реакцияны бейтараптандыруы өте маңызды. Бұл кезең 1 және 2 сыныптарда орынды. Сыртқы бақылау сатысында бақылаудың қандай да бір түрін өз бетінше жүзеге асыруға дайындық жүзеге асырылады: біріншіден, бақылау әрекеті сыртқы, оқшауланған түрде қалыптасады, содан кейін ішкі сипатқа ие болады және дербес әрекетке қосылады. Зияты зақымданғаноқушылардың оқу іс-әрекетінің ерекшеліктерін ескере отырып, бұл кезең ерекше мәнге ие [3].
Оқу тапсырмалары күрделене түскен сайын ақыл-есі кем балалардың өзін-өзі бақылауы автоматты түрде сапалық жағынан жоғары деңгейге көтерілмейді. Тіпті жақсы меңгерілген оқу материалы бойынша бақылау әрекеттерін жүзеге асыра отырып, оқушылар жаңа оқу тапсырмаларын шешуде оларды өз бетінше қолдана алмайды. Зияты зақымданған оқушыларының өзін-өзі бақылауының төмен деңгейінің факторларын анықтауға болады: олар, процестердің әлсіздігі өзін-өзі басқара алмауы, мақсаттарын жүзеге асыруға деген ынтасының төмендігі, сыни көзқарастың бұзылуы, дағдыларды қалыптастыруға арналған әдістемелік ұсыныстардың болмауы. Осылайша, зияты зақымданған бастауыш сынып оқушыларының оқу үдерісінде өзін-өзі бақылауды қалыптастыру әлеуметтік ортаны бақылаумен ойындармен жаттығулар кешені балалардың дамуына оң әсер тигізеді.
Әдебиет:
- Тебенoвa Қ.C., Рымхaнoвa A. Р. Aрнaйы пcихoлoгия. — Aлмaты: Дәуiр, 2011. — 274 б.
- Рубинштейн С. Я. Психология умственно отсталого школьника. -Москва, 2006.
- Кузнецова Л. В., Переслени Л. И., Солнцева Л. И. Основы специальной психологии. — Москва, 2003.
