Бұл мақалада функционалдық сауаттылық әдістемелік аспектісінде қаралады. Функционалдық сауаттылықты қалыптастыру және оны дамыту — күрделі, әрі ұзақ процесс. Күнделікті сабақта, жүйелі түрде графикалық оқу және есептерді практикалық қолдану арқылы ғана нақты нәтижеге жетуге болады.
Түйін сөздер: функционалдық сауаттылық, графикалық оқу, есептер, математика, процесс, дамыту.
В данной статье функциональная грамотность рассматривается в методическом аспекте. Формирование функциональной грамотности и ее развитие-сложный и длительный процесс. Только на ежедневном занятии, систематическом графическом чтении и практическом использовании задач можно добиться реального результата.
Ключевые слова: функциональная грамотность, графическое чтение, задача, математика, процесс, развитие.
In this article, functional literacy is examined from a methodological aspect. Formation of functional literacy and its development is a complex and lengthy process. Only in a daily lesson, systematic graphic reading and practical use of tasks can you achieve a real result.
Зерттеу мақсаты: графиктерді оқу және дайын сызбалардағы есептерді шешу арқылы оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту.
Зерттеу нысаны: графиктерді оқу және дайын сызбалардағы есептерді шешу арқылы оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту процесі.
Зерттеу тақырыбының негіздемесі: бүгінгі таңда адамның білім деңгейіне қойылатын талаптардың жоғарылауы оқушыларды мектептен бастап даярлау туралы түсініктерді өзгертеді. Біріктірілген білім беру бағдарламасына сәйкес мектеп түлектерін оқыту процесі «өмір бойы білім алу» тұжырымдамасын іске асыруға ықпал ететін құзыреттіліктерді дамытуға бағытталуы тиіс. Мұның алғышарты жоғары деңгейде функционалдық сауаттылық дағдыларын меңгеру болып табылады, бұл білім беру саласында бәсекеге қабілеттілікке ықпал етеді, ал одан әрі оқушы таңдаған мамандыққа сұранысқа ие болады.
Әрбір математика мұғалімі өзінің оқыту процесінде оқушылардың жаңа бөлімді оқып жатқанда қоятын «бұл маған қайда пайдалы?» деген сұрағымен бетпе-бет келді деп ойлаймыз. Ал жоғары сыныптарда бұл проблема өткір және жиі жаңа материалды практикалық қолдануды табу қиын. Бұл проблема студенттердің сызбаларды, графиктерді оқу мен талдаудың төмен деңгейіне ие болуымен және дайын сызбаларда нақты және нақты көрсетілген жағдайларды көрмейтіндігімен күрделене түседі. Осы себепті біз сабақты «Lesson Study»форматында зерттеу үшін дәл осы тақырыпты таңдадық. Оның өзектілігі балаларға нақты өмірдегі сабақтардан басқа математикалық білімді қайда және қалай қолдануға болатындығын және сызбаны, графикті және басқа да нақты шарттарды қалай дұрыс және сапалы түсіндіру керектігін көрсету өте маңызды. Мысалдардың бірі деп санауға болады кіріктірілген сабақ, бірақ жиі оны жүргізуге мүмкіндігі жоқ. Әрине, математиканың құралдар жиынтығы кез-келген тақырыпта, кез-келген қызмет саласында белгілі бір дәрежеде қажет, әрине, оқушылар да оны сөзсіз түсінеді, бірақ олар осы фигураны, формуланы және т. б. зерттейтін мысалды көру қажет.
Қазіргі кезеңде «функционалдық сауаттылық» ұғымы мағынасы жан- жақты зерттеліп, қоғам дамуын тежеуші сауатсыздықты жою мағынасында ғана емес, ұғымдық мағынасы іс- әрекеттің нәтижесі тұрғысында сауатсыздықты жою механизімдері мен тәсілдерін іздеу мәселесі ретінде де қарастырылады. Қазіргі ақпараттанған жаңа қоғамда функционалдық сауаттылық барлық қоғамдық деңгейлердің әрекет нәтижесінің жетістік түйіні болмақ. Жаңа сипатта «функционалдық сауаттылық» мағыналық тұрғыда кеңейіп, мәдениеттілік атрибуты дәрежесіне дейін көтерілді.
Функционалдық сауаттылық ұғымы ғылыми — техникалық талаптар мен әлеуметтік прогресс нәтижесінде пайда болып, мағыналық тұрғыда әмбебап сипатта ғана емес, мәдени — тарихи сипатта да қолданылады. Себебі Кеңестік кезеңнің алғашқы 10 жылдығында азататтың оқи білуі, жаза білуі, арифметикалық төрт амалды білуі қызметтік әрекетті игеріп кетудің негізгі көрсеткіші болды. Қазіргі кезеңде сауаттылық ұғымының ауқымы кеңейіп, оның көрсеткіштері түрліше сипатталады.
И. А. Мещеряков функционалдық сауаттылық — (ағылшын тілінде functional literacy) — дағды мен білімді қамтамасыз ететін жеке тұлғаны дамытуға, жаңа білім алу мен мәдениет жетістіктерін игеруге бағытталған білім нәтижесі, жаңа техниканы қолдануды игеру, кәсіби міндеттерді жетік меңгеру, жанұялық өмірдегі сәтті үйлесімділік құра білу, өмірлік түрлі жағдаяттарды шеше алу деп анықтама берді.
Сондай-ақ осы зерттеу тақырыбын таңдау себептеріміздің бірі 15 жастағы оқушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың төмен нәтижелері (Programfor International Student Assessment — PISA) болып табылады. Оқушыларға нақты модельдермен жұмыс істеу, әртүрлі тапсырмаларды дамыту және біріктіру, математикалық сауаттылықты зерттеу қиын.
Алынған қорытындыларды жинақтай отырып және мұғалімдердің күшті пәндік білім беретінін, бірақ оларды нақты, өмірлік жағдайларда қолдануға үйретпейтінін түсіне отырып, біз графиктерді оқу және дайын сызбалардағы міндеттерді практикалық қолдана отырып шешу арқылы оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту бойынша қойылған мақсаттарды іс жүзінде іске асыра бастадық.
Сабақтарды бірлесіп жоспарлау кезінде зерттеудің осы кезеңі үшін тиімді стратегияларды талдау және таңдау, сабақта жұмыс істеу үшін интеграцияланған және сараланған тапсырмаларды таңдау, сабақтың құрылымы мен мазмұнын талқылау жүргізілді. Қолданбалы тапсырмаларды таңдау мен әзірлеуге, графиктер мен сызбаларды оқуға ерекше назар аударылды. Тәжірибеге бағытталған тапсырмалардың қайнар көзі ретінде біз PISA зерттеулерінде ұсынылған тапсырмаларды қолдандық. Бірақ белгілі бір тақырыптағы мұндай тапсырмалар жеткіліксіз болғандықтан, оларды өзіміз модельдеуге тура келді. Осындай тапсырмаларға назар аудара отырып, оқушылар сабақта оқылған материалға шынайы қызығушылық танытады.
Әр сабақтың соңында оқушылардан кері байланыс зерттеудің ажырамас және маңызды бөлігі болды. Оқушыларға олар үшін не пайдалы екендігі, олардың пікірінше, қандай мәселелерді шешу қызықты және неге және қалай сабақты әртараптандыруға және өзгертуге болатындығы туралы сауалнама жүргізілді. Айта кету керек, сабақтар бойынша пікірлер әрдайым оң болды және негізінен оқушылар тапсырмаларды таңдауды, олардың практикалық бағытын атап өтті.
Оқушыларды бақылау, кері байланысты талдау, сауалнама және ең бастысы олардың бағалау нәтижелері негізінде жоспарланған нәтижелерге сәйкес әр оқушының үлгерімі анықталды.
Зерттеу нәтижесі
Математика пәні бойынша оқушылардың үлгерімін бақылау нәтижелері бойынша келесі өзгерістер анықталды:
— оқушылар тақтада жұмыс істеу кезінде сабақ сызбаларын, графиктерін оқудың жақсы дағдыларын көрсетеді;
— барлық оқушылар тапсырмаларды талқылау және талдау кезінде белсенді бола бастады, топтық және жұптық жұмыс түрлері тиімді өтеді;
— пәндік білімі бойынша деңгейі төмен оқушылар графиктерді, диаграммаларды оқу тапсырмаларын орындау бойынша үлгерімі жоғары оқушылардан төмен. Бірақ ілгерілеу бар.
Зерттеу жүргізу барысында біз оқушылардың оқу процесінде тәжірибеге бағытталған есептерді шеше алу қабілетімен нығайтылған графиктерді, сызбаларды оқу және жағдайды дұрыс түсіндіру арқылы функционалдық сауаттылығын, атап айтқанда математикалық сауаттылық дағдыларын дамыту оқушыларда жоғары тәртіп пен математикалық құзыреттілік дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік береді деген қорытындыға келдік. Оқушы үшін белгілі бір білімнің қай салада пайдалы болатынын білу маңызды. Ал алынған білімді өмірде қолданылуын көрсете отырып, тақырыпты терең түсінуге мүмкіндік береді. Сондай-ақ, оқуға деген көзқарас мектеп түлегіне болашақ өмірде және кәсіби қызметте туындайтын мәселелерді шешуге, яғни функционалдық сауаттылықты дамытуға мүмкіндік береді.
Әдебиет:
- Национальный план действий по развитию функциональной грамотности школьников на 2012–2016 годы/ Постановление Правительства Республики Казахстан № 832 от 25 июня 2012 года. — Астана, 2012. — [19c].
- Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012–2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары (Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 25 маусымдағы № 832 Қаулысы).
- Государственная программа развития образования и науки в Республике Казахстан на 2016–2019 годы. — Астана, 2016г.
- Основные результаты международного исследования образовательных достижений 15-летних обучающихся PISA-2012 //А.Култуманова и др. — Астана: НЦОСО, 2013. — [283 с].
- Международное исследование PISA: Методическое пособие. — Астана: НЦОСО, 2012. — [115 с].
- Международная программа PISA. Примеры заданий по чтению, математике и естествознанию. — М.: Центр оценки качества образования ИСО РАО, 2003. — [99 с].
