Мақалада жалпы орта мектептердің жоғары сыныптарында тарихты оқытуда жобалау қызметін ұйымдастыру мәселелері қарастырылады.
Кілт сөздер: жоба әдісі, жобалау қызметі,педагогикалық үдеріс, топтық жұмыс.
В статье рассматриваются вопросы организации проектной деятельности в обучении истории в старших классах средней школы.
Ключевые слова: метод проектов, проектная деятельность, педагогический процесс, групповая работа
Қазіргі әлемде білім беру оқушы тұлғасын дамытуға бағытталған процесс ретінде қарастырылады. Индустриялықтан постиндустриялық қоғамға көшу туындаған мәселелерді шешуде ерекше жолдарын таба алатын шығармашылық тұлғаға деген сұраныстың өсуіне алып келеді. Осы орайда дамытатын технологиялар, оның ішінде жобалар әдісі ерекше маңызды болып табылады.
Қазақстандық білім беру жүйесінде де радикалды өзгерістер болды. Енді мектепке орталықтанқойылатын әлеуметтік тапсырыс жойылды.
Жобалық әдіс қазіргі білім берудің негізгі жаңалықтарының бірі- құзыреттілікті тәсілді әске асырады. Бұл тәсіл бейіндік мектепті қалыптасырумен тығыз байланысты, себебі бейіндік бағдарлауды қазір оқушының одан әрі оқыту бағытын таңдау туралы шешім қабылдауына көмек ретінде ғана емес, сонымен қатар жасөспірімнің әлеуметтік, кәсіби және мәдени өзін-өзі анықтауға дайындығын арттыру бойынша жұмыс ретінде қарастырады.
Мектептегі білім беруді жаңғыртудың қазіргі кезеңінде жобалау оқу-танымдық іс-әрекет тәсілі ретінде әр түрлі білім салаларына көбірек еніп, ал оқу үдерісі жобалық іс-әрекет идеологиясының әсерінен жобаның өзін инновациялық қызметтің құрамдас бөлігі ретінде түсінуге мүмкіндік береді [1, с.13].
Білім беру мазмұнын белгілі бір ақпарат көлемі ғана емес, оқушылардың қызметі және өтілетін материалға деген көзқарасы деп түсіну қажет.
Осы жағдайда жұмыстың мәнін, оның мақсаты мен міндеттерін, оларды шешу жолдарын түсіну маңызды.
Осы құрамдас бөліктердің барлығы жобалық қызмет мазмұнына кіреді де оны классикалық әдістерден ерекшелендіреді. Жоба бойынша жұмыс барысында оқушылар өздері мақсат қойып, оған қол жеткізу жолдарын анықтауы, қажетті ақпаратты табу, қорыту және талдау, қорытынды жасауы тиіс. Нәтижесінде пән бойынша тұтас білім алуы және зерттеушілік дағдыларды меңгеруі қажет.
Білім беру үдерісіне жоба әдісін енгізуде бірқатар қиындықтар бар. Кейбір педагогтар бұл әдіске сақтықпен қарайды. Өйткені жобамен айналысатын бір топ оқушыға ғылыми жетекшілік ету кез келген мұғалімнің қолынан келе бермейді. Шығармашылық жобаларды орындау пәрменді кері байланыс жүйесін қамтамасыз етеді, тек білім алушылардың ғана емес, сонымен қатар жобалық қызметке қатысатын педагогтардың да тұлғасын дамытуға ықпал етеді. Оларға кәсіби шеберлікті жетілдіруге, педагогикалық ынтымақтастықты одан әрі тереңдетуге жаңа мүмкіндіктер береді, бұл оқу процесін оңтайландыруға ықпал етеді және оқытудың тиімділігін арттырады. Жоба тақырыбын таңдап, оны орындай отырып, оқушылар өз күштерін қолдану қажеттілігін анықтауды, өз бастамасын, қабілеттерін, білімі мен іскерлігін көрсету үшін мүмкіндіктер жасауды үйренеді, өзін нақты істе тексереді, Қазақстан қазіргі азаматтарына тән мақсаттылық пен табандылық танытады.
Педагогикалық үдеріс ерекше әлеуметтік құбылыс ретінде адамның әлеуетті мүмкіндіктері жүзеге асырылатын, олардың жетілдіру жүйесінің дамуы мен қалыптасуының нәтижесінде өзінің өміршеңдігіне ие болады [2, с.15].
Қазіргі білім беру жобалық қызметті ұйымдастыру тарихты оқытуда да көкейтесті деп айтуға негіз береді. Оқу жобасы барысында оқыту іске асырылатындығынан оқу жобасы- жобалық әдістің құралы.
Бұл әдіс оқытудың іс-әрекеттік тәсілін жүзеге асырады, осыған байланысты әрбір оқу жобасының негізіне бір мәселе алынады және одан оқушылардың жобалық қызметінің мақсаты міндеттері туындайды. Жобаның проблемасы оны шешуге бағытталған қызмет әдісін негіздейді, сондықтан жобалық жұмыстың мақсаты проблеманы шешу тәсілдерін іздеу болып табылады, ал жобаның міндеті белгілі бір жағдайларда мақсатқа қол жеткізу міндеті ретінде тұжырымдалады.
Әрбір оқу жобасының негізіне белгілі бір мәселе алынады және ол оқушылардың жобалау іс-әрекетінің мақсаты мен міндеттерін айқындайды. Жобалау әдісіне проблемалық әдістің барлық ерекшеліктері тән [3, с.19].
Тарих сабағында педагогтар өздерінің педагогикалық тәжірибесінде ақпараттық, ойын, зерттеу, шығармашылық сияқты оқу жобаларының түрлерін жиі қолданады. Жоба түрі оқушылардың жасы мен тақырыпқа байланысты анықталады, мазмұны бойынша тарих, әдебиет, өнертану салаларының білімін жинақтағандықтан көп жағдайда пәнаралық жобалар пайдаланылады.
Тарихты оқытуда жобалық әдіс бағдарламаға байланысты кез келген жағдайда қолданылуы мүмкін, таңдалынатын тақырып ауқымды, қызықты және оқушылардың дайындық деңгейіне байланысты күрделенуі қажет. Жобалау әдісін қолданудың негізгі мақсаты — әр түрлі әр түрлі теориялық және практикалық мәселелерді шешуде проблематизация, мақсат қою, гипотезаларды ұсыну құрылымдау және жүйелеу, жоспарлау және ұйымдастыру дағдыларын дамыту [3, с.30].
Жобалау әдісі оқушыларды белсендіруді көздейді, жұмыс барысында олардың шығармашылық қызметі оқушыларға жағымды эмоциялар береді.
Ауызша және жазбаша орындалатын жобалық жұмыс барысында, келесі ұсыныстарды ескеру қажет:
− біріншіден, оқушыларды бақылау және регламенттеу емес, олардың дербестігін қолдау көрсету қажет;
− екіншіден, жобалық жұмыстар негізінен ашық болып табылады, сондықтан оларды орындаудың нақты жоспары бола алмайды;
− үшіншіден, жобалардың көпшілігін жеке оқушылар орындай алады, бірақ егер ол топта орындалса, жоба барынша шығармашылық болады. Бұл оқу ынтымақтастығының маңыздылығы мен тиімділігін тағы да атап көрсетеді.
Орта буындағы сабақ жұмысының негізгі түрі топтық жұмыс болып табылады.
Егер әрбір топ бір міндетті шешсе (бір объектіге зерттеу жүргізсе), онда әртүрлі деңгейлі топтарды қалыптастыру орынды. Тапсырмаларды саралау кезінде бір білім беру деңгейіндегі оқушылар кіретін топтар құруға болады. Негізгі мектептегі тарих сабағында шығармашылық ұжымдағы жобалармен жұмыс оқушыларға қызығушылықтары бойынша бірігуге, оқыту процесінде рөлдік қызметтің әртүрлілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, тапсырмаларды белгіленген мерзімде орындау жауапкершілініг, жұмыста өзара көмек көрсетуді, мұқияттылықты және адалдықты тәрбиелейді. Жоба әдісін пайдалану кезінде мұғалім алдын ала осындай сабақтарға мұқият дайындалады, өйткені жобалау технологиясы «күнделікті" технология емес.
Әдетте, оқу жылының басында курс бағдарламасының тақырыптары, тараулары, сұрақтары, бөлімдері беріледі, ол оқушыларға материалға тереңірек және егжей-тегжейлі қарауға мүмкіндік береді, оларға өз бетінше талдауға, жаңа білім алу үшін қандай да бір маңызды мәселені шешу үшін осы материалды қолдану деңгейінде түсінуге мүмкіндік береді.
Әрине, тақырыпты таңдауда оқушы бастамасы мектеп курсының шеңберімен және бастапқыда жобаның ғылыми жетекшісі рөлінде болатын оқытушының мүмкіндіктерімен шектеледі.
Жоғары сыныптар үшін жобалардың неғұрлым жоғары деңгейі көзделеді, нәтижесінде арнайы әдебиет пен дерек көздерінее жүгінуді талап ете отырып, тақырыптар қарастырылады.
Жоба тақырыбын таңдау- жетекші үшін де оңай емес, себебі оқушылар өздері орындай алмайтын мәселені таңдауы мүмкін. Мұнда оқушы ұсынған тақырыпты қабылдамай қоя салмай, оны барынша әдептілікпен, сол арқылы оқушыға жұмыстың белгілі бір қиындықтарын көрсете отырып және оны орындауға тура келетін нәрседен қорқытып алмай жеткізу керек.
Мысалы, өлкетану жобаларын қарайтын болсақ, олар Қазақстан тарихын оқыту барысында қайталау және жинақтау сабақтарында, үйірме жұмысында, элективті курстарда үй тапсырмасы мен шағын жобалар ретінде сабақтарында пайдалануға мүмкін болады. Әлеуметтік маңыздылық, жобалық қызметтің тәрбиелік рөліне келер болсақ, мұндай жобалардың тәрбиелік және эмоциялық тиімділігін өте жоғары.
Арнайы әдебиетті және өзіндік педагогикалық тәжірибені талдай отырып, жобалар әдісін практикаға енгізу кезінде туындауы мүмкін бірнеше проблемалық сәттерді атап айтуға болады.Олардың кейбіреулері:
Жобаның нәтижесін асыра бағалау және оның процесін жете бағаламау қаупі бар.
Бұл жоба нәтижесін емес, презентация нәтижесін бағалаумен байланысты.
Зерттеушілік жобаны орындаудағы басты қауіп — оны рефератқа айналдыру. Әлбетте, кез келген зерттеуде рефераттық бөлім бар, реферат жазу дағдысы да қажет, бірақ оқушыларда ғылыми қызмет басқаның пікірін көшіру деген түсінік қалыптаспау керек.
Жобаны орындаушының қарастырылып отырған мәселеге, қолда бар дерек көздеріне сүйенен отырып өзіндік пікір, өзіндік көзқарасы болуы қажет.
Ең күрделі мәселелердің бірі жобалық қызмет барысында тәрбиелік міндеттерді іске асыру туралы мәселе болып табылады.
Оқытудың дәстүрлі жүйесінде тәрбие сұрақтары, әдетте, зияткерлік жағынан, содан кейін ғана эмоционалдық жағынан қарастырылады. Моральдық принциптер түсінікті болуы тиіс. Жобалық қызметке негізделген білім беру философиясында негізгі моральдық қағидаттар — қайырымдылық, борышқа адалдық, қабылданған шешімдер үшін жауапкершілік — әрекетке негізделеді, оларды басынан өткізуге тиісті.
Жобаны 40 мин жоспарланған сабаққа сыйдыру қиын. Жобаның әр бір кезеңін іске асыру көп уақытты талап етеді. Кезекті сабаққа үй тапсырмасы ретінде оқушылар өз бетінше (жеке немесе топтарда) жоба бойынша жұмыстың қандай да бір кезеңін орындағанда, келесі сабақтың басында атқарылған жұмыс туралы есеп беретін, 4–7 сабақты қамтитын жобалар тиімді болып табылады. Соңғы екі сабақ дайындалған жобалар презентациясына арналады.
Ал ең ауқымды және мазмұнды жобалар сыныптан тыс жұмыс барысында орындалады.
Әдебиет:
- Матяш, Н. В. Инновационные педагогические технологии. Проектное обучение / Н. В. Матяш. — Москва: Академия, 2016. — 160 c. — Текст: непосредственный.
- Матяш, Н. В. Психология проектной деятельности школьников в условиях технологического образования / Н. В. Матяш. — Мозырь: РИФ «Белый ветер», 2013. — 385 c. — Текст: непосредственный.
- Пахомова, Н. Ю. Метод учебных проектов в общеобразовательном учреждении: пособие для учителей и студентов педагогических вузов / Н. Ю. Пахомова. — Москва: АРКТИ, 2005. — 112 c. — Текст: непосредственный.
