Лалмикор майдонлар учун нўхатнинг эртапишар тизмалари селекцияси | Статья в журнале «Молодой ученый»

Отправьте статью сегодня! Журнал выйдет 30 ноября, печатный экземпляр отправим 4 декабря.

Опубликовать статью в журнале

Библиографическое описание:

Файзуллаева, Д. У. Лалмикор майдонлар учун нўхатнинг эртапишар тизмалари селекцияси / Д. У. Файзуллаева, Н. Ш. Каюмов, Ш. Д. Дилмуродов. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2020. — № 34 (324). — С. 161-163. — URL: https://moluch.ru/archive/324/73280/ (дата обращения: 16.11.2024).



Минтақаларнинг сув билан кам таъминланган лалми майдонларида сувни кам талаб этувчи серҳосил нўхатнинг янги эртапишар навларини яратиш муҳим омил ҳисобланади. Илмий тадқиқотда яратилган намуналарнинг эртапишар хусусиятлари ўрганилган. Ушбу мақолада серҳосил эртапишар навларни танлаш ишлари келтирилган.

Калит сўзлар: нўхат, дуккакли экин, нав, намуна, ўсув даври, қурғоқчилик, чидамлилик, эртапишар.

Создание новых скороспелых сортов высокоурожайного гороха в маловодных засушливых районах региона является важным фактором. Изучены скороспелые свойства образцов, созданных в ходе научных исследований. В данной статье представлена селекция высокоурожайных раннеспелых сортов.

Ключевые слова: горох, бобовые, сорт, образцы, вегетационный период, засуха, морозостойкость, раннеспелость.

Кириш. Нўхaт қиммaтли дуккaкли дон ўcимлик бўлиб хaлқ хўжaлигидa турли мaқcaдлaрдa ишлaтилaди. Acоcaн нўхaтдaн озиқ-овқaт мaҳcулоти cифaтидa фойдaлaнилaди. Дунё миқёсида нўхат дони инсон учун энг зарур оқсил, мой ва углеводородларга бой бўлганлиги сабабли, инсон организми томонидан кўп талаб қилинадиган озуқа маҳсулоти ҳисобланади. Лекин нўхат ўсимлигининг ўсув ва ҳосилини сақлаш даврида зарарли микроорганизмлар таъсирида уруғларни унувчанлиги пасайиши, кўчатларни қуриб қолиши 50–60 % ни ташкил этмоқда. Шунинг учун касалликларга чидамли навларни танлаш касалликларнинг келтирадиган зарарни аниқлаш ва уларга қарши самарали курашиш лозим. Бунинг учун биринчи навбатда ҳосилдорлик, қурғоқчилик ва касалликларга чидамли дон сифати юқори бўлган кўрсаткичларни ўзида мужассамлаштирган чидамли навлар яратиш асосий вазифа ҳисобланади.

Кўп тадқиқотчиларнинг фикрича, нўхат ўсимлиги ҳосилдорлиги ва дон сифати бир қанча ташқи муҳит шароитларида нав ирсий асосларининг ўзаро таъсири натижасида ўсимлик ўсув даврида моддалар алмашинуви ўзгаришига боғлиқ.

Турли минтақаларда экилиб келинаётган нўхат селекциясининг умумий вазифаси — юқори ҳосилли, уруғнинг таркибида кўп миқдорда оқсил сақлайдиган, ҳосилни йиғиб олиш жараёнини механизацияга мослашган ва қўрғоқчиликка чидамли навлар яратишдир [1].

Д. Н. Прянишников, оқсил масаласи дуккакли экинлар ҳисобига ҳал этилиши керак, деган эди. Гап шундаки, нўхатнинг бир озиқ бирлиги 200 г, гача ҳазм бўладиган протеин бор. Шунинг учун дуккакли дон экинларининг ўзи ажойиб озиқ овқат ва ем ҳашак бўлиб қолмасдан балки бошқа барча ем ҳашаклардан фойдаланишни ҳам яхшилайди [2].

Мустанов. С фикрича нўхат навлари суғориладиган ерларда тупроқнинг нам сиғими 60–70–60 %таъминланса гуллаш бир меъёрда бўлиб, дуккаклари куп ҳосили юқори бўлишини асослаган [3].

Тадқиқот услублари. Нўхатнинг озиқабоп хусусиятларини ўзида мужассам этган янги нав намуналарини танлаш мақсадида ДДЭИТИ Қашқадарё филиали лалми майдонларида 2020 йил ҳосили учун ҚҲ-А-2018–87 лойиҳа буйича келтирилган жами 20 та нав намуналар 2 қайтариқда экиб тадқиқот олиб борилди. Тажрибада андоза Полвон, нави танлаб олинди. Тажрибани жойлаштириш ва тажриба давомида фенологик кузатиш, ҳисоб ва таҳлиллар (Бутун иттифоқ Ўсимликшунослик институти ВИР, 1984) услуби бўйича ва биометрик таҳлиллар Қишлоқ хўжалик экинлари Давлат нав синаш комиссиясининг (1985, 1989) услублари бўйича олиб борилди. Статистик таҳлиллар Б. А. Доспехов (1985) услуби асосида амалга оширилди.

Олинган натижалар. Тадқиқотда амалга оширилган ишнинг мақсади нўхатнинг фенологик кузатишлар асосида эртапишар, юқори ҳосилли намуналарни танлашдан иборат.

Фенологик кузатишлар давомида нав ва тизмаларнинг униб чиқиш даври 24–31 март кунларига тўғри келганлиги қайд қилинди. Андоза Полвон нави 29 март куни униб чиққан бўлса, 11 та тизмада эрта муддатда, 6 та тизма кеч муддатда, 2 та тизма андоза нав билан бир хил муддатда униб чиққанлиги аниқланди.

Униб чиққан уруғларнинг шохланиш фазаси 19–25 апрел санасида белгиланди. Андоза полвон нави 23 апрел куни шохланиш фазасига ўтган бўлса, 10 та тизмада эрта муддатда, 6 та тизма кеч муддатда, 3 та тизма андоза нав билан бир хил муддатда шохланиш фазасига ўтганлиги аниқланди.

Ғунчалаш санаси 5–11 май кунларига тўғри келди. Андоза полвон нави 10 май куни ғунчалаш санасига ўтган бўлса, 10 та тизмада эрта муддатда, 2 тизмада кеч муддатда, 7 та тизма андоза нав билан бир хил муддатда ғунчалаш санасига ўтганлиги аниқланди.

Навларнинг гуллаш санаси 09–16 май кунларига тўғри келди. Андоза полвон нави 15 май куни гуллаш санасига ўтган бўлса, 15 та тизмада эрта муддатда, 2 тизмада кеч муддатда, 2 та тизма андоза нав билан бир хил муддатда гуллаш санасига ўтганлиги аниқланди.

Дуккак ҳосил бўлиш санаси 17–25 май кунларига тўғри келди. Андоза полвон нави 22 май куни дуккак ҳосил бўлган бўлса, 13 та тизмада эрта муддатда, 5 тизмада кеч муддатда, 1 та тизма андоза нав билан бир хил муддатда дуккак ҳосил бўлиш санасига ўтганлиги аниқланди.

Жадвал 1

Нав ва тизмаларнинг ўсув даври (Қарши, 2019 й)

Номи ва келиб чиқиши

Униб чиқиш, сана

Шохланиш,сана

Ғунчалаш, сана

Гуллаш, сана

Дуккак ҳосил бўлиш, сана

Тўлиқ пишиш, сана

Вегетация даври

1

Полвон

29.мар

23.апр

10.май

15.май

22.май

20.июн

83

2

КR-20-LCAYT-RF-1

30.мар

25.апр

07.май

10.май

19.май

15.июн

77

3

КR-20-LCAYT-RF-6

30.мар

25.апр

09.май

13.май

21.май

20.июн

82

4

КR-20-LCAYT-RF-11

31.мар

23.апр

10.май

15.май

22.май

21.июн

82

5

Истиқлол

29.мар

25.апр

10.май

14.май

23.май

22.июн

85

6

КR-20-LCAYT-RF-2

29.мар

23.апр

10.май

15.май

24.май

23.июн

86

7

КR-20-LCAYT-RF-7

30.мар

25.апр

10.май

13.май

21.май

20.июн

82

8

КR-20-LCAYT-RF-12

28.мар

22.апр

07.май

09.май

19.май

18.июн

82

9

Жавлон

30.мар

25.апр

10.май

13.май

21.май

20.июн

82

10

КR-20-LCAYT-RF-3

24.мар

23.апр

09.май

14.май

21.май

20.июн

88

11

КR-20-LCAYT-RF-8

24.мар

19.апр

11.май

16.май

24.май

23.июн

91

12

КR-20-LCAYT-RF-13

25.мар

20.апр

11.май

16.май

25.май

24.июн

91

13

Гулистон

24.мар

19.апр

05.май

10.май

29.май

18.июн

86

14

КR-20-LCAYT-RF-4

24.мар

19.апр

05.май

10.май

18.май

18.июн

86

15

КR-20-LCAYT-RF-9

31.мар

25.апр

10.май

10.май

17.май

16.июн

77

16

КR-20-LCAYT-RF-14

24.мар

19.апр

09.май

13.май

21.май

20.июн

88

17

Малхотра

25.мар

20.апр

06.май

09.май

17.май

15.июн

82

18

КR-20-LCAYT-RF-5

24.мар

19.апр

05.май

09.май

18.май

17.июн

85

19

КR-20-LCAYT-RF-10

25.мар

20.апр

10.май

14.май

21.май

20.июн

87

20

КR-20-LCAYT-RF-15

24.мар

19.апр

05.май

10.май

18.май

17.июн

85

Пишиш даври 15–24 июн кунларига тўғри келиб, вегетация даври 77–91 кун бўлганлиги аниқланди.Андоза Полвон нави 20 июн куни тўлиқ пишиш фазасига ўтган бўлса, 8 та тизма андоза навга нисбатан эрта пишганлиги аниқланди. КR-20-LCAYT-RF-1, малхотра навлари 15 июн, КR-20-LCAYT-RF-9 навида 16 июн, КR-20-LCAYT-RF-5, КR-20-LCAYT-RF-15 навлари 17 июн, КR-20-LCAYT-RF-12, Гулистон, КR-20-LCAYT-RF-4 навлари 18июн кунлари тўлиқ пишиш фазасига кирганлиги аниқланди.

Хулоса. Тадқиқот натижаларига кўра, хулоса қилиб айтганда нав ва тизмаларнинг фенологик кузатув ишлари олиб борилганда, республикамизнинг лалмикор майдонлариги мос нўхат тизмаларидан КR-20-LCAYT-RF-1, КR-20-LCAYT-RF, Гулистон, КR-20-LCAYT-RF-4, КR-20-LCAYT-RF-9, Малхотра, КR-20-LCAYT-RF-5, КR-20-LCAYT-RF-15 кабилар андоза навига нисбатан эртапишар деб баҳоланиб, селекция жараёнига тавсия этилди

Адабиётлар:

  1. Д. Т. Абдукаримов “Дала экинлари хусусий селекцияси,, Тошкент-2007 йил. 375–377 бет.
  2. О.Якубжанов, С.Турсунов, Ж.Муқимов, //Дончилик// Тошкент 2009 й. 202–205 б.
  3. Мустанов. С. Б. Ритм цветения некоторых сортов нута на поливе //Узбекский биологический журнал. 1991 -№ 2. — С.45–47.
Основные термины (генерируются автоматически): кеч, май, навь, сан.


Ключевые слова

нав, ўсув даври, чидамлилик, нўхат, дуккакли экин, намуна, қурғоқчилик, эртапишар

Похожие статьи

Лалмикор майдонларда нўхатнинг эртапишар ва ҳосилдор нав ва намуналарини танлаш

Мазкур мақолада лалмикор майдонларда етиштирилаётган нўхат экинининг эртапишарлик ва ҳосилдорлик кўрсатгичлари юқори бўлган нав ва намуналарини селекция усули ёрдамида танлаш ишлари олиб борилганлиги тўғрисида маълумотлар келтириб ўтилган.

Буғдойнинг иссиқликка чидамлилик хусусиятлари ўрганиш ва комплекс қимматли хўжалик белгиларига бардошли навлар яратиш

Юмшоқ буғдойнинг дон тўлиш даврида ҳаво ҳароратининг кескин кўтарилиб кетиши дон маҳсулдорлигининг пасайиб кетишига олиб келмоқда. Илмий тадқиқотда турли тупроқ иқлим шароитида яратилаган тизмалар ўрганилаган. Ушбу мақолада ташқи мухит омилларига чид...

Суғориладиган майдонлар учун юмшоқ буғдойнинг F5 авлод дурагайлари селекцияси

Республикамизнинг суғориладиган майдонлари учун маҳсулдор юмшоқ буғдой навларини яратиш ва ишлаб чиқаришга жорий этишда бошланғич материалларни танлаш асосий омил ҳисобланади. Бунда дурагайлаш усуллари ёрдамида яратилган тизмаларни ўсув даври ва маҳс...

Н. Дәўқаревтың илимий мийраслары

Шубҳасиз, фолклор ан’аналари миллий ма’навиятимизнинг бир бўлаги бўлиб, комил шахсни тарбиялашга хизмат қилади. Бунинг сабаби шундаки, қорақалпоқларнинг бой оғзаки ижоди ўзининг ранг-баранг жанр ва ан’аналари билан жаҳон халқ оғзаки ижодида муҳим ўри...

Компаратив фразеологик бирликлар ва таржима

Ушбу мақолада турли халқларнинг тафаккур йуналиши, ҳаёт тажрибасининг асосан уйғунлиги, уларнинг турли-туман хулк-атвор ва ҳислат-хусусиятларга нисбатан муносабатларинииг аксарият ҳолларда ўхшашлиги турли тиллардаги кўпчилик компаратив фразеологик би...

Инновацион муҳитни шаклланиш асослари

Ушбу мақолада инновацияни жаҳон иқтисодиёти, жумладан ривожланган мамлакатлар иқтисодиётида тутган ўрни ва ахамияти ёритилган. Республикамиз шароитида хозирги замон фан сиғимли технологияни ривожлантирувчи, инсон капитали ва бошқа ишлаб чиқариш омилл...

Сопол буюмлари ишлаб чиқариш корхонасида ёритилганлик кўрсаткичларини гигиеник баҳолаш

Кўриш ишларини яхшилаш ва организмни меҳнат фаолиятини активлаштириш мақсадида рационал таббий ва сунъий ёритилганликни таъминлаш мақсадга мувофиқдир. Ўрганилаётган корхонадаги меҳнат жараёни кўзга зўриқишни талаб этади. Бу эса табиий ва сунъий ёрити...

Замонавий таълимда физика-технологияни ўқитиш усуллари

Ушбу мақолада мактаб ўқувчиларининг физика фанидан замонавий таълим олишлари учун ва шу орқали олган билимларини ҳайотдга тадқик кила олиш масаласи кўрсатилган. Ўқувчиларнинг назарий ва амалий муўомуоларини ечиш учун оддий усуллар кўрсатилган. Шунинг...

«А» тоифасига мансуб шахсларнинг овқатланиш тарзини ўрганиш ва таҳлил қилиш

Мақола ионлантирувчи нур манбаси билан ишловчи ходимларида нурланиш касалликларининг келиб чиқиши ва ривожланишининг олдини олиш ва «А» тоифага тааллуқли ишчи-хизматчиларнинг тўғри овқатланиши ва давловчи-профилактик овқатлар билан таъминлаш ҳолатлар...

Мактабгача таълим соҳаси талабаларида бошқарувчанлик қобилиятларини ривожлантириш

Мақолада олий таълимда мактабгача таълим мутахассисларини бошқарув тизимида олиб борилаётган ислоҳотлар билан таништириш, мактабгача таълим муассасалари педагог ўртасида ўзаро рақобатни кучайтиради ва таълим жараёнининг самарадорлигини ошириш, монито...

Похожие статьи

Лалмикор майдонларда нўхатнинг эртапишар ва ҳосилдор нав ва намуналарини танлаш

Мазкур мақолада лалмикор майдонларда етиштирилаётган нўхат экинининг эртапишарлик ва ҳосилдорлик кўрсатгичлари юқори бўлган нав ва намуналарини селекция усули ёрдамида танлаш ишлари олиб борилганлиги тўғрисида маълумотлар келтириб ўтилган.

Буғдойнинг иссиқликка чидамлилик хусусиятлари ўрганиш ва комплекс қимматли хўжалик белгиларига бардошли навлар яратиш

Юмшоқ буғдойнинг дон тўлиш даврида ҳаво ҳароратининг кескин кўтарилиб кетиши дон маҳсулдорлигининг пасайиб кетишига олиб келмоқда. Илмий тадқиқотда турли тупроқ иқлим шароитида яратилаган тизмалар ўрганилаган. Ушбу мақолада ташқи мухит омилларига чид...

Суғориладиган майдонлар учун юмшоқ буғдойнинг F5 авлод дурагайлари селекцияси

Республикамизнинг суғориладиган майдонлари учун маҳсулдор юмшоқ буғдой навларини яратиш ва ишлаб чиқаришга жорий этишда бошланғич материалларни танлаш асосий омил ҳисобланади. Бунда дурагайлаш усуллари ёрдамида яратилган тизмаларни ўсув даври ва маҳс...

Н. Дәўқаревтың илимий мийраслары

Шубҳасиз, фолклор ан’аналари миллий ма’навиятимизнинг бир бўлаги бўлиб, комил шахсни тарбиялашга хизмат қилади. Бунинг сабаби шундаки, қорақалпоқларнинг бой оғзаки ижоди ўзининг ранг-баранг жанр ва ан’аналари билан жаҳон халқ оғзаки ижодида муҳим ўри...

Компаратив фразеологик бирликлар ва таржима

Ушбу мақолада турли халқларнинг тафаккур йуналиши, ҳаёт тажрибасининг асосан уйғунлиги, уларнинг турли-туман хулк-атвор ва ҳислат-хусусиятларга нисбатан муносабатларинииг аксарият ҳолларда ўхшашлиги турли тиллардаги кўпчилик компаратив фразеологик би...

Инновацион муҳитни шаклланиш асослари

Ушбу мақолада инновацияни жаҳон иқтисодиёти, жумладан ривожланган мамлакатлар иқтисодиётида тутган ўрни ва ахамияти ёритилган. Республикамиз шароитида хозирги замон фан сиғимли технологияни ривожлантирувчи, инсон капитали ва бошқа ишлаб чиқариш омилл...

Сопол буюмлари ишлаб чиқариш корхонасида ёритилганлик кўрсаткичларини гигиеник баҳолаш

Кўриш ишларини яхшилаш ва организмни меҳнат фаолиятини активлаштириш мақсадида рационал таббий ва сунъий ёритилганликни таъминлаш мақсадга мувофиқдир. Ўрганилаётган корхонадаги меҳнат жараёни кўзга зўриқишни талаб этади. Бу эса табиий ва сунъий ёрити...

Замонавий таълимда физика-технологияни ўқитиш усуллари

Ушбу мақолада мактаб ўқувчиларининг физика фанидан замонавий таълим олишлари учун ва шу орқали олган билимларини ҳайотдга тадқик кила олиш масаласи кўрсатилган. Ўқувчиларнинг назарий ва амалий муўомуоларини ечиш учун оддий усуллар кўрсатилган. Шунинг...

«А» тоифасига мансуб шахсларнинг овқатланиш тарзини ўрганиш ва таҳлил қилиш

Мақола ионлантирувчи нур манбаси билан ишловчи ходимларида нурланиш касалликларининг келиб чиқиши ва ривожланишининг олдини олиш ва «А» тоифага тааллуқли ишчи-хизматчиларнинг тўғри овқатланиши ва давловчи-профилактик овқатлар билан таъминлаш ҳолатлар...

Мактабгача таълим соҳаси талабаларида бошқарувчанлик қобилиятларини ривожлантириш

Мақолада олий таълимда мактабгача таълим мутахассисларини бошқарув тизимида олиб борилаётган ислоҳотлар билан таништириш, мактабгача таълим муассасалари педагог ўртасида ўзаро рақобатни кучайтиради ва таълим жараёнининг самарадорлигини ошириш, монито...

Задать вопрос