Бұл мақаланың негізгі мақсаты- зерттеу нәтижесіндегі көп дизельді электр станциясының көмегімен маневрлік тепловоздардың пайдалану тиімділігін арттыру.
Түйінді сөздер: маневрлік (тартқыш), дизель отыны, маневрлік тепловоз.
В данной статье целью исследований является улучшение эксплуатационных показателей маневровых тепловозов путем применения многодизельной силовой установки.
Ключевые слова: маневровая (вытяжка), дизельное топливо, маневровый тепловоз.
Табиғи ресурстардың тапшылығы мен өсіп келе жатқан құнын ескере отырып, дизель отынын тұтынуды азайту мәселелері көлік саласын дамытудың басым бағыттарының бірі болып табылады. «KTZ» ААҚ-ның отын-энергетикалық ресурстарының негізгі бөлігі поезд тартқыштарымен — 82 % электр энергиясы және 90 % дизель отынымен жұмсалады. «Қазақстан Темір Жолы» ААҚ компаниясы 2007 жылы отын-энергетикалық ресурстарды сатып алуға 113 миллиард теңге, 2008 жылы 156 миллиард теңге жұмсады. 2009–2011 жылдары бұл үрдіс жалғасын тапты. Осы жағдайларға байланысты компания 2030 жылға дейінгі кезеңге арналған энергетиканы дамыту стратегиясын қабылдады, оған сәйкес дизельді тұтынуды азайту тәсілдерінің бірі — тепловоздардың, әсіресе маневрлік құрылғылардың пайдалану сипаттамаларын жақсарту. Маневрлік тепловоздардың пайдалану сипаттамаларын жақсартуға бағытталған шаралар ретінде локомотив паркіне көп дизельді маневрлік тепловоздарды енгізу жатады.
Тепловоздар жылжымалы құрамның жаңа буыны болып табылады және жобалау сатысында да, пайдалану кезеңінде де зерттеуді қажет етеді.
Маневрлік теміржол көлігінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Жұмыс істеп тұрған локомотив паркінің шамамен 45 % маневрмен айналысады, оның 92 % тікелей тепловоздармен жүзеге асырылады. Маневрлік жұмыстар станцияның технологиялық процесіне сәйкес және пойыздардың уақтылы қалыптасуын және кетуін қамтамасыз ететін жоспарға сәйкес жүзеге асырылады; жүк вагондарын уақтылы жеткізу және жүк операциялары аяқталғаннан кейін оларды тазарту; барлық техникалық құрылғыларды ұтымды пайдалану; станцияға пойыздарды үзіліссіз қабылдау. Маневрлік тасымалдау процесінің ажырамас бөлігі болып табылады. Бұл көліктің дамуымен, желінің ұзындығымен және техникалық және коммерциялық операцияларды орындайтын станциялардың санының өсуімен бір мезгілде өсуде.
«ҚТЖ» ААҚ-ның жылдық есебіне сәйкес, 2012 жылғы жүк айналымының жалпы көлемі (басқа иелердің вагондарының бос жүрісін есептемегенде) 2007 жылғы дағдарысқа дейінгі тиісті көрсеткіштен 6,3 % -ға асып, 1992 жылғы деңгейден 13 % -ға асып түсті. Қазақстан Республикасындағы жүк айналымының өзгеруінің жалпы көрінісі (2007 жылдан 2013 жылға дейін) салыстырмалы график түрінде ұсынылуы мүмкін.
1-суретте — 2008–2013 жж. Көлік кешенінің жүк айналымының динамикасы, 2008 жылмен салыстырғанда %
I суреттен көріп отырғанымыздай, жүк тасымалы көлемінің тұрақты өсу тенденциясы байқалады, бұл жүктерді теміржол көлігімен тасымалдау бойынша қызметтерге, оның ішінде жүктерді қоғамдық емес автомобильдермен тасымалдауға деген сұраныстың артып келе жатқанын көрсетеді.
Осыған байланысты паспорттық сипаттамалардың маневрлік тепловоздардың әр түрлі технологиялық процестермен және жұмыс көлемдерімен әр түрлі станцияларда жұмыс режимдеріне сәйкестігімен байланысты негізгі міндеттерді бөлектеу қажет, бұл өз кезегінде дизельді қозғалтқыштың нақты отын шығысына тікелей әсер етеді. Бір станцияда әр түрлі маневрлі тепловоздарды пайдалану кезінде паспорттық сипаттамалары жақсы дизель тепловоздары дизельдік тепловоздарға қарағанда отын шығынын едәуір төмендететіні анықталды. Бұл маневрлік локомотивтердің техникалық, экономикалық және экологиялық сипаттамалары анықталатын бастапқы және жұмыссыз режимдегі жұмыс режимдерінің сәйкес келмеуіне байланысты.
Маневрлік жұмыстар белгіленген технологиялық процестерге және пойыздарды құру жоспарларына сәйкес тепловоздармен орындалады. Тепловоздарды пайдалану нәтижелері қызметтің барлық түрлерінің локомотивтері ішінде, оның ішінде жолаушылар, жүк, маневрлік, маневрлік тепловоздардың орташа тиімділігі төмен екендігін көрсетеді. Себебі, осы тепловоздардың жұмыс ерекшелігі электр станциялары жүктемелерінің тәуліктің барлық уақытында үлкен жұмыс біркелкі еместігімен сипатталады — жұмыстың көп күтуінен ұзақ жүктемеге дейін. Сонымен қатар, тиімді дизель тиімділігі төмен болған кезде жұмыс істемейтін және аз жүктеме толық қуаттағы уақыттан едәуір асып түседі. Қағаз ұзақ уақытқа тоқтаған кезде дизель отынын (дизель қозғалтқышын өлтіру) азайту мүмкіндігі туралы деректерді ұсынады. Бір іске қосу кезінде дизель отынының шығыны (ЧМЭ-3 тепловозы үшін) орташа алғанда 1,23 кг құрайды, бұл қозғалтқыш 7,38 минут жұмыс істемей тұрған кезде тұтынуға тең. Тепловоз 30 минутқа тоқтаған кезде дизель отынының үнемделуі тоқтап тұрған ағымның 37,7 % құрайды, ал тепловоз бір сағатқа тоқтаған кезде дизель отынының үнемделуі бір іске қосқанда тұтынудың 87,7 % құрайды.
Көлік тұрағы 7,4 минуттан аз болғанда, бұл дәлелденді. (~ 10 мин.) Локомотивті кептіру тиімсіз.
2-суретте — маневрлік жұмыс түрлері бойынша дизельді қозғалтқыштың бос жұмыс режимінде және жүк тиеу кезіндегі жұмыс уақыты: 1 — экспорт (жүк пойыздарымен); 2 — үй шаруашылығы; 3 — маневр (сорғыш) Жұмыста келесі мәліметтер келтірілген: дизельді қозғалтқыштың негізгі жұмыс уақыты тоқтап тұр, оның үлесі шамамен 75 % құрайды, жүктеме кезіндегі дизельді қозғалтқыштың жұмыс уақыты 25–36 % құрайды. Кейбір жағдайларда экономикалық жұмыстарды орындау кезінде дизель қозғалтқышының жұмыс істемеуі жалпы жұмыс уақытының 96 % құрайды, ал отын шығыны 84 % құрайды
3-суретте маневрлік жұмыс түрлері бойынша дизельді қозғалтқыштың бос тұру режимінде және тиеу кезінде тоннаға жанармай шығыны: 1 — экспорт (жүк пойыздарымен); 2 — үй шаруашылығы; 3 — маневр (сорғыш)
Алайда, локомотив жұмыс істемейтін күйде бола бермейді, отынды үнемдеу үшін дизельді қозғалтқыштың кептелу мүмкіндігі тұрғысынан қарастыруға болмайды. Бұл мыналармен түсіндіріледі: біріншіден, локомотивтің келесі негізгі ерекшеліктерімен сипатталатын ерекшелігі: жылыту режимінде ұзақ уақыт жұмыс істемеу және сыртқы температура өзгерген кезде салқындатқыштардың жұмыс температурасын сақтау, екіншіден, өтпелі жағдайда үлкен салыстырмалы дизель қозғалтқышының жұмыс уақыты. Дизель қозғалтқышының кептелуімен жоспарлы тоқтау саны бірқатар факторларға байланысты, соның ішінде жұмыс режимі, қалыптастыру жоспары, жыл мезгілі және т. б. [9] -де келесі мәліметтер келтірілген: маневрлік тепловоздарды пайдалану кезінде (00C және одан жоғары сыртқы температурада), жылжымалы құрамның бір бірлігінен айына орташа есеппен 50-ден 100 сағатқа дейін азайту үшін дизельді қозғалтқышты өшіруге болады. тепловоздың тұрағы 10 минуттан артық). Осылайша, 2014 жылдың басындағы дизель отынының қазіргі бағаларын ескере отырып, үнемдеу 110–120 мың теңге болуы мүмкін. бір айда жылжымалы құрамның бір данасынан.
Әдебиет:
- Григорьев, Э. Г. Газбен толтырылған автомобильдер: өндірістік басылым / Э. Г. Григорьев, Б. Д. Колубаев, В. И. Ерохов. — М.: Машина жасау, 1989.-- 216 б.
- Клементьев, С. М. ХХІ ғасырдағы автомобиль жанармайы: оқу құралы / С. М. Клементьев, В. М. Пономарев, В. М. Федоров. — 2-ші басылым. — Чайковский: Экономика институтының баспасы, Ресей ғылым академиясының Орал филиалы, 2008. — 139 б.
- Боголюбов, С.А. Қоршаған ортаға келтірілген залалды өтеу: оқулық / С. А. Боголюбов, И. С. Санчени, С. В. Соловьев. — М.: Наука, 2001. — 231 б.
