Берiлген мaқaлaдa ұcaқ мoтoрикaны дaмыту бaрыcындa бaлaлaрдың cөйлеу қaбiлетiнiң дaмуы турaлы қaрacтырылaды.
Кiлтті cөздер: дидaктикaлық oйын, кoммуникaтивтi дaғды.
В данной статье рассматривается развитие речи детей в процессе развития мелкой моторики.
Ключевые слова: дидактическая игра, коммуникативный навык.
Ұсақ моториканың әртүрлілігі нәрестенің ерте сөйлеу қабілетіне және оның жалпы интеллектуалдық қабілеттеріне ықпал етеді. Ұсақ моториканы дамытуға арналған жаттығулар бір уақытта мидың бірнеше бөлігін дамытады және баланың жалпы интеллектуалды дамуына оң әсер етеді. Дамыған ұсақ моторика мен сөйлеу баланың сөйлеу қабілеті нашар құрдастарымен және ұсақ моториканың аздығымен салыстырғанда басқалармен тез қарым-қатынас табуға ықпал етеді. Ол үшін оған ойын түрінде бірқатар тапсырмаларды орындауды ұсыныңыз [1].
Бірақ егер тапсырмаларды орындау барысында ол сәтсіздікке ұшыраса: мысалы, саусақтар отырықшы болып шықты, онда бұл жеткіліксіз қалыптасқан ұсақ моториканың айқын белгісі, оған күн сайын көбірек уақыт бөлу керек. Ғалымдар нәрестеде саусақтардың нәзік қозғалысының дамуы (ұсақ моторика) ми қыртысының сөйлеу аймағының функционалды дамуына оң әсер ететіндігін анықтады. Болашақта бұл жазу техникасын тезірек игеруге ықпал етеді. Бірақ балада қолдың ұсақ моторикасының даму дәрежесін және олардың ептілігін қалай тексеруге болады? Ол үшін бірқатар арнайы жаттығулар қолданылады. Осындай жаттығулардың бірі-допты тексеру. Диаметрі 10 сантиметр болатын доп алынып, балаға осы допты бір метр қашықтықтан лақтырып, ұстап алуға шақырылады. Допты лақтыру мен ұстауды жеке де, жұппен де жасауға болады.Егер бала допты 30 секундта 24 реттен артық лақтырып, ұстап алса, моториканың төмендігі және қолды үйлестіру жақсы деп саналады [2]. Жаттығуды орындау кезінде, ең алдымен, оны дұрыс орындауға, содан кейін жылдамдыққа назар аудару керек. Айта кету керек, балалар оларды еденге айналдыруға қуанышты. Бірақ мұғалімнің міндеті-баланың теннис добын еденге жай айналдырып, сол арқылы қолдары мен аяқтарының ұсақ моторикасын дамытып қана қоймай, сонымен бірге оның ақыл-ойы да дамиды. Бұл үшін мұғалім бұл тапсырманы қиындатады. Мәселен, мысалы:
- Біз допты шеңбер бойымен тек саусақтарымызбен айналдырамыз және сонымен бірге «О»дыбысын айтамыз;
- Біз теннис допын алға-артқа айналдырып, «Р» дыбысын айтамыз;
- Допты қысу кезінде Біз «М» дыбысын айтамыз;
- Біз допты бір қолдан екінші қолға «P» дыбысына айналдырамыз.
Доппен жаттығу әдетте 15–20 минутқа созылады. Ол дайындық және негізгі бөліктен тұрады. Дайындық бөлігі 3–5 минутты құрайды. Осы уақытта бала өзіне таныс қимылдарды орындайды. Мұғалім олардың даму дәрежесін бағалайды, қажет болған жағдайда тапсырманы орындаудың күрделі формасын енгізеді. Сабақтың негізгі бөлігінде мұғалім баланың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, жаңа тапсырмалар береді. Теннис доптарымен жаттығуларды кез-келген позицияда (отыру, тұру, жату және т. б.) орындауға болады, оларды орындау кезінде тыныс алуға да назар аудару керек, өйткені көбінесе күрделі моторлық әрекеттерді орындау кезінде баланың тыныс алуы жиілейді немесе керісінше кешіктіріледі. Ең бастысы, мұғалім барлық әрекеттерді бақылап, уақытында түзете алады. Соңғы бөлімде тыныс алуды қалпына келтіру жаттығулары және саусақ гимнастикасы орындалады. Балалар сабақтың соңында саусақтарын сілкіп, фортепианода ойнағанды ұнатады және т. б. Балалармен жұмыс тек тәрбиешілермен ғана емес, ата-аналармен де жүргізілетінін ұмытпаңыз, сондықтан барлық үй тапсырмалары мұғалімдердің талаптарына сәйкес орындалуы керек және ата-аналар олардың кеңестерін тыңдауы керек. Баланың ұсақ моторикасы мен психикалық дамуын дамыту үшін балаға ойыншықтарды таңдау маңызды. Осы мақсатта ұсақ бөлшектері, шілтері, таяқшалары және тесіктері бар ойыншықтар қолайлы. Ойыншықтың бөлшектері неғұрлым көп болса, соғұрлым жақсы. Баланың ойыншықтарының арасында ұсақ моториканы, ойлауды, қиялды және пайдалы дағдыларды дамытатын басқатырғыштар, мозаика, конструктор болуы керек. Жасы ұлғайған сайын конструктордың бөлшектері азаюы керек. Есіңізде болсын, қолдың ұсақ моторикасы нашар дамыған балаларға бастауыш мектепте жазу қиынырақ, өйткені олардың саусақтары мен қолдарында қарапайым ептілік жоқ. Сондықтан мұндай балаларға қағаздағы таяқшалар мен ілмектермен күресу қиын [3].
Әдебиет:
- Тебенoвa Қ.C., Рымхaнoвa A. Р. Aрнaйы пcихoлoгия. — Aлмaты: Дәуiр, 2011. — 274 б.
- Лoгoпедия: Учебник для cтудентoв дефектoл. фaк. пед. вузoв.
- Aутaевa A. Н. Aуызшa cөйлеу тiлiн қaлыптacтыру әдicтемеci. -Aлмaты, 2018. — 163 б.
