Ushbu ishda biz o'qituvchilik faoliyatining boshida yosh o'qituvchida yuzaga keladigan muammolarni ko'rib chiqamiz.
Kalit so'zlar : diqqat, talabalar, pedagogik jarayon, tartibsizligining eng yomon tomoni, qiyin temperament, zamonaviy texnologiyalar.
В данной работе мы рассматриваем проблемы, возникающие у молодого учителя в начале его педагогической деятельности.
Ключевые слова: внимание, студенты, педагогический процесс, худшая сторона беспорядка, сложный темперамент, современные технологии.
O‘zbekistonda ta'lim -tarbiya sohasini isloh qilishning asosiy omillaridan biri “shaxs manfaati va ta ’lim ustivorligi” dir. Bu omil davlatim izning ijtim oiy siyosatini bclgilab berganligi tufayli ta ’lim ning yangi modcli yaratildi. Hozirgi kunda ta ’lim — tarbiya jaray onida innovatsion texnologiyalar, interfaol metodlar, pedagogik va axborot tcxnologiyalarini o 'quv jarayonida qo'llashga bo'lgan qiziqish, e’tibor kundan kunga kuchayib bormoqda, bunday bo'lish, shu vaqtgacha an’anaviy ta ’limda o’q uvchi-talabalarni faqat tayyor bilimlarni egallashga o'rgatilgan bo 'lsa, zamonaviy texnologiyalar ularni egallayotgan bilimlarini o 'zlari qidirib topishlariga, mustaqil o 'rg a n ib tahlil qilish-lariga, hatto x ulosalarini ham o 'zlari keltirib chiqarishlariga o'rgatadi.Ushbu ishda biz o'qituvchilik faoliyatining boshida yosh o'qituvchida yuzaga keladigan muammolarni ko'rib chiqamiz.
Bizning asrimizda-raqamli va virtual texnologiyalar asrida zamonaviy talabaning qiyofasi o'zgarib bormoqda. Ular ma'lum darajada yopiq, kamroq ijtimoiy bo'lib qoladilar. Ba'zilar kontsentratsiyaning pasayishiga ega, har doim ham darsliklar, kitoblar bilan ishlashni bilmaydi va xohlamaydi. Bundan tashqari, pedagogik jarayon sinfda xatti-harakatlari etarli bo'lmagan o'quvchilarning mavjudligi bilan murakkablashishi mumkin. Bu odatda diqqat etishmasligi bo'lgan talabalar. O'quv jarayonida ular baland ovozda gaplashishi, darsda bezorilik qilishi, boshqa sinfdoshlarining o'quv materialini o'zlashtirishiga xalaqit berishi mumkin. Sinfda etarli bo'lmagan o'quvchilar ishtirokida dars o'tkazish odatda global miqyosda katta muammo hisoblanadi. Ushbu muammoni hal qilish har doim dolzarb vazifa bo'lib kelgan va hisoblanadi. Ko'plab tadqiqotlar ushbu masalaga bag'ishlangan. Bunday talabalar bilan ishlashning mos usulini yaratish uchun biz adabiyotlar tahlilini bajardik.
Tarbiyasi qiyin bo‘lgan bolalar bilan ishlashda intervyu metodidan foydalanish.
- Sinf rahbari bilan suhbat. Unga quyidagi savollar beriladi. Tarbiyasi qiyin bo`lishining sabablari,Uydagi va maktabdagi intizomi,o‘zlashtirishi, Tarbiyaning asosiy qiyin tomonlari va ko‘rilgan choralar, oilaviy sharoiti.
- Tarbiyasi qiyin bo‘lgan o‘quvchi bilan suhbat. Maktabni tugallagach qaysi kasbni egallamoqchisan? Qaysi fanlar senga ko‘proq yoqadi? Qanday kitoblar o‘qishga qiziqasan? Do‘stlaring kimlar va ular haqida qanday fikrdasan? O‘zingning xulqing v ava o‘qishingdan qoniqasanmi? Jamoat ishlarida qatnashasanmi? Sen yoqtirgan mashg`ulot (uyda va maktabda)? Hayotda eng zarur va qiziqarli narsa nima deb hisoblaysan? Ota- onangga munosabating qanday va nima uchun? Kattalarga munosabating?
- Fan o‘qituvchilari bilan suhbat. Sizning darsingizda o‘quvchining xulqi va o‘zlashtirilishi qanday? O`quvchi tartibsizligining eng yomon tomoni va sizning maslahatingiz? Uning o‘qish va ishdagi qobiliyati, imkoniyati qanday?
- Do`stlari bilan suhbat. Qachondan beri do`st sizlar? Sizlar yoqtirgan mashg`ulotlar? Do`stining nimasi yoqadi? Do`stining qaysi tomoni yoqmaydi va nima uchun? Unga qanday yordam qilasan? Sizlarning kelajak rejalaringiz?
- Ota-onalari bilan suhbat. Farzandingizning o`qishi va xulqidan qoniqasizmi? Uning o`qishi va xulqidagi qaysi tomonlar sizni bezovta qiladi? Siz unga qanday yordam berasiz? Uning kun tartibi qanday? Uyda nimalar bilan shug`ullanadi? Uy ishlarida sizga yordam beradimi?
- Sinf sardori bilan suhbat. Sinfdoshing haqida qanday fikrdasan? Uning xulqida qanday qanday nuqsonlar bor? Sinfdoshlarga munosabati qanday? Jamoat ishlarida qatnashadimi? Sinfdoshlari tomonidan uning namunali o`quvchi bo`lishiga qanday yordam ko`rsatiladi?
- Xulosa
Tarbiyasi qiyin o`quvchiga tavsifnoma
Uni tarbiyalash yuzasidan oila, maktab va sinfdoshlarining imkoniyatlari va bahosi. Tarbiyasi qiyin o`quvchilar bilan yakka va guruhli tartibda ishlash uchun reja va dastur. [1] Bolalar tug'ma temperament bilan tug'iladi, ular bilan munosabatlarning afzal ko'rish uslubi odamlar va hodisalar. Temperament uchta guruhga bo'lingan xatti-harakatlar bilan ko'rsatiladi toifalar: oson, sekin isinish va qiyin. Hech bir toifa bolani yaxshi qilmaydi yoki yomon. Ular faqat bolaning javob shakllarini tasvirlaydi. Ba'zi bolalar (taxminan 10–20 %) «qiyin temperament» bilan tug'iladi. Xususiyatlari o'z ichiga oladi: yuqori, tez-tez impulsiv faoliyat darajasi; hissiy stimulyatsiyaga juda sezgir;tartiblarning o'zgarishi va yangi tajribalar bilan to'lib-toshgan; shiddatli, egiluvchan reaktsiyalar; osongina chalg'itadi yoki aql bovar qilmaydigan darajada diqqatni jamlaydi; o'zgarishlarga asta-sekin moslasha olmaydi o'zlarini yaxshi tinchlantirish; tartibsiz biologik ritmlar, masalan, ochlik / uyqu jadvali; tez, shiddatli, kayfiyat o'zgarishi, natijada harakat qilish yoki butunlay chekinish. Sizning intizomli o'zaro munosabatlaringiz sizni bolangizning temperamentiga ko'rsatishi mumkin. Ota-onalar qiyin temperament bilan kurashayotgan, ular doimo eslatib turadi ularning bolasi «barcha tortishishlarni chaqiradi» yoki «qo'mondonni boshqaradi»; haddan tashqari reaktsiya; ota-ona bilan bahslashing haddan tashqari intizom; yoki umuman intizomga harakat qilishdan voz keching. Bu xususiyatlarning hech biri bolalar yoki ota-onalar uchun hayotni osonlashtirmaydi. Ammo bolalar bilan qiyin temperament ularning sezgirlik bilan engish uchun o'rganish mumkin. Agar ular o'rganmasalar, ular sarosimaga tushib, umidsizlikka tushib qolishlari mumkin. Bundan tashqari, ular eng ko'p bo'ladi ayanchli tsiklni yuzaga keltiradigan doimiy salbiy fikr-mulohazalarga dosh berishga to'g'ri keladi tushkunlik.
Ammo barcha bolalar o'zini ijobiy baholaydigan yaxshi moslashtirilgan odamlar bo'lib tarbiyalanishi mumkin.
Bu ota-onalik mahoratini talab qiladi.
Samarali ota-onalar munosabat, yo'l-yo'riq strategiyalari va muloqot qobiliyatlarini rivojlantiradi bu bolaning temperamentiga qarshi emas, balki unga mos keladi. Qiyin bolalar mumkin o'z-o'zini nazorat qilish, hamkorlik qilish va moslashishni o'rganing. Oila, qo'shnilar, bolalarni parvarish qilish mutaxassislar va maktab o'qituvchilari birinchi navbatda bolalarga yo'l ko'rsatadilar. [2] Rag'batlantirish pedagogik talablarni hisobga olgan holda qoʻllanilishi lozim. xususiyatlarini, jamoada tutgan oʻrnini hisobga olish va u ketma-ket boʻlmasligi kerak. Haddan oshirib maqtash jamoaga nisbatan taqqoslash talabchanlikni boʻshashtirib yuborish, bular oʻquvchida man-manlik, xudbinlik sifatlarining yuzaga kelishiga sabab boʻladi. Ragʻbatni tashkil etishda oʻquvchining muvaffaqiyati bilan birga uning jamoadagi oʻrni, axloqiy qiyofasi, shuningdek, mehnatga, jamoa topshiriqlariga, jamoaning oʻziga munosabati borasidagi jamoa fikrini inobatga olish ham talab etiladi. Rag’batlantirish — talabaning namunali xulqi uchun boshqalarga ibrat qilib ko’rsatish, faxriy yorliqlar bilan taqdirlash, devoriy gazetada talaba to’g’risida kichik ma’lumotnoma berish, uning suratini maxsus doskaga qo’yish, ota-onasining nomiga tashakkurnoma yuborish. [3] Tarbiyalanuvchilarga ta’sir etishi natijalariga koʻra metodlarni ikki guruhga boʻlish mumkin:
- Axloqiy me’yorlar, motivlarni hosil qilishga, tasavvur, tushuncha, gʻoyalarni shakllantirishga ta’sir etuvchi.
- Xulq-atvorning u yoki bu turini aniqlaydigan odatlarni hosil qilishga ta’sir etuvchi.
Oʻquvchilar u yoki bu tarbiyaviy ta’sirga turlicha munosabatda boʻladi. Bu ularning alohida xususiyatlariga, tarbiyalanganlik darajasiga, tarbiya metodlarining qay darajada oʻrinli va samarali tanlanganligiga hamda mohirona qoʻllanganiga bogʻliq. Tarbiya metodlarini toʻgʻri tanlash tarbiya vazifalarini ijobiy hal qilishda oʻquvchilarning oʻz-oʻzini tarbiyalash faolligini oshirishga yordam beradi. Masalan, oʻqituvchi birinchi sinf oʻquvchilari bilan ishlash jarayonida oʻquvchilarni ular uchun yangi boʻlgan mehnat faoliyatini oʻrgatishda oʻquvchilarning xulq-atvor qoidalarini, ularda kun tartibi aniq boʻlishi muhimligini, ularga oʻquvchilarning qat’iy tartibga amal qilishi zarurligini tushuntirish metodidan foydalanadi. Bu jarayonda ularning amalga oshirgan ijobiy ishlari, oʻquv ishi natijalari ragʻbatlantirib borishni taqozo etadi. Koʻrinib turibdiki, oʻqituvchi oʻquvchilar bilan tarbiya jarayonini olib borganda turli xil usul va metodlarni qoʻllaydi. Tarbiya metodlarining xilma-xilligi ularni turlarga ajratish, tasnif qilish zarurligini koʻrsatadi. Shuning uchun ularning alohida xususiyatlarini hisobga olib guruhlarga ajratish mumkin. Tarbiyaviy natijalarga erishishni istagan har bir oʻqituvchi (tarbiyachi) tarbiya metodlari va ularning mohiyatini puxta oʻzlashtirib olish maqsadga muvofiqdir.
Fizika darslarida turli ko`rinishdagi o`qitish metodlari: hikoya, tushintirish, leksiya, o`quvchilar bilan turli suxbatlar, o`qituvchi tajribalarni demonstratsiya qilish, hikoya yoki leksiyani ishlaydigan va sitatik modullar, plakatlar, rasmlar, diyopazitsiyalar va hokozalar bilan ko`rsatish teleeshittirish, magnetofonda tovush yozish va video ovoz, o`quv kino filimlari, o`quvchilarning darslik, labarato`riya tajribalarini bajarish, jonli tabiat atrof tabiatda kuzatish o`tkazish, masalalar yechish, tarqatma va bosma didaktik materiallar bilan ishlash, o`quvchilardan induidal va frantal so`rash, yozma mustaqil va konturol ishlar, bilimlarni pragramali va boshqalardan foydalaniladi.
O‘qitish metodlarining har biri usullar sistemasi orqali amalga oshiriladi. O`qitish usuli- o`qitish metodining tarkibiy qismi, uning bo`lagidir. Masalan muommoli suxbat a) muommoli vaziyatni vujudga keltiradigan turli usullardan (muommoli tajribani demonstratsiya qilish natijasida o‘quvchilarda bor bo‘lgan bilimlarga qarama qarshi bo‘lgan topshiriqni bajarish suhbat davomida hayotiy tajribani ilmiy bilimlarga qarama-qarshiligini aniqlash va boshqalar). b) muommoli vaziyatda hosil bo‘lgan qarama-qarshiliklarning sababi haqida o‘quvchilar aytgan gipotezalar (taxminlar) yo‘lida ularni fikriy faoliyatga yo‘naltiruvchi turli usullardan (zarur bilimlarni aktuallashtirish usuli, o‘xshatish usuli va boshqalar.); d) suhbat davomida o‘quvchilar aytgan giqotezalarni tekshirishning turli usullaridan (gipotezani asosiy nazariy konsepsiyaga mos kelishini tekshirish, gipotezani tajribada tekshirish) foydalanishni taxmin qiladi.
Ana shularga tayangan holda o‘qituvchi izlanuvchanlik bilan o‘quvchilarga fanga bo‘lgan ijodiylik hissini uyg‘ota bilishi zarur. Darslarda o‘quvchilarni mustaqil fikrlashlariga turli uslublaridan foydalanib erishishimiz zarur. O‘qituvchi o‘quvchida ―Menga fizika zarur, uni bilish, hayotda qo‘llashning uddasidan chiqishim kerak‖- degan intilishni uyg‘otsi zarur. Buning uchun dasrga pedagogik texnalogiyalarni qo‘llash yaxshi natija beradi.
Shunday qilib o‘qitishning har bir metodi unda foydalanilgan turli- tuman usullar va ularni o‘zaro bog‘lash orqali tavsiflanishi hamda olib berilishi mumkin. O‘qitish metodlarini takomillashtirish ish ko‘nikmasida faqat yangi metodlarni joriy etish va qo‘lash orqali bormay, balki o‘qitish usularini takomillashtirish yo‘li bilan ham boradi. O‘qitish metodlarini taxlil qilish va tavsiflash qulay bo‘lish uchun ularni klassifikatsiyalaydilar. Metodlarni ayrim guruhlarga bo‘lishga nima asos qilib olinganiga qarab, o‘qitish metodlarini turlicha klassifikatsiyalash mumkin.
Yangi pedagogik texnologiya jarayon, bu jarayonni darslarda qo‘llaymiz darslarni amaliy mashq mustaqil ishlash, guruhlash, tanlovlar, aqliy hujum, baxs-munozra va boshqa usullarni mavzuga mos qilib o‘quvchilarga o‘rgatishimiz ular faolligini oshiradi.
Men dars tashkil qilishning ko‘pincha maqbul usullaridan biri guruhlarga bo‘lib, dars o‘tish deb hisoblayman. Guruhlarga bo‘lishda albatta har bir guruhga a‘lochi o‘quvchilardan tenglab o‘tkazish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bu hol esa o‘rtacha o‘qiydigan, erkin fikrlashni bilmaydigan o‘quvchini harakatlantirishga olib keladi. Guruhga ijobiy ta‘sir uyg‘otishga sabab bo‘ladi. O‘quvchilar qanchalik darsga qiziqishsa ularning bilimlari shunchalik ortadi.
Литература:
- Ishmuhamedov R., Abduqodirov A., Pardaev A. Ta‘lim va tarbiyada innovatsion texnologiyalar amaliyoti — T.: Iste‘dod, 2010.- b.
- Golish L.V, Fayzullayeva D. M. Pedagogik texnologiyalarni loyihalashtirish va rejalashtirish. TDIU. Toshkent. 2010.
- Yusupov A., N.Turdiyev ―Fizika: 9-sinf o‘qituvchilari uchun metodik qo‘llanma‖-Toshkent- ―Ma‘naviyat‖-2003 yil
- Kamoliddinov.M, Vaxobjonov.B ―Innovatsion pedagogik texnologiyalar‖. ―Talqin‖. Toshkent. 20101. Ishmuhamedov R., Abduqodirov A., Pardaev A. Ta‘lim va tarbiyada innovatsion texnologiyalar amaliyoti — T.: Iste‘dod, 2010.- b.
- Golish L.V, Fayzullayeva D. M. Pedagogik texnologiyalarni loyihalashtirish va rejalashtirish. TDIU. Toshkent. 2010.
- Yusupov A., N.Turdiyev ―Fizika: 9-sinf o‘qituvchilari uchun metodik qo‘llanma‖-Toshkent- ―Ma‘naviyat‖-2003 yil
- Kamoliddinov.M, Vaxobjonov.B ―Innovatsion pedagogik texnologiyalar‖. ―Talqin‖. Toshkent. 2010
- Tillaboyev, K. T., & Usmanov, S.. (2022). Maktablarda fizika fanini o‘qitishda matematikaning o‘rni. Academic Research in Educational Sciences, 3(11), 461–464.
- Tillaboyev, K. T., & Usmanov, S.. (2022). Fizikani o„qitishda zamonaviy usullardan foydalanish. Academic Research in Educational Sciences, 3(11), 18–24.
