Mazkur tadqiqot ishida oliy ta’lim muassasalari talabalari uchun bitiruv malakaviy ishi mavzularini tahsimlash axborot tizimining ma’lumotlar bazasini yaratish masalalari qarab chiqilgan.
Kalit so’zlar: ma’lumotlar bazasi, MySQL, phpMyAdmin, jadval, SQL.
В данной статье рассмотрены вопросы создания базы данных информационной системы распределения тем выпускных квалификационных работ для студентов высших учебных заведений.
Ключевые слова: база данных, MySQL, phpMyAdmin, таблица, SQL.
Har qanday ma’lumotlar bazasi qandaydir axborot tizimining ajralmas qismi bo’lib, bu nafaqat ma’lumotlarni saqlashni, balki ularni qayta ishlashni ham nazarda tutadi [1]. Shuning uchun, ma’lumotlar bazasini loyihalashda har doim axborot tizimalari ishlatish algoritmlariga mos kelishiga e’tibor berish kerak.
Mazkur tadqiqot ishida ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi sifatida MySQL tanlandi. Bu MBBT web ilovalar yaratishda juda keng qo’llaniladi. Mazkur MBBT boshqa tizimlardan o’zing tezkor ishlashi va PHP tili bilan ishlash imkoniyatlarining kengligi bilan ajralib turadi [2]. MySQL bilan ishlash uchun bo’lsa PHPMyAdmin tizimidan foydalanamiz. phpMyAdmin — bu PHP dasturlash tilida yozilgan, web sayt orqali MySQL-ni boshqarish uchun mo’ljallangan bepul dasturiy ta’minot.
phpMyAdmin MySQL va MariaDB kabi MBBT tizimlarida keng ko’lamli operatsiyalarni qo’llab-quvvatlaydi [2]. Tizimda jadvallar bilan ishlashda ko’pincha ishlatib turiladigan operatsiyalar (ma’lumotlar bazasini, jadvallar yaratish, ularga ma’lumotlar kiritish, o’zgartirish va h.k) qulay grafik interfeys orqali amalga oshiriladi, bundan tashqari phpMyAdmin konsolida SQL dasturlash tilida yozilgan kodlarni bajarish mumkin. phpMyAdmin ma’lumotlar bazasi bilan ishlash jarayoni yengillashtiridi va jarayonni tezlashtirish imkonini beradi [3].
Mazkur tizim uchun yaratilgan ma’lumotlar bazasi asosiy 3 tajadvaldan iborat bo’lib har bir jadvalning boshqa jadvallar bilan bo’g’langan. Jadvallarda bitiruv malakaviy ishi mavzulari, mavzularning annotatsiyasi, mavzu bo’yicha rahbar, kafedra nomlari, rahbarlarning familiya ism sharifi va talabalar haqida ma’lumotlar saqlanadi. Shuning ma’lumotlar bazasi jadvallari orasida bog’lanishlar o’rnatilgan bo’lib jadvallar bir-biri bilan mantiqan bog’langan bo’ladi. Quyida mazkur jadvallarning yaratilishi va ularning tuzilishiga batafsil to’xtalib o’tamiz.
Eng asosiy jadvallardan biri bmi jadvali bo’lib uning tuzilishi quyidagi jadvalda keltirilgan.
Jadval 1
Ma’lumotlar bazasidagi bmi jadvali tuzilishi
|
№ |
Ustun nomi |
Ustun turi |
|
1 |
theme_id |
int(11) |
|
2 |
theme |
varchar(255) |
|
3 |
annotation |
text |
|
4 |
kaf_id |
int(11) |
|
5 |
teacher_id |
int(11) |
|
6 |
student_name |
varchar(100) |
Jadvalni yaratish uchun quyidagicha SQL koddan foydalanamiz:
CREATE TABLE `bmi` (
`theme_id` int(11) NOT NULL,
`theme` varchar(255) NOT NULL,
`annotation` text NOT NULL,
`kaf_id` int(11) NOT NULL,
`teacher_id` int(11) NOT NULL,
`student_name` varchar(100) NOT NULL
) ENGINE=InnoDB DEFAULT CHARSET=utf8;
Mazkur jadvalning theme_id ustunida avtomat turda raqamalanadigan mavzularning unikal identifikatori saqlanadi. Har yangi mavzu qo’shilganda bu qiymat avtomat turga 1 ga oshirilib boriladi.
Jadvalning theme ustunida mavzuning nomi saqlanadi. Bu ustun varchar turida bo’lib 255 ta simvolgacha qiymatlarni qabul qiladi.
annotation ustinida mavzu annotatsiyasi saqlanadi. Bu ustun text turidagi qiymatlarni qabul qiladi.
kaf_id ustini kafedra nomlari saqlanadigan jadval bilan bo’g’langan bo’lib int turidagi qiymatlarni qabul qiladi. Bu ustun o’zida kafedralarning id raqamlarini saqlaydi.
teacher_id ustini o’qituvchilar nomlari saqlanadigan jadval bilan bo’g’langan bo’lib int turidagi qiymatlarni qabul qiladi. Bu ustun o’zida o’qituvchilarning id raqamlarini saqlaydi.
student_name mavzu biriktirilgan talabaning ismi va sharifini o’zida saqlaydi.
Kafedralar nomlari va id raqamlarini saqlash uchun kafedra jadvali yaratiladi. Uning tuzishili oddiy bo’lib ikkita ustunni o’z ichiga oladi.
Jadval 2
Ma’lumotlar bazasidagi kafedra jadvali tuzilishi
|
№ |
Ustun nomi |
Ustun turi |
|
1 |
kaf_id |
int(11) |
|
2 |
kaf_name |
varchar(255) |
Jadvalni yaratish uchun quyidagicha SQL koddan foydalanamiz:
CREATE TABLE `kafedra` (
`kaf_id` int(11) NOT NULL,
`kaf_name` varchar(255) NOT NULL
) ENGINE=InnoDB DEFAULT CHARSET=utf8;
Jadvalga quyidagicha ma’lumotlarni kiritamiz:
INSERT INTO `kafedra` (`kaf_id`, `kaf_name`) VALUES
(1, ‘Axborot texnologiyalari’),
(2, ‘Dasturiy injiniring’),
(3, ‘Kompyuter tizimlari’),
(4, ‘Axborot talim texnologiyalari’),
(5, ‘Axborot xavfsizligi’);
kaf_id ustini kafedralarning id raqamlarini o’z ichida saqlaydi va yangi kafedra nomi kiritilganda keyingi satr qiymati avtomat tarzda birga oshirilib boriladi. Ustun turi int bo’lib AUTO_INCREMENT hossasi o’rnatilgan.
kaf_name ustini varchar turida bo’lib unda kafedra nomlari saqlanadi.
Keyingi jadval teacher nomli jadval bo’lib unda o’qituvchilarning ma’lumotlari saqlanadi. Jadvalning tuzilishi quyidagicha:
Jadval 1
Ma’lumotlar bazasidagi teacher jadvali tuzilishi
|
№ |
Ustun nomi |
Ustun turi |
|
1 |
teacher_id |
int(11) |
|
2 |
t_surname |
varchar(100) |
|
3 |
t_name |
varchar(100) |
|
4 |
patronymic |
varchar(100) |
|
5 |
kaf_id |
int(11) |
Jadvalni yaratish uchun quyidagicha SQL koddan foydalanamiz:
CREATE TABLE `teacher` (
`teacher_id` int(11) NOT NULL,
`t_surname` varchar(100) NOT NULL,
`t_name` varchar(100) NOT NULL,
`patronymic` varchar(100) NOT NULL,
`kaf_id` int(11) NOT NULL
) ENGINE=InnoDB DEFAULT CHARSET=utf8;
Eng birinchi ustun teacher_id ustini bo’lib bunda o’qituvchilarning unikal id raqamlari saqlanadi. Ustunda AUTO_INCREMENT hossasi o’rnatilgan bo’lib yangi ma’lumotlar kiritilganda avtomat tarzda oshirilib boriladi.
t_surname ustunida o’qituvchilarning familiyasi saqlanadi. Ustun turi varchar bo’lib 100 simvolgacha ma’lumotlarni o’zida saqlay oladi.
t_name ustunida o’qituvchilarning ismi saqlanadi. Ustun turi varchar bo’lib 100 simvolgacha ma’lumotlarni o’zida saqlay oladi.
patronymic ustunida o’qituvchilarning otasining ismi saqlanadi. Ustun turi varchar bo’lib 100 simvolgacha ma’lumotlarni o’zida saqlay oladi.
kaf_id ustunida o’qituvchining kaferasining id raqami saqlanaidi. Bu ustun kafedralar jadvali bilan bo’g’langan bo’ladi.
Rasm. 1. Tizim jadvallarining o’zaro bog’lanishi
Tizim uchun yaratilgan ma’lumotlar bazasi quyidagicha mantiqiy bog’lanishlar bilan bog’langan (1-rasm).
Xulosa qilib aytganda mazkur tadqiqot ishida axborot tizimlarini yaratishdagi eng muhim bosqichlardan biri bo’lgan ma’lumotlar bazasini loyihalash va ishlab chiqish masalasi qarab chiqildi. Natijada 3 ta jadvaldan iborat bo’lgan va mantiqiy bog’lanishlar bilan bog’langan ma’lumotlar bazasi ishlab chiqildi.
Adabiyot:
- Кириллов, В. В. Введение в реляционные базы данных.Введение в реляционные базы данных / В. В. Кириллов, Г. Ю. Громов. — СПб.: БХВ-Петербург, 2012. — 464 c.
- Пирогов, В. Ю. Информационные системы и базы данных: организация и проектирование: Учебное пособие / В. Ю. Пирогов. — СПб.: БХВ-Петербург, 2009. — 528 c.
- Лукин, В. Н. Введение в проектирование баз данных / В. Н. Лукин. — М.: Вузовская книга, 2015. — 144 c.
- Баканов В. М. Введение в язык SQL запросов к базам данных: Учебное пособие. — М.: МГАПИ, 2002. — 61 с.: ил.
- Кара-Ушанов, В. Ю. SQL — язык реляционных баз данных: Учебное пособие / Кара-Ушанов В. Ю., — 2-е изд., стер. — Москва:Флинта, Изд-во Урал. ун-та, 2017. — 156 с.
