Нұр-сұлтан, Қазақстан Республткасының елордасы көлік инфрақұрылымының қарқынды дамуы, сондай-ақ қала экономикасы мен халқының жақсаруы осы салада бұрын болмаған бірқатар проблемаларды анықтады. Енді қаланы қарбалас уақытта түсіру міндеті барған сайын өзекті бола түсуде және жаңа техникалық және ұйымдастырушылық шешімдерді әзірлеуді талап етеді.
Түйінді сөздер: жол желісі, жол қозғалысы, кептелістер, ластаушы заттар, қарбалас сағаты, көлік, мегаполис.
В Нур-Султане динамичное развитие транспортной инфраструктуры, а также улучшение экономики и населения города выявили ряд проблем, которых до сих пор не было в этой области. Теперь задача разгрузки города в часы пик становится все более актуальной и требует разработки новых технических и организационных решений.
Ключевые слова: дорожная сеть, дорожное движение, пробки,загрязняющие вещества, час пик, транспорт, мегаполис.
Соңғы жылдары қала атмосферасының ластануының негізгі проблемасы автомобиль көлігімен ластаушы заттар шығарындыларының тұрақты өсуі болды. Соңғы жылдары жеңіл және жүк автомобильдері, автобустар санының өсуі, қала магистральдары бойынша тиімді трафикті қамтамасыз етудегі объективті қиындықтар, пайда болған автомобильдік кептелістер, осының барлығы атмосфералық ауа сапасының төмендеуінде және оның ластануының артуында байқалатын маңызды айқындаушы факторлардың бірі болып табылады.
Ұлттық статистика бюросының деректері бойынша 2021 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша Нұр-Сұлтан қаласында тіркелген автокөлік құралдарының жалпы саны шамамен 320000 автокөлік құралын құрады, бұл ретте жыл сайынғы өсім жылына шамамен 40000 автомобильді құрайды. Түрі бойынша автомобильдер саны: жеңіл көлік — 275 176 бірлік; жүк көлігі 25 027 бірлік; автобустар — 5 506 бірлік; өзге де автокөлік құралдары — 8268 бірлікті құрайды.
Қазіргі уақытта мегаполистердің ең өзекті мәселелерінің бірі жол желісін автомобиль ағындарымен шамадан тыс жүктеу болып табылады, олардың саны жыл сайын артып келеді. Жолдардағы кептеліс мәселесі Қазақстан Республикасының елордасы — Нұр-сұлтан қаласына да тән. Бұл мәселе зиянды заттардың концентрациясының артуына алып келеді. Оған қоса Нұр-Сұлтан қаласының метеорологиялық жағдайлары қолайсыз болғандықтан, бұл мәселені ушықтары түседі. 2021 жылы ең жоғары бір реттік ШРК артуының ең көп саны күкіртті сутек бойынша 8788 рет, азот диоксиді бойынша 6608 рет, РМ2,5 қалқыма бөлшектер бойынша 5231 рет, күкірт диоксиді бойынша 3204 рет, аммиак бойынша 3116 рет, РМ-10 қалқыма бөлшектер бойынша 2527 рет, азот оксиді бойынша 1893 рет, озон бойынша 1100 рет, көміртегі оксиді бойынша 468 рет, қалқымалы бөлшектер, яғни, шаң бойынша 257 рет белгіленді [1].
Нұр-Сұлтан қаласы бойынша жеңіл автокөліктердің сонғы бес жылда өсу динамикасы 1-суретте көрсетілген.
Сур. 1. Нұр-Сұлтан қаласы бойынша жеңіл автокөліктердің сонғы бес жылда өсу динамикасы
Трафик проблемасының негізгі себебі-жеке автомобильдерді кеңінен пайдалану мүмкіндіктерін ескерместен қаланы бастапқы жоспарлау. Қазіргі қаламыздың құрылысы кезінде қала тұрғындарының саны 500 мың адамнан аспайды деп болжалды, бірақ 2022 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша Нұр-Сұлтан халқының саны 1 239 744 адам, ал тұрғындардың үштен бірі жеке көліктерінің өзі 350 мыңнан астам автомобильді құрайды [2]. Келесі себеп-жол полициясы қызметкерлерінің апат болған жағдайда ұзақ күтуі, сондықтан екі көліктің аздап соқтығысуы жол сал ауруына әкеледі. Тағы бір проблема — көлік жүретін бөліктің бірнеше жердегі қанағаттанарлықсыз жағдайы және жолдарды ұзақ және жеткілікті ұйымдастырылмаған жөндеу. Көлік кептелісіне тұрақ ережелерін бұзу, кейбір жүргізушілердің мәдениетінің төмен деңгейі де теріс әсер етеді. Мысалы, қарқынды қозғалыс кезінде тас жолдағы бір көліктің орын ауыстыруы жол қозғалысына әсер етеді, тіпті апатсыз да көлік кептелісі пайда болуы мүмкін екендігі математикалық дәлелденген. Басқаша айтқанда, жеке жүргізушілер мен жаяу жүргіншілердің дұрыс емес әрекеті ауыр кептелістерге әкелуі мүмкін.
Қаланың жол желісіне ең үлкен жүктеме қала көшелеріндегі көлік құралдарының саны барынша көп болған кезде таңертеңгі және кешкі қарбалас сағаттарға келеді. Қаланың негізгі магистральдарын пайдалану соншалықты үлкен болуына байланысты көлік иелеріне соңғы нүктеге жету уақыты ыңғайлы шекарадан асып түседі. Төмен жылдамдықтар, сапарға көп уақыт кетеді, автокөлік иелері үшін стресстік жүргізу жағдайлары пайда болады және көліктік, психологиялық, экологиялық бірқатар проблемалар туғызады. Көлік ағындарын басқарудың тиімді стратегиясын және жол желісін жобалаудың, трафикті басқарудың оңтайлы шешімдерін әзірлеу үшін көлік ағынының сипаттамаларының кең спектрі, аралас жол қозғалысының сипаттамаларына көптеген сыртқы және ішкі факторлардың әсер ету заңдылықтары ескеріледі. Қазіргі заманғы қалалар бойынша жылдам әрі қауіпсіз қозғалысты қамтамасыз ету сәулет, жоспарлау және ұйымдастыру іс-шараларының кешенін қолдануды талап етеді. Сәулет және жоспарлау шаралары жаңа жолдар мен көлік тораптарын салуды, қолданыстағы жолдарды қайта жаңартуды және жаңа қалалық аудандарды маңызды жобалауды қамтиды. Жоғарыда аталған кейбір әрекеттердің бірнеше мысалын толығырақ қарастырайық:көп деңгейлі жол желісінің құрылысы. Көптеген қалалар бұл әдісті қолдана алмайды, өйткені бұл өте қымбат; бағдаршамдардағы қозғалыс кешіктірілгендіктен, бағдаршам ережелері арқылы қозғалысты жеңілдету үшін қиылысты өзен атырауы ретінде қайта құру және бір жақты көшені тек оңға қосу ұсынылады [3]; жолдарды дәстүрлі кеңейтуден басқа, негізгі және қосалқы жолдарға тұйықтар салу қажет; тұрақ орындарын жаңғырту.
Ұйымдастырушылық шаралар көбінесе өткізу қабілеттілігін арттырудың жалғыз тәсілі болып табылады, әсіресе ескі қалалардың тарихи дамыған аудандарында, тығыз дамуы бар, өйткені олар көлік желісіндегі жүктеменің уақытша, бірақ салыстырмалы түрде тез төмендеуіне әкелуі мүмкін. Бұл шаралар тобы мынадай іс-қимылдарды қамтуы мүмкін: қоғамдық көлікті танымал ету және дамыту. Ол үшін автобустардың жайлылығын арттыру, олардың кесте бойынша қатаң келуін қамтамасыз ету, қоғамдық көлік үшін жекелеген қозғалыс жолақтарын бөлу қажет; такси қызметін жаңарту: көліктің бұл түрі техникалық жағынан мінсіз және жолаушы үшін қауіпсіз болуы керек. Такси жеке көлікті пайдаланудан гөрі арзан әрі қол жетімді болуы керек; бір жақты қозғалысты көшені енгізу. Мұндай шара Нұр-сұлтан қаласында 2016 жылдан бері қолданылып келеді; велосипед қозғалысын дамыту, климат мүмкіндік берген кезде және әлеуетті клиенттердің тиісті саны болған кезде; бірлескен сапарларды ұйымдастыру. Бірлескен сапарлардың мәні — көлікті тек жүргізуші ғана емес, сонымен қатар бірнеше жолаушылар да пайдаланады. Көптеген автокөлік иелері өз көліктерін жалғыз пайдаланады және бұл шара жолаушыларды тасымалдау кезінде отынды үнемдеуге мүмкіндік береді. Жолаушылар, өз кезегінде, тағайындалған жерге таксиге қарағанда арзанырақ және үлкен жайлылықпен жетеді. Автокөлік саяхаты күнделікті маршрут бойынша жүру үшін де, басқа қалаларға бару үшін де қолданылады. Қозғалыстың бұл түрі шетелде кең таралған, дегенмен бұл идея кең таралған және Қазақстандағы кептелістермен күресуге көмектеседі.
Әдебиет:
- «Қазгидромет» РМК қазақстан республикасы экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі. URL https://www.kazhydromet.kz
- Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы. URL https://stat.gov.kz/
- Ershova S., Smirnov Е. Conceptual Justification of Town-Planning Design Standards for Streets and Roads in Large Cities for Ensuring Traffic Safety // Transportation Research Procedia, № 20, 2017.
