Мақала 5–6 жастағы сөйлеу тілі бұзылған балалардың эмпатиясын дамыту мәселесіне арналған. Қарастырылып отырған тақырыптың өзектілігі 5–6 жастағы сөйлеу тілі бұзылған баланың әлеуметтену кезіндегі эмпатияның даму деңгейі төмендігіне байланысты кездесетін қиындықтармен түсіндіріледі.
Зерттеудің мақсаты: 5–6 жастағы сөйлеу тілі бұзылған балаларда эмпатияны ойындар мен жағдаяттар арқылы дамыту барысында келесі міндеттер шешілді: мектеп жасына дейінгі балаларда эмпатияны дамыту мәселесі бойынша педагогикалық әдебиеттерге талдау жасау; 5–6 жастағы балалардың эмпатиясының даму деңгейін анықтау; 5–6 жастағы балалардың эмпатиясын дамыту құралы ретінде ойындар мен жағдаяттар мүмкіндіктерін анықтау.
Зерттеудің маңыздылығы — зерттеу жұмысында 5–6 жастағы сөйлеу тілі бұзылған балалардың эмпатиясының даму ерекшеліктері анықталды,5–6 жастағы балаларда эмпатияны дамыту құралы ретінде ойын мен жағдаяттар мүмкіндігі анықталды. Зерттеудің практикалық маңызы бар.
Кілтті сөздер: эмпатия эмпатияны дамыту, сөйлеу тілі бұзылған балалар, 5–6 жастағы мектепке дейінгі балалар.
Статья посвящена развитию эмпатии у детей с нарушениями речи в возрасте 5–6-ти лет. Актуальность данной темы объясняется трудностями, возникающими из-за низкого уровня развития эмпатии при социализации детей с речевыми нарушениями в возрасте 5–6-ти лет.
Цель исследования: При развитии эмпатии у детей 5–6-ти лет с речевыми нарушениями посредством игр и ситуаций решались следующие задачи: анализ педагогической литературы по развитию эмпатии у детей дошкольного возраста; Определение уровня эмпатии у детей 5–6-ти лет; Выявить возможности игр и ситуаций как средства развития эмпатии у детей 5–6-ти лет.
Значимость исследования — выявлены особенности развития эмпатии у детей 5–6-ти лет с речевыми нарушениями, возможности игр и ситуаций как средств развития эмпатии у детей 5–6-ти лет. Исследование имеет практическое значение.
Ключевые слова: эмпатия, развитие эмпатии, дети с речевыми нарушениями, дошкольники 5–6-ти лет.
The article is dedicated to the development of empathy in children with speech disorders at the age of 5–6 years. The relevance of this topic is explained by the difficulties that arise due to the low level of development of empathy in the socialization of children with speech disorders at the age of 5–6 years.
The purpose of the study: During the development of empathy in children 5–6 years with speech disorders by means of games and situations the following tasks were solved: analysis of pedagogical literature on the development of empathy in children of preschool age; Definition of the level of empathy in children 5–6 years; Identify the possibility of games and situations as a means of developing empathy in children 5–6 years.
Significance of the study — the specifics of the development of empathy in children 5–6 years with speech disorders, the possibility of games and situations as a means of developing empathy in children 5–6 years. Research has practical significance.
Keywords: empathy, empathy development, children with speech disorders, preschoolers 5–6 years.
Кіріспе
Әлеуметтік салада болып жатқан өзгерістер гуманистік негізде құрылған адамдар арасындағы қарым-қатынастың жаңа түрін талап етеді, мұнда адамға жеке тұлға ретінде көзқарас бірінші орынға шығады. Ал баланың толыққанды әлеуметтік-коммуникативті дамуын оның жанашырлыққа, өзге адамның сезімі мен халін түсінуінсіз елестету өте үлкен қателік болар еді.
Қазіргі педагогикалық теория мен практика тұлғааралық қатынастарды тәрбиелеуге, баланың сезімдерін, тәжірибелерін басқару қабілетін дамуға көп көңіл бөледі (Е. В. Бондаревская).
Жақын және басқа адамдармен қарым-қатынас жасау қабілеті «эмпатия» терминімен түсіндіріледі, бұл адамның басқа адамдардың әрекетіне эмоционалды түрде жауап беру, олардың ойларын, сезімдерін түсіну, ішкі әлеміне ену,ның тәжірибелерін, ойлары мен сезімдерін түсінуді қамтиды. (В. В. Абраменкова, Л. П. Стрелкова).
Жалпы эмпатияға түсінік бере өтетін болсақ, эмпатия — өзге адамды, оның уайым-қайғысын, әрекет ету мотивін және сыртқы ортаға деген әсерін іштей түсіне білу дағдысы; бұл — рухани-эмоционалды күйді түсіну, осы күйді онымен бірге қайғыру деп айта аламыз [5].
Зерттеу өзектілігі. Эмпатия — жетекші әлеуметтік эмоциялардың бірі болып табылады. Жалпы ерекші білімді қажет ететін балалар тобы, оның ішінде сөйлеу тілі бұзылған балалардың әлеуметтену мәселесі дұрыс білдірілген эмоция арқылы келетіні түсінікті. Сөйлеу тілі бұзылған балалардың эмоционалдық, оныі ішінде ерік — жігер сферасының бұзылуын көптеп байқаймыз. Ал қалыптасқан эмпатия дәрежесі қалыпты бала мен “ерекше” бала үшін рөл ойнайтыны айтпаса да белгілі. Осылай сөйлеу тілі зақымдалған баланың әлеуметтенуі өзекті тақырыпқа айналып отыр.
Жалпы сөйлеу тілі дамымаған (ары қарай ЖСТД) балалармен жұмыс істеу кезінде мұғалімдер мен мамандар сөйлеу тілі бұзылысынан басқа, олардың қатарластары арасында агрессивті мінез- құлық танытанын және ұстамдылықтың жоқтығына байланысты жиі қақтығыстар туатынын айтады. Бұл айналадағы адамдардың көңіл-күйін түсіне алмау, басқа адамның сезімі мен тілектерін білуге немқұрайлылықпен қарау, келіссөздер жүргізе алмау қабілетінің жоқтығымен және де эмпатияның төмен деңгейімен сипатталады.
Зерттеудің ғылыми маңыздылығы:
— 5–6 жастағы сөйлеу тілі бұзылған балалардың эмпатиясының ерекшеліктері анықталды
— 5–6 жастағы балаларда эмпатияны дамыту құралы ретінде ойын мен жағдаяттар дайындалды.
Зерттеудің мақсаты: 5–6 жастағы сөйлеу тілі бұзылған балалардағы эмпатияны дамытудың маңызы және оны ойындар мен жағдаяттар арқылы дамыту.
Негізгі бөлім
Сөйлеу бұзылыстары қарым-қатынас процесінің барлық аспектілерінің бұзылуына әкеледі: коммуникативті, интерактивті, перцептивті, нәтижесінде тұлғаның қалыптасуының бұзылуы орын алады [15]. Соның ішінде ЖСТД 3 деңгейі бар мектеп жасына дейінгі 5–6 жастағы балалар эмоционалды-еріктік сфераның келесі ерекшеліктерімен сипатталады: органикалық инфантилизм, импульсивтілік, гипербелсенділік, эмоционалдық процестерді үйлестірудің болмауы, аффективті жарылыстар, алаңдаушылық және қорқыныш. Балаларда эмоционалды-еріктік сфераның жетілмегендігіне байланысты тұлғалық ерекшеліктері мен мінез-құлық қалыптасуының өзіндік ерекшелігі байқалады. 5–6 жастағы мектеп жасына дейінгі балалар жеке эмоцияларды ажыратуда және білдіруде айтарлықтай қиындықтарға тап болады. Өзіндік сана мен «Мен» жүйесін қалыптастыруда тұлғалық қалыптасуы артта қалып, баланың әлеуметтік дамуы тежеледі [17].
Әдебиеттерге шолу. Баланың тұлғалық дамуының негізгі міндеттерінің бірі ретінде А.Рояк [14] ғылым мен практиканың «баланың күрделі, аффективті ішкі әлеміне» бағдарлануын, балаларда құрбысына деген әлеуметтік бағытты қалыптастыру қажеттілігін анықтайды., басқа баланы көру және түсіну, өзін оның орнына қою (онымен сәйкестендіру), оның эмоционалдық күйлерін сезіну, оларға тиімді жауап беру тілі.
Бірлескен іс-әрекет процесінде балалардың бір-біріне деген жағымды эмоционалдық қатынасын қалыптастыру мәселесін зерттей отырып, Ю.Приходько [11] біз үшін маңызды қорытынды жасайды. 5–6 жастағы балалар үшін орта эмоцияларды білдірудің ең тән құралы болып табылады. Біршама жеткілікті жарқын болмаса да, мимика мен ым-ишара қарым-қатынаста маңызды болып табылады.
Үлкен 5–6 жастағы балалар үшін сөйлеу, оның мазмұндық жағы және интонациялық-ритмикалық сипаттамалары да маңызды рөл атқарады. 5–6 жастағы балалар үшін мимика, пантомима және ым-ишара түсініксіз болады.
Зерттеуші орта 5–6 жастағы балаларда басқаларға деген эмоционалдық қатынас енді ғана қалыптаса бастағанын, әлеуметтік тәжірибенің шектеулі болуына байланысты олардың адамдарға деген көзқарасын білдіру құралдары жеткіліксіз екенін дәлелдейді. Мектепке дейінгі балалық шақтың келесі кезеңінде, баланың құрдастарымен қарым-қатынасқа деген қажеттілігі күшейіп, оның әртүрлі формалары дамиды, «сезім сөйлеуі» жетілдіріледі.
Сөйлеу бұзылыстары бар балаларда тек сөйлеу ғана емес, эмоционалды-еріктік сфера да бұзылады. Эмоциялардың қалыптасуында артта қалу байқалады, оның ең айқын көріністері эмоционалдық тұрақсыздық, тұрақсыздық, ерікті күш-жігердің әлсіздігі, олар өз бетінше шешім қабылдай алмайды және оңай әсер етеді.
Н.Глобаның зерттеулері дамуында ауытқуы бар 5–6 жастағы балалардың көпшілігінде, сондай-ақ типтік психофизикалық дамуы бар құрбыларында қарапайым жағдайларда эмпатия сезімі пайда болады, сапалы ерекшеліктерімен сипатталады — эмпатияның дамуы баяу. Қиын жағдайларда олар сау құрбыларына қарағанда эмпатияны аз көрсетеді, басқа адамдардың бақытсыздығына аз жауап береді [1].
ЖСТД бала үшін эмоциялардың маңызы зор, олар танымдық әрекет процесінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Көңіл-күй мен жалпы эмоционалды жағдай баланың қоршаған әлемді қабылдауына әсер етеді.
Негізгі эмоциялардың мимикалық құралдарын жеткізу қиынға соғады: таңдану, қорқыныш, ашу, қуаныш, қайғы. Балалар мәлімдеменің эмоционалды-семантикалық мазмұнын дұрыс көрсете алмайды [14].
ЖСТД бала үшін эмоциялардың маңызы зор, олар танымдық әрекет процесінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Көңіл-күй мен жалпы эмоционалды жағдай баланың қоршаған әлемді қабылдауына әсер етеді.
Эмпатия деңгейі жоғары балалардың ерекшелігі — жағдайды мұқият түсіну және түсіну, жанжалдарды болдырмау болып табылады. Бұл балаларға үйде және мектепте табысты болуға, жақсы оқу нәтижелеріне қол жеткізуге, құрдастарымен оңай араласуға және ересек жаста тұрақты қарым-қатынасты орнатуға көмектеседі. Жалпы мектеп жасына дейінгі 5–6 жастағы бала басқалардың көңіл-күйі мен эмоциясын неғұрлым оңай сезінсе, оның өмір сүруі де оңайырақ болады.
Зерттеу әдісі. Үлкен мектеп жасына дейінгі балалардың эмпатиясын дамудың үш кезеңдік моделін жасаған Э. Р. Овчаренко. Ол төменде сипатталған.
Алғашқы қадам. Бұл кезең балалардың «эмоциялар тілін» дамуды қамтиды.
Балаларға эмоционалдық күйлер анықтаумен тануға бағытталған жағдаяттар ұсынылады. Негізгі бірінші кезеңде эмпатияны дамудың құралы жағдаяттар болып табылады. Мұғалімнің арнайы ұйымдастырған «көзайым — мәлімдемелер» немесе балалардың әрекеті мен қарым-қатынасы процесінде өздігінен пайда болады; сондай-ақ эмоцияны тану және оны бекітуге бағытталған ойын әдістері. Осы мүмкін болады егер:
1) өзінің эмоционалдық жағдайын түсіну қабілетін дамытса;
2) басқалардың эмоционалдық жағдайын түсіну қабілетін дамытса;
3) балаларда практикалық меңгеру дағдылары мен: мимика, ым-ишара, пантомима дағдыларын қалыптастырса;
4) балаларды интонация мен интонацияны тануға үйрету; яғни сөйлеу: тембр, қарқын, ырғақ, дауыс күші;
5) өзін-өзі көрсетуге мүмкіндіктер жасау;
6) балаларға сөйлеудің қарым-қатынас құралдарын үйретсе;
7) балалардың күнделікті жағдайларда өзін-өзі ұстау этикасын меңгеруін жетілдірсе [9].
Бұл кезеңде келесі эмпатия даму әдістерін қолдану ұсынылады:
1) бет қимылдарын дамуға бағытталған жаттығулар;
2) эмоцияларды иллюстрациялық материал бойынша таңдауды фиксациялау;
3) эмоционалдық күйлерді анықтауға және ым мен мимика көмегімен адамға беруге арналған ойындар;
4) мәнерлі қимылдарды үйретуге арналған ойындар;
5) әртүрлі ым-ишараны тануға, дамуға арналған зерттеулер, ым-ишараның мәнерлілігі;
6) әртүрлі позалардың дамуы мен қолданылуын зерттеу, жүру және басқа мәнерлі қозғалыстар;
7) қызығушылық, зейін шоғырлану, таңдану, қуаныш, рахат, қайғы, азап, менсінбеу, жиіркеніш, ашу, қорқыныш, кінә, ұят; қабілетін дамуға арналған ойындар,
8) этикет ережелерін («сиқырлы сөздер», ережелерді) үйрету телефон арқылы сөйлесу, әртүрлі жағдайларда әдептілік — көшеде, театрда, көлікте, т.б.) [6].
Екінші кезең. «Сезімдер мен тәжірибе тілінің» даму кезеңі.
Балаларға баланың біліміне, өзінің ішкі әлемі және басқа адамның тәжірибесіне бағытталған жағдаяттар ұсынылады.
Бұл эмпатияның дамуының идентификациялық деңгейі. Екінші кезеңде балаларды «кешеніне белсенді қосуға әрекеттер, сонымен қатар сөздік жағдаяттарға сәйкес үлкен рөл беріледі.
Бұл кезеңнің мақсаты — балаларды дамыту және адамның ішкі әлемі, оның қоршаған әлемдегі орны туралы түсініктер, басқа адамдарға эмпатия жасау қабілетін даму. Бұл кезеңде балалар бірлескен іс-әрекетте, «көзайым — сезім» жағдайына кіреді. Балалар басқаны сезіну және түсіну қабілетін үйрету. Бұл кезеңде шығармашылық пен қиялды даму, жеке балалардың өзін-өзі таныту, білуге құштарлығын, байқампаздығын дамыту қажет.
Екінші кезеңде балалар ұжымы бірігеді [9].
Бұл кезеңде келесі эмпатия даму әдістерін қолдану ұсынылады:
1) көркем әдебиеттен жағдаяттарды оқу және талқылау;
2) балаларды бейнелеу әрекетіне баулу (сурет салу,модельдеу, қолданбалы және т. б.);
3) музыка сабақтары [3];
4) театрландырылған іс-шаралар (драмалық ойындар,театрландырылған ойындар, режиссерлік ойындар, пантомималар);
5) ойын әрекеті;
6) оқу қызметі [3].
Үшінші кезең. Шартты атауы «Көмек».
Үшінші кезеңнің мақсаты — балалардың әртүрлі бағытта коммуникативті дағдыларын даму, өмірлік жағдаяттар мен бағалау қызметін қалыптастыру, өзінің мінез-құлқын және басқалардың іс-әрекетін талдауға бағытталған. Үшінші кезең эмпатияның дамуының рефлексиялық деңгейіне сәйкес келеді, еркін тәуелсізге қосу процесінде жүзеге асырылады, «симпатия-әрекет» жағдаяттарының белсенділігі.
Бұл кезеңде балалар басқалардың тәжірибесіне жауап ретінде жағдаяттарды жеңілдетуді қарастырады және орындайды, көмектесуге, альтруистік мінез-құлыққа бейімдейді. Бұл кезеңде балалар жағдаяттарды талқылайды эмпатия-әрекет, сезімдер мен мінез-құлыққа рефлексия әртүрлі кейіпкерлер, олардың жасында түсіністік, бірлескен іс-шараларға енгізілгенқол жетімді моральдық жағдайларды талқылаңыз.
Сондай-ақ бұл кезеңде балалардың қабілетіне, оң эмоциялардың бірлескен тәжірибесіне (қуаныш, қуаныш,шаттық, күлкі) даму жұмыстары жүргізілуде [10].
Мұғалімдер үлгі еткен жағдайлар балаларды құрбысына, басқа адамға көмектесу ынталандыруы керек.
Бұл кезеңде қажет:
1) әр түрлі әрекеттестік және ынтымақтастық қабілеттерін даму жағдайлары;
2) 2)басқа үшін қуану көмектесуге, қолдауға, жанашырлық танытуға;
3) балаларды мінез-құлық тұрғысынан талдауға және этикалық мінез-құлық стандарттары бойынша бағалауға үйрету [11].
Үшінші кезеңде балалардың арнайы жасалған немесе өздігінен пайдаланылатын әрекеттері ынталандыратын моральдық мазмұны бар туындайтын жағдайлар бойынша көмек көрсету, «қуану» бірлескен жұмысты ұйымдастыруға үлкен рөл беріледі. Бұл кезең дамуға бағытталған көмекке мұқтаждық, альтруистік мінез-құлық, қабілеттілік бойынша өзін басқаның орныга қою. Сахна балалардың эмпатиясын даму бойынша рефлексиялық деңгейге сәйкес келеді.
Осы кезеңде эмпатияны даму әдістері келесідей:
1) әртүрлі бірлескен ойындар;
2) балалардың бірігуіне ықпал ететін басқа да бірлескен қызмет;
3) моральдық таңдаумен проблемалық жағдайлар [17].
Бала шығу жолын табуы керек жағдайларды пайдалану,баланың бұрыннан бар эмоционалды-құнды тәжірибесіне негізделген эмпатияны дамытады.
Бұл модель эмпатияның дамуының осындай нұсқасын болжайды, ол эмпатияның барлық компоненттерін (эмоционалдық,танымдық, мінез-құлық), тану қабілетін даму адамның эмоционалдық күйлері мен сезімдері, түсіну және қабылдау басқаның позициясы, тұлғааралық қарым-қатынастың әртүрлі формаларын құру қарым-қатынас және көмектесуге дайын болу. Осы автор бойынша мектепке дейінгі жастағы балалар үшін эмпатияны даму үлгісіне негізделген. Осы методикаға сүйеніп әр кезеңге байланысты ойын мен жағдаяттар дайындалды.
1 кезең бойынша ойындар:
«Эмоцияны тап» ойын жаттығуы
Мақсаты: мимика арқылы адамдардың эмоциясын (қуаныш, мұң, ашу, таңдану, ашулы адам) ажырата білу қабілетін дамыту.
Балалар әдемі пакеттен карталарды алып, эмоцияны тауып, оны атайды. Қалғандары эмоцияның дұрыс болжанғанын талдайды.
«Айна» ойыны (жұппен)
Мақсаты: зейінділігін, бір-біріне еліктей отырып, бірлесе әрекет ету қабілетін дамыту; көшбасшы және артынан еруші болыңыз.
Балалар кезекпен «маймыл» және «айна» рөлдерін ойнайды: маймыл айнаға қараған кезде, айна маймылдың қимылдарын қайталайды. Белгі бойынша балалар рөлдерін ауыстырады. Талқылаған кезде барлығы оған қай рөлді орындау оңайырақ болғанын айтады [4].
«Қол» жаттығуы
Мақсаты: ерікті зейінді, вербалды емес қарым-қатынас дағдыларын дамыту.
Балалар жұптасып, бірнеше минут бойы бір-бірінің қолдарын зерттейді (қарау, ашық, жабық көздермен сезіну): өлшемі, пішіні, басқа ерекшеліктері, есте сақтауға тырысады. Содан кейін олар ортақ шеңберге жиналады. Көшбасшы таңдалады, ол көздерін жұмады. «Соқыр» көздерін жұмып, «өзінің» серіктесінің қолын табуға тырысады. Барлығы да солай. Соңында балалар алған әсерлерімен бөліседі.
«Мен сеземін» ойыны
Мақсаты: Басқалардың эмоционалды жағдайына назар аударуды дамыту.
Іс-әрекет: Балаларға әртүрлі эмоциялар бейнеленген карточкалар таратылады. Бала бейнеленген сезімді атайды және оны бастан өткерген кезде қандай сезімде болғанын айтады.
2 кезең бойынша ойындар:
«Топта не өзгерді?» зейін ойыны
(Балалар көздерін жұмады. Ақжелкен бөлменің ішін өзгертеді, қандай өзгерістер болғанын болжайды. Ойын 2–3 рет ойналады. Барлық балалар мақтаймыз.)
«Кішкентай елес» ойыны
Педагог: Балалар! Енді «сиқырлы» таяқшаның көмегімен кішкентай мейірімді елестер рөлін ойнаймыз. Кішкене бұзық болып, бір-бірімізді қорқытатын боламыз. Менің қол шапалақтағанымда сіз қолдарыңызбен осындай қозғалыс жасайсыз (мұғалім қолдарын шынтақпен бүгіп, саусақтарыңызды жайып жібереді) және қорқынышты дауыспен «У» дыбысын айтамыз. Ақырын шапалақтасам, ақырын «У» дейсің, қатты шапалақтасам, қатты қорқытасыңдар. Бірақ есіңізде болсын, біз мейірімді елеспіз және аздап қалжыңдаймыз. (Содан соң мұғалім қол соғады.) «Жарайсың! Біз әзілдестік. Қайтадан бала болайық!»
«Қорқынышыңды сал» жаттығуы
(Балалар қорқыныштарын суреттейді. Өздері сызған қағаз парағын жыртып, лақтырып тастайды).
«Ине мен жіп» ойыны
Біздің «сиқырлы» таяқшамызды ұмыттыңыз ба? Енді ине мен жіпке «айналамыз».(Мұғалім «сиқырлы» сөздерді айтып, түрлендірулер жасайды. Музыка қосылады.) Бірінен соң бірі тұру. Біріншісі — «ине». Ол бағытын өзгертіп жүгіреді. Қалғандары соңынан ілесуге тырысып, артынан жүгіреді.(Алғаш рет «ине» мұғалім болады).
«Ойыншықтар» ойыны
Енді сендер жұпқа бөлінесіңдер. Жұптың бірі «сиқырлы» таяқшаның көмегімен ойыншыққа (қоян, аюдың күшігі және т. б.), ал екіншісі — ойыншықтың қамқор иесіне айналады. Сіз ойыншығыңызды күтесіз: ойыншықтың табанын жуыңыз, түскі аспен тамақтандырыңыз, т.б. (Балалар тапсырманы орындайды. Содан кейін рөлдерін ауыстырады.) Бұл балалар қамқор, ойыншықтарын өте жақсы көреді.
Әңгімелесу «Менің ең жақын досым»
Мұғалім: Кеше түнде мен кенет көңілсіз болдым. Достарымның суреттерін сұрыптай бастадым, есіме түсіп, онша жалғызсырап қалмадым. Жалғызсың ба, жалықтысың ба? Досыңның әрқашан қасында болғанын қалайсың ба? Бұл мүмкін бе? Досыңыз жоқ болса не істеу керек? Досың туралы айт. (Балалардың ертегілері тыңдалады. Балалардың назары досының сыртқы келбетін, мінез ерекшеліктерін суреттеуге аударылады).
Сонда нағыз дос қандай болуы керек? Сіз дос болғыңыз келетін досыңыз бар ма? (Мұғалім балалармен бірге нағыз дос қандай болу керектігі туралы қорытынды жасайды).
3 кезең бойынша ойындар:
«Өрт сөндіретін команда» ойыны
Мақсаты: Ойын әрекетін қалыптастыру, басқаларға көмектесуге ұмтылу, олардың тәжірибесін түсіну.
Ойын барысы: тәрбиеші рөлдерді бөледі: диспетчер, өрт сөндіруші (командир және өрт сөндірушілер), өрт сөндіру көлігінің жүргізушісі, зардап шеккендер, өтіп бара жатқандар.
Балаларға оқиға желісі ұсынылады: тұрғын үйдегі өрт.
Мұғалім сахналық қойылым мен сюжеттің дамуын бақылайды, ойыншылардың мінез-құлқына нұсқауларды ұсынады.
«Тіс дәрігері және пациент» ойыны
Мақсаты: өзара әрекеттестік орнату қабілетін дамыту, басқаларға көмектесуге деген құштарлықты тәрбиелеу.
Ойын барысы: Мұғалім балаға тіс дәрігерінің рөлін, ал басқа балаларға пациенттердің рөлін ұсынады. Науқас дәрігермен амандасады, танысады. Науқаста нашар тіс көрінеді. Дәрігер оны тексереді.
Келесі кезекте мұғалім балаларға тіс дәрігерінің кабинетін жасап, тістерімізді емдеуге баруды ұсынады.
Балалар тіс дәрігерінің кабинетін салады (орындық, құралдар, карталар, медбикеге арналған үстел және т. б.)Содан кейін балалар кезек-кезек дәрігерге келіп, тісті емдейді, ауырғанына шағымданады, ал дәрігердің міндеті тек медициналық көмек көрсету ғана емес, науқасты тыныштандыру, аяу, оның еміне жылы сөз табу.Дәрігер тісіңізді емдегеннен кейін тісіңізді қалай дұрыс тазалау керектігін, тіске қандай тағамдар пайдалы екенін айтады.Науқастар дәрігерге алғыс айтады.
Қорытынды
Осылайша, тәрбиелеудің барлық кезеңінде сөйлеу тілі бұзылған балалардың эмпатиясын дамытуға үлкен көңіл бөлінуі керек. Бірақ біз тәрбиелеудің барлық белсенді әдістері мен тәсілдері айтарлықтай өнімді болатынына назар аударуымыз керек.
Балаларды тәрбиелеу процесіне ойын мен жағдаяттар арқылы қызығушылығын арттырып, ынта танытса ғана нәтиже шығады. Эмпатикалық дағдыларды жақсартуға, дамытуға және арттыруға деген күшті ұмтылыс, оң көзқарас үлкен маңызға ие.
Әдебиет:
- Белкина В. Н. Ерте және мектепке дейінгі балалық шақ психологиясы. — М.: Юрайт, 2020. — 171 б.
- Белопольская Н. А. «Көңіл-күй әліппесі». Эмоционалды-коммуникативтік ойынды дамыту.
- Бреслав, Г.М. Қалыптасудың эмоционалдық ерекшеліктері /Балалық шақтағы тұлға: норма және ауытқулар. М., Педагогика, 2010. — 186 б.
- Жданова А.А «Рөлдік ойын үлкен мектепке дейінгі жастағы балалардың эмпатиясын дамыту құралы ретінде» — Екатеринбург.,2019. — Б.56–73.
- Жүсіпова Ж. А. Педагогикалық шеберлік / оқулық, Алматы 2011. 25 б.
- Изотова Е. И. Эмоциялық даму феноменологиясы қазіргі мектеп жасына дейінгі балалар // Психологиялық зерттеулер. 2013. V. 6. No 29. 8-бет.
- Коробкова В. Е. Агрессивті мінез-құлқы бар мектепке дейінгі жастағы балаларда эмпатияны дамыту мүмкіндіктерін зерттеу [Мәтін] // Психология: практикалық қолдану мәселелері: II интерн материалдары. ғылыми конф. (Чита, маусым 2013 ж.). — Чита: Баспа үйі Жас ғалым, 2013. — 96–102 б.
- Кряжева Н. Л. Балалардың эмоциялық әлемін дамыту. — Яр., 1996. — Б.88. мектепке дейінгі және 5–6 жастағы ғы балаларда: п.ғ.к. дис. … ашық. пед. Ғылымдар. Волгоград, 2003. — 11–15, 32 б.
- Овчаренко, Е.Р. 5–7 жастағы балаларда эмпатияны дамудың педагогикалық шарттары [мәтін] / Е. Р. Овчаренко // Бастауыш мектеп плюс: дейін және кейін — 2003. — № 10. — С. 11–15.
- Овчаренко Е. Р. Эмпатияны дамудың педагогикалық шарттары
- Петрова Е. А., Голенков А. В., Шелева С. В. Психология.ХХІ ғасырдағы әлеуметтік тәрбие. М., Квант Медиа, 2016. — 440б.
- Пономарева, М. А. Эмпатия: теория, диагностика, даму: монография [мәтін] / М.Ә. Пономарев. — Минск: Bestprint, 2006.- 76 б.
- Рзаева, Ж. В. Педагогикалық мамандық студенттерінің эмпатиясын дамыту: оқу-әдістемелік жинақ / Ж. В. Рзаева. — Барановичи: РИО БарМУ, 2010. -90, [6] б.
- Шкуркина, О. И. Сөйлеуі жалпы дамымаған мектеп жасына дейінгі балалардың эмоционалды-еріктік саласының ерекшеліктері / О. И. Шкуркина. — Мәтін: тікелей // Жас ғалым. — 2018 ж. — No 27 (213).
- Шкловский, В. М. Логоневроздарды емдеудің кешенді жүйесіндегі психотерапия / В. М. Шкловский. — М.: Феникс, 2001.
- Шкитова Я. В. Психикалық дамуы тежелген мектеп жасына дейінгі балалардағы эмпатияның көрінісін және оны түзету мүмкіндігін зерттеу / Я. В. Шкитова, Т. В. Слюсарская // Педагогика, психология, қоғам: теория және практика: Бүкілресейлік материалдар. ғылыми-практикалық. конф. (Чебоксары, 03.12.2019 ж.) / редакциялық алқа: Ж. В. Мурзина [және басқалар] — Чебоксары: «Сәрсенбі» баспасы, 2019. — 188–190 б.
- Юсупова, Г. Х. Сөйлеуі жалпы дамымаған егде жастағы мектеп жасына дейінгі балалардың тұлғалық даму ерекшеліктері / Г. Х. Юсупова. — М.: БИРО, 2005 ж.
- Юсупов, И. М. Эмпатия психологиясы: теориялық. және қолданылды аспектілері: реферат. дис. … Доктор Психол. Ғылымдар. Санкт-Петербург, 2015. — 252 б.
