Мақалада цифрлық экономикадағы аудит мәселелері зерттеліп, экономиканы цифраландырудың қаржылық есептілікті құруға, қаржылық есептілікте қамтылған ақпаратты ұсынуға, өңдеуге және қолдануға әсері қарастырылады және де қаржылық есептілігі аудитінің цифрлық экономика технологияларын қолдану ерекшеліктері талданды.
Кілтті сөздер: аудит, цифрлық экономика, қаржылық есептілік аудиті, когнитивті технологиялар.
В статье изучены вопросы аудита в цифровой экономике, рассмотрены влияние цифровизации экономики на формирование финансовой отчетности, представление, обработку и использование информации, содержащейся в финансовой отчетности, а также проанализированы особенности применения технологий цифровой экономики аудита финансовой отчетности.
Ключевые слова: аудит, цифровая экономика, аудит финансовой отчетности, когнитивные технологии.
Технологияның, өркениеттің, экономиканың және бухгалтерлік есептің үнемі өзгеруі аудитке де әсер ететіні сөзсіз. Цифрлық дәуірдің арқасында аудитор барған сайын бірегей мүмкіндіктерге ие болады. Жасанды интеллект ресурстарын белсенді қолданатын жетілдірілген бағдарламалық жасақтама бухгалтерлік және аудиторлық кәсіптің өзгеруіне ықпал етті, сонымен қатар машиналармен монотонды жұмыс жасауға әкелді, ал адамдар өз кезегінде негізінен стратегиялық рөл атқарады. Алайда, технологияның дамуы аудит пен аудитордың қажетсіз болып қалуын білдірмейді, керісінше оларды қайта даярлауға және техникалық дағдыларды өздерінің «портфолиосына» алуға міндеттейді.
Осылайша, цифрлық экономика жағдайында аудитор қазіргі заманғы технологиялар мен деректерді талдаудың озық әдістері туралы білімге ие болуы керек [1].
Компьютерлік технологияны қолдану ондаған жылдар бойы қаржылық есептілігі аудитінің негізіне айналды. Аудиторлар дәстүрлі түрде қолданатын бағдарламалар жоғары құрылымдалған қаржылық және таңдаулы операциялық деректердің шектеулі үлгісін жинады, ұйымдастырды және ұсынды. Алайда, аудиторлық дәлелдемелерді жинау жеткіліктілігінің үнемі өсіп отырған талаптарына байланысты аналитикалық өңдеудің қолда бар деңгейі жеткіліксіз болып отыр. Ірі халықаралық аудиторлық фирмалар жасанды интеллектті қолдану туралы айта бастады. Бұл теориялық құрылыс, оны компьютерлік жүйе ретінде сипаттауға болады, ол әдетте адамның ақыл-ойының қатысуымен жүзеге асырылатын мәселелерді шеше алады. Сондай-ақ, бұл технологиялар кейде когнитивті деп аталады.
Когнитивті технологиялар аудиторларға ондаған жылдар бойы бойы қолмен жүзеге асырылған тапсырмаларды автоматтандыруға мүмкіндік береді, мысалы қорлардың санын есептеу немесе растау рәсімдерін өңдеу. Тапсырманы жеңілдету нәтижесінде аудиторлар өз уақытының көп бөлігін кәсіби пайымдау мен терең талдауды қажет ететін міндеттерге бөле отырып, жетілдірілген аналитиканы бағалау арқылы сапаны жақсартуға көңіл бөлуге мүмкіндік алады. Аудиторлардың когнитивті технологияларды қолданудың артықшылығына мысал ретінде құжаттарды тексеруге болады.
Сондықтан аудиторлық практикада когнитивті технологияларды қолдану аудиторға сапа аудитінің жоғары деңгейін қамтамасыз етуге көмектеседі:
а) деректерді қамтуды ұлғайту;
б) деректерді неғұрлым егжей-тегжейлі талдау;
в) басқару құралдарын, бухгалтерлік есепті, клиенттің тәжірибесі мен есеп беру процестерін тереңірек түсіну;
г) бизнес пен күрделі есептілік үшін тәуекелі жоғары салаларда құны жоғары аудиторлық тексерулерге ерекше көңіл бөлу;
д) бизнес үшін неғұрлым кең перспективалар және оның тәуекелдері [2].
Осылайша, цифрлық экономика теориялық білім мен IT-дағдылардың өзара тығыз байланысын көздейді. Бұл ақпараттық технологияларды пайдалануға мүмкіндік береді, жұмысты автоматтандыруға, уақытты үнемдеуге және жұмыс сапасын жақсартуға алып келеді.
Экономиканы цифрландыру қаржылық есеп беруден бастап оның көрсеткіштерін өңдеуге дейінгі процестің барлық кезеңдерін қамтиды. Төменде ұйымдардың қаржылық есептілігінің ағымдағы жағдайына цифраландырудың әсері көрсетілген.
Экономиканы цифрландырудың ұйымдардың қаржылық есептілігінің ағымдағы жағдайына әсері:
Қаржылық есептілікпен жұмыс істеу кезінде пайдаланылатын жедел ақпарат , яғни ұйым ішінде ақпарат алмасу үшін жергілікті компьютерлік желілерді пайдалану. Ұйым ішінде есеп беру ақпаратын бөлісу үшін интернетті пайдалану. Ұйым өзара әрекеттесетін заңды немесе жеке тұлғалармен ақпарат алмасу үшін интернетті пайдалану.
Қаржылық есептілік нысандарын қалыптастыру үшін қажетті ақпарат: есепке алуды жүргізудің бағдарламалық құралдарын пайдалану кезінде кіріс ақпаратын енгізуді автоматтандыру.
Қаржылық есептілікті құру процесі: қаржылық есептілікті құру барысында қажетті ақпаратты өңдеу үшін компьютерлік бағдарламаларды қолдану.
Қаржылық есептілік көрсеткіштері: цифрлық экономиканың әсерінен есеп объектілерінің жаңа түрлерінің пайда болуына байланысты есептілік көрсеткіштерінің жаңа түрлерінің пайда болу мүмкіндігі (мысалы, криптовалюта). Электрондық мәліметтер базасын қолдануға байланысты көрсеткіштердің маңыздылығын арттыру (мысалы, тұтынушылар базасын, электронды анықтамалықтарды және т. б.)
Есеп беру нысандарын қамтитын ақпарат. Бухгалтерлік (қаржылық) есептілік нысандарын электрондық түрде алу:
а) баспа аналогының электрондық нұсқасы;
б) ұйымдардың сайттарында орналастырылған жарияланатын қаржылық есептілік;
в) өзгертілген электрондық ақпарат (мысалы, XBRL есеп беру)
Есептік ақпаратты талдау және тексеру процесі: есепте қамтылған ақпаратты өңдеу үшін компьютерлік бағдарламаларды қолдану.
Цифрлық технологиялардың дамуы ақпарат жинау процесін едәуір жеделдетуге, оны өңдеу мен сақтау жылдамдығы мен көлемін ұлғайтуға, сондай-ақ ақпарат сапасы айтарлықтай өсетініне қарамастан, пайдаланушылар үшін ақпараттың қолжетімділігі мен жеделдігі үшін жағдай жасауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бухгалтерлік есептің өзін реформалауды, сондай-ақ ұйымдар жұмыс істейтін экономикалық жағдайлардың өзгеруін ескере отырып, мұндай бағдарламалық қамтамасыз етуді үнемі жаңартып отыру және жетілдіру маңызды болып табылады.
Цифрлық экономика қаржылық есептілікті құрудың және қолданудың барлық аспектілеріне әсер ете отырып, бұл есептіліктің сапалық сипаттамаларына қаншалықты әсер ететіндігі туралы мәселені өзекті етеді. Экономиканы цифрландырудың ХҚЕС ережелеріне сәйкес есептілікке қажетті сапалық сипаттамаларға әсерін қарастыратын болсақ, мұндай сапалық сипаттамалар мыналар болып табылады: орындылық (сипаттамалар арқылы ашылады: құндылықты, маңыздылықты растайтын болжамды құндылық), шынайы ұсыну (сипаттамалар арқылы ашылады: толықтығы, бейтараптылығы, қателердің болмауы), салыстырмалылық, тексерілетіндігі, уақтылығы, түсініктілігі.
Қаржылық есептіліктің қазіргі заманғы пайдаланушылары қаржылық есептілік көрсеткіштерінің қалай алынғанын түсінуге ғана емес, сонымен қатар оның есеп беру көрсеткіштері негізінде ұйымның қызметін талдауға тырысады. Цифрлық есеп беру қаржылық есептіліктегі ақпарат негізінде ұйымның қызметіне қатысты болжамдарды анықтау үшін қажетті есептеулерді ұсынуға мүмкіндік береді [3].
Қорытындылай келе, сандық экономика дамуының қаржылық есептілікті қалыптастыру мен пайдалану процесіне әсерін асыра бағалай отыра, сандық экономика қаржылық есептілікте қалыптасқан ақпараттың сапасына оң әсер ететіні сөзсіз. Сонымен бірге, цифрлық экономиканың есеп беру сапасына әсер етуінің нақты аспектілерімен байланысты проблемалар туындайды. Бұл проблемалар сандық экономика жағдайында қаржылық есеп пен есептілікті дамыту процесінде біртіндеп шешіледі. Цифрлық экономика салаларын кеңейту процесі қазіргі жағдайда ұйымдардың есеп беруінің барлық пайдаланушыларына қажет болатын есептіліктің сапасы мен оның тұтынушылық қасиеттерін жақсарту үшін үлкен мүмкіндіктер ашады.
Әдебиет:
- Мельник, М. В. Новые повороты учета, анализа и аудита / Учет. Анализ. Аудит. — 2018. — № 1. — С. 110–124.
- Пожарицкая, И. М. Проблемы проведения аудита в условиях цифровой экономики / — 2018. — С. 165–168.
- Мельник М. В. Модернизация учетно-контрольных и аналитических процессов в условиях цифровой экономики. Учет. Анализ. Аудит. 2018;3:129–130.
