Мақалада авторлар артпедагогика және оның балалардың эмоционалдық сферасына әсерін қарастырған.
Кілтті сөздер: артпедагогика ертегі терапия, балалар, эмоционалды сфера.
В статье авторы рассматривают арт-педагогику и ее влияние на эмоциональную сферу детей.
Ключевые слова: арт-педагогика, сказкотерапия, дети, эмоциональная сфера.
Артпедагогика, немесе басқаша айтқанда, көркемдік педагогика, арнайы білім беруге қатысты, көркемдік мақсатпен педагогикалық, мүмкіндігі шектеулі балаларды дамыту және көркем-мәдени құндылықтардың негіздерін қалыптастыра түзету және тәрбиелік процестің теориясы мен тәжірибесін дамытуды қамтамасыз ететін педагогика мен өнердің синтезі.
Е. А. Медведева [1] артпедагогиканың келесі негізгі функцияларын анықтайды:
— мәдениеттану (жеке тұлғаның мәдениетпен объективті байланысы, оны жасаушыға айналуына байланысты);
— білім беру (жеке тұлғаны дамытуға және қоршаған шындықты өнер арқылы дамытуға бағытталған);
— тәрбиелік (тұлғаның адамгершілік, эстетикалық, этикалық, коммуникативті негіздерін қалыптастыру, тұлғаның қоғамға бейімделуіне ықпал ету);
— коррекциялық (даму кемшіліктерінің алдын алуға, түзетуге және орнын толтыруға ықпал ететін).
Артпедагогикасының негізгі мақсаты — кемтар балалардың көркемдік дамуы, көркем мәдениет негіздерін қалыптастыру, жеке тұлғаны өнер арқылы әлеуметтік бейімдеу. Артпедагогиканың негізі — мақсатты түрде оқыту, кез-келген көркем өнерде шеберлік пен дағдыны меңгеру.
А. И. Копытин [2] мен Ю. К. Бабанскийдің [3] пікірінше, артпедагогика жалпы педагогика сияқты бірқатар жалпы және жеке мәселелерді шешеді. Жалпы міндеттері:
— дамуында кемістігі бар балаларға коррекциялық көмек көрсету жүйесінде өнерді қолданудың ғылыми-теориялық негіздерін әзірлеу;
— өнер арқылы балалардың дамуындағы әртүрлі ауытқуларды түзету және орнын толтырудың мүмкін жолдарын ғылыми негіздеу;
— жинақталған көркем педагогикалық тәжірибені қорытындылау және оны жаңа ғылыми-практикалық мазмұнмен байыту;
— арнайы түзеу мекемесінде түзеу көмегін ұйымдастыру жүйесін өнер арқылы жетілдіру және осы міндетті жүзеге асыру үшін мамандарды даярлау.
Жеке міндеттері:
— әртүрлі кемістігі бар балалардың көркемдік мәдениетін қалыптастырудың жалпы және ерекше ерекшеліктерін зерттеу;
— көркемдік мәдениетін қалыптастыруда проблемалары бар балаларды дамыту үшін түзетге бағытталған көркемдік жүйені дамыту;
— баланың жеке басының үйлесімді дамуын қамтамасыз ететін көркем шығармаларды қолданудың мазмұндық және түзету-дамыту технологияларын әзірлеу;
— өнер арқылы баланың әлеуетін, оның шығармашылық принципінің өнердің әртүрлі түрлеріндегі шығармашылық көріністерін белсендіру;
— өнердің көмегімен баланың танымдық-ақпараттық аясын қалыптастыру, белсендіру және кеңейту;
— бала тұлғасының эмоционалды-эстетикалық, адамгершілік, коммуникативті-рефлекстік, этикалық, рухани негіздерін дамыту;
— дамуында ақауы бар баланың әлеуметтік-мәдени салаға бейімделуіне жағдай жасау.
Психологиялық-педагогикалық қызметте алғаш рет психологиялық коррекция түрі пайда болды. Бұның дефектологияда пайда болғаны таңқаларлық емес, өйткені оны қалыптан тыс дамудың әртүрлі нұсқаларына қолдануға болады. Бұл салада коррекция процесі деп интеллектуалдық дамуы бұзылған баланың психикалық дамуындағы кемшіліктерді, ауытқуларды түзетуге және олардың орнын толтыруға бағытталған педагогикалық ықпалдардың жиынтығын айтады.
Л. С. Выготский [4] проксимальды және нақты даму аймақтары идеясының авторы болды. Түзету жұмыстарында проксимальды даму аймағын қалыптастыруға қолайлы жағдай жасау керек деп есептеді. Ақыл-ойы бұзылған баланың бұрыннан бар психикалық ерекшеліктерін жаттықтыру тиімді болмайды, өйткені бұл жағдайда оқыту сандық тұрғыдан дамуды жалғастырады, ал бізді сапалық жағы қызықтырады.
Біздің еліміздегі психокоррекциялық жұмыстың принциптері тұлғаны адамның бүкіл өмір сүру процесінде әлеуметтік мінез-құлық нормаларын игертудің арқасында қалыптасатын біртұтас құрылым ретінде қарастырған отандық психологтардың әзірлемелеріне негізгі ұстанымы ретінде негізделген. Баланың психикалық қалыптасуы мен дамуы жетекші іс-әрекеттің бір бөлігі ретінде ересектермен қарым-қатынас жасау арқылы жүзеге асады. Мектепке дейінгі жаста бұл ойын әрекеті болса, бастауыш мектеп жасында бұл оқу әрекеті. Мұғалім де, тәрбиеші де оқушының сәтсіздігін оның интеллектуалдық қабілетсіздігімен негіздей алмайды, өйткені ол көп жағдайда тәрбие, қарым-қатынас, оқыту сияқты процестердің кешеніне байланысты.
Зиятында ауытқуы бар, оқуда қиындықтары бар балалармен эмоционалдық және мінез-құлық сферасын дамытуда тиімді жұмыс әдістерінің бірі — ертегі терапиясы.
Ертегі терапиясы — баланың жеке басын дамыту, оның шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру, сана-сезімін кеңейту, сыртқы әлеммен қарым-қатынасын жақсарту үшін ертегі түрін қолданатын әдіс. Бұл әдіске көптеген отандық психологтар жүгінді, мысалы, И. В. Вачков, Т.Зинкевич-Евстигнеева, В.Ветрова, Ю. С. Шевченко [5]. Ертегі терапиясының арқасында мектеп жасына дейінгі балалармен де, кіші мектеп оқушылары мен жасөспірімдермен де әртүрлі жас кезеңдерімен жұмыс істеуге болады. Әдіс әсіресе агрессивті ойлы, өзіне сенімсіз және ұялшақ балалармен жұмыс істегенде танымал; үнемі қорқыныш, кінә, ұят, өтірік сезімін бастан кешіретін балалармен, сондай-ақ психосоматикалық аурулардың және энурездің әртүрлі формаларымен. Маңыздылығы кем емес, ертегі терапиясы балаларға өз мәселесін өзекті етуге, түсінуге және оны шешу жолдарын табуға көмектеседі.
Д. Ю. Соколовтың [6] пікірінше, мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы ертегі терапиясының тиімділігі екі параметрден анық көрінеді:
- Біріншіден, мектепке дейінгі жаста ертегі адам сенгісіз күшке ие нәрсе ретінде қабылданады, онда еркін армандауға және қиялдауға болады. Сонымен бірге, бала түсінігінде ертегі тек көркем шығарма ғана емес, көбінесе бұл қарапайым өмірдің аясын кеңейтуге, бұрын балаға қолжетімді болмаған әдеттен тыс және күрделі құбылыстарды, жаңа сезімдер мен тәжірибелерді кездестіруге мүмкіндік беретін шындық. Басқаша айтқанда, ертегі — баланың ересектер өмір сүретін сезімдер мен тәжірибелер әлемін ертегі түрінде түсінуінің қолжетімді тәсілі.
- Екіншіден, жас балаларда идентификациялық сезім жоғары дамыған, яғни, өзін басқа адаммен эмоционалды түрде біріктіру, сондықтан балалар көбінесе ертегі кейіпкерлеріне өздеріне тән нормаларды, құндылықтарды және қасиеттерді береді. Ертегіні қабылдай отырып, бала өзін ертегі кейіпкерлерімен салыстырады және оның тек проблемалары мен тәжірибесі бар екенін түсінеді. Екінші жағынан, ертегілерде жасалған жағдаяттардың арқасында балаға әртүрлі жағдайлардан, тіпті қиын жағдайдан шығуға, өзіне және өз күшіне сенуге мүмкіндік беріледі. Бұл балаға дұрыс әлеуметтік және моральдық нормаларды меңгеруге мүмкіндік береді.
Н. Ю. Сергеева, Е. А. Медведева [7] сияқты сарапшылар ертегілерге толы метафоралардың алуан түрлілігі оң және сол жарты шарлар арасындағы қарым-қатынасқа жақсы әсер етеді деп санайды. Сол жақ жарты шар ертегіні қабылдап, қорытынды жасап, логикалық тізбектерді құрастырса, оң жарты шар қиялға, арманға, шығармашылыққа еркін. Мұғалімдер оқушылардың ертегіні әрқашан қабылдай бермейтінін, бірақ онымен жұмыс істеудің оң әсері әлі де бар екенін атап өтеді, өйткені бұл өзгерістер бұл жағдайда санадан тыс деңгейде болады. Сонымен бірге әр оқушы ертегіні өзінше түсінеді, қабылдайды, әр адам одан адамның өзіне, оның мәселелеріне жақын проблеманы немесе жағдайды табады. Бір қызығы, ертегі ауқатты отбасы балаларымен резонанс тудырмайды, олар үшін бұл олардың өмірінде ешқандай өзгерістерге әкелмейтін қызықты ерекше оқиға ғана.
Әдебиет:
- 1.Артпедагогика и арттерапия в специальном образовании / Е. А. Медведева [и др]. — Москва: Академия, 2001. — 246 с.
- Копытин, А. И. Теория и практика арттерапии. — Санкт-Петербург: 2002. — 368 с.
- 3.Бабанский, Ю. К. Педагогика — Москва: 2009. — 225 с.
- Выготский, Л. С. Дефектология и учение о развитии и воспитании ненормального ребенка /Л. С. Выготский // Проблемы дефектологии: сб. науч. Тр. / Просвещение. — Москва: Изд-во Просвещение, 1995. — С. 451–458.
- Прохоров, А. О. Методики диагностики и измерения психических состояний личности — Москва: 2004. — 176 с.
- Старчеус, М. С. Музыкотерапия. — Москва: 2007. — 416 с.
- Артпедагогика и арттерапия в специальном образовании: учеб. для студ. сред. и высш. пед. учеб. Заведений / Е. А. Медведева [и др]. — Москва: 2001. — 248 с.
