Қазіргі уақытта әлеуметтік-экономикалық жағдай қала құрылымын бақылаусыздыққа алып келеді. Сол себепті бұл мақалада қаланың негізгі экологиялық мәселелерін анықтап, экологиялық құрлымы дұрыс жүйеге келтірілген бірнеше қала қарастырылған.
Түйін сөздер: болашақ қаласы, экология, экожүйе, қала құрылысы.
На данный момент социально-экономическая обстановка приводит к неуправляемости. Поэтому в данной статье рассмотрены несколько городов, в которых определены основные экологические проблемы города и правильно выстроена экологическая структура.
Ключевые слова: город будущего, экология, эко система, градостроительное проектирование
Қалалардың экологиялық мәселелері, белгілі бір деңгейде өзіндік заңдылықтарға ие тірі организммен салыстыруға болады. Негізінен, олардың ішіндегі ең үлкені, экологиялық тепе-теңдік жағдайынан өте алыс антропогендік ландшафттардың пайда болуымен салыстырмалы түрде шағын аудандарда, көліктерде және өнеркәсіптік кәсіпорындарда шамадан тыс шоғырланумен байланысты.
Ландшафттық сәулет өнерінде де бұл проблемалар кездеседі. Антропогендік фитоценоздардың құрылымы табиғи өсімдіктердің аймақтық және жергілікті түрлеріне сәйкес келмейді. Сондықтан қалалық жасыл кеңістіктерді дамыту адам үнемі қолдау көрсететін жасанды жағдайларда жүзеге асырылады. Қалалардағы көпжылдық өсімдіктер қатты қысымшылық жағдайында дамиды.
Іс жүзінде ірі қалалар күрделі табиғи параметрлер жағдайында қолайлы қалалық орта құрудың тиімді әдістері мен құралдарын табу міндетін қойғанын көрсетеді. Жоғары деңгейге жеткен көптеген қалалар табиғи және антропогендік факторларды қоса алғанда, қоршаған ортамен өзара әрекеттесуді жақсарту ретінде экологияландыру жолын таңдап, мінсіз қала идеяларын жүзеге асырды. Экологиялық тұрғыдан ойластырылған қала құрылысын жоспарлау шешімдерінің нәтижесінде мінсіз эко қалаларға қол жеткізуге болады.
Бүгінгі таңда мұндай қалаларға Копенгаген (Дания), Куритиба (Бразилия), Кейптаун (Оңтүстік Африка) жатады. Бұл мысалдарды қазіргі заманғы мегаполистердің көпшілігі болашақтың экологиялық қалаларының мәртебесіне жету үшін пайдалана алатыны сөзсіз.
Копенгаген, Дания: Еуропадағы экологиялық қала. Копенгаген «Еуропаның жасыл астанасы» деп аталады және ол табиғатқа зиян келтірмейтін мемлекеттің дамуына елеулі қамқорлық жасауының арқасында бұл атағын сақтап қалды. Копенгагенде 1 миллионнан астам халық бар. 2020 жылдың басында қаланың агломерациясын қоса алғанда, Копенгаген халқының саны 1 342 498 адамды құрады.
Сурет 1. Копенгаген, Дания
Болашақтың «мінсіз қаласына» сәйкес келу үшін келесі фактор-Копенгагендегі адам әлеуетін сәтті жүзеге асыру болып табылады. Басқаша айтқанда, қалалар әкімшіліктен өнеркәсіптік секторға дейінгі әртүрлі бағыттағы жұмыс күшін қолданудың негізгі орталығының жұмыс істеуін жиырма минуттық жаяу және көлік қолжетімділігін қамтамасыз етеді. Осылайша, Копенгаген халықты уақытты орынсыз пайдаланудан құтқаруға арналған болашақтың «мінсіз қалаларының» алдына қойылған мәселені шешеді. Бұл нәтижелерге қол жеткізу осы қалалардың прогрессивті қала құрылысы тәжірибесінің және олардың әлеуметтік бағдарланған қала құрылысы саясатын белсенді түрде жүзеге асыруының арқасында мүмкін болды. Копенгагеннің негізгі мақсаты — жайлы қалалық ортаны құру, қалалық ортаны жасылдандыру, тұрғын үй мен көлікті әлеуметтендіру, энергия мен жерді және басқа да ресурстарды ұтымды пайдалануға ұмтылу [1].
Куритиба, Бразилия: Экологиялық жағынан үлгілі қала ретінде танымал.
Куритиба — Бразилияның оңтүстігіндегі қала, Атлант мұхитынан 90 шақырым жерде, Парана штатының әкімшілік орталығы. Бірақ бүкіл әлемде Куритиба көптеген: көлік пен экономикадан бастап әлеуметтік және экологиялық мәселелерді шешуді үйренген қала ретінде танымал. Бүгінгі таңда Куритиба «Бразилияның экологиялық астанасы» болып саналады және өмір сүру деңгейі бойынша бірінші орында тұр. Қала қалдықтардың 70 % — ын энергияға немесе қайта пайдалануға болатын өнімдерге айналдырады. Бұл экологиялық таза қалада жолаушыларға жеке көліктерін қолданбай қала бойынша жүруге көмектесетін сенімді қоғамдық көлік жүйесі бар. Куритиба сонымен қатар қалалық инфрақұрылымды жоспарлауға баса назар аударады. Бұл қала құрылысының тығыз салынуынан аулақ болуға көмектеседі. Куритибаның қала шегінде 14 орман мен 16 саябақ орналасқан.
Сәулетшінің революциялық бағдарламасы «Лернер үшбұрышы»деген атау алды. Жаңа бас жоспардың өзекті идеясы үш жүйені біріктіру болды: көше-жол, қоғамдық көлік және жерді пайдалану мен құрылыс. Олардың дамуы қаланың экономикалық, әлеуметтік және экологиялық қажеттіліктеріне сәйкес өзара байланысты болуы керек. Қала кеңістігін жаңғыртудан басқа, өзгерістер азаматтардың материалдық және рухани жағынан әлеуметтік қамтамасыз етілуіне де әсер етті. Қаланы таза ұстау үшін Куритиба ынталандыру бағдарламасын қолданады. Нашар аудандардың шекараларында қоқысты бөлек жинауға арналған металл контейнерлер орналастырылды, тұрғындарға ыңғайлы болу үшін оларды әртүрлі түстермен бояды. Сұрыпталған қоқыстың толық әкелгендердің барлығына автобус талоны, ал био қалдықтар үшін азық-түлікке айырбастауға болатын пластикалық карта берілді. Қаланың ең кедей 62 ауданы 11 мың тонна қоқысты миллионға жуық автобус билеттері мен 1200 тонна азық-түлікке айырбастады. Онда өңдеуге жіберілген қағаз қоқысы күн сайын 1 200 ағашты кесуден құтқарады. Куритибте бір тұрғынға 52 шаршы метр жасыл алаң келеді. БҰҰ нормаларына сәйкес, бір адамға 48 шаршы метр жасыл алаң өте қолайлы болып саналады. Сонымен қатар, бұл саябақтарға қоғамдық көлік жүйесі арқылы оңай жетуге болады, сондықтан қарапайым адамдар олардың барлық артықшылықтарын пайдалана алады.
Сурет 2. Куритиба, Бразилия
Куритибаның дұрыс дамуының дәлелі оның БҰҰ-ның экологиялық үлгілі қала ретінде танылуы болды [2].
Кейптаун, Оңтүстік Африка: қалдықтарды басқарудың тиімді стратегияларын қолданатын қала. Кейптаун, сөзсіз, Африкадағы ең жасыл қала. Carbon Disclosure Project жобасы Кейптаунды климаттың өзгеруі мен тіршілікті қамтамасыз етуді ойлайтын әлемдегі ең жақсы бес қаланың қатарына қосты.
2 480 000 халқы бар Кейптаун 2004 жылы қаланың өсіп келе жатқан энергия қажеттіліктерін қанағаттандыру жоспарымен танылды. Ол қазіргі таңда күн энергиясын пайдаланатын үйлердің 10 %, ал сол уақытқа дейін қаланың энергия тұтынуының 10 % жаңартылатын көздерден алуға мақсат қойды.
Сурет 3. Кейптаун, Оңтүстік Африка
Кейптаун таяу болашақта тұрақты дамудың жаһандық орталығына айналуы ықтимал әлемдегі 10 қаланың тізіміне енді. Халықтың демографиялық өсімі және табиғи ресурстар таусылулы әлемде Кейптаун сияқты кейбір қалалар қазір өз тәжірибелерін белсенді түрде түзетіп, тұрақты ұзақ мерзімді тәжірибелерді енгізуде [1].
Қорытынды:
Қалалар қоғамды ұйымдастырудың негізгі нысандарының бірі болып табылады. Бүгінде қалалардың қарқынды өсуі, сондай-ақ агломерациялардың өсуі байқалады. Миллион халқы бар және одан да көп қалалар экономикалық және демографиялық дамудың негізгі орталықтарына айналуда. Екінші жағынан, халықтың шоғырлануы артқан кезде, ірі агломерацияларда экологиялық сипаттағы мәселелер — ауаның ластануы, қоқыстың жиналуы, энергетикалық мәселелері, көлік проблемалары, оның ішінде әлеуметтік игіліктердің кеңістікте біркелкі бөлінбеуіне байланысты уақытты орынсыз пайдалану проблемасы туындайды және күшейе түседі. Осыған байланысты қала ортасының экологиялық сапасын арттыруға негізделген қала құрылысы жүйелерін зерттеу және болжау қажеттілігі туындайды. Қалалық өсу тенденциясы жалғасуда, бірақ болашақ қалалардың басты міндеті — бұл халық саны немесе инвестиция көлемі болсын, негізгі көрсеткіштерді сандық түрде өзгерту емес, жаһандық урбанизацияның зиянды әсерін азайту құралдарын табу болып табылады.
Көрсетілген мысалдар негізінде экоқалаларды құрудың негізгі принциптері:
– дамып келе жатқан әлеуметтік-экономикалық жүйе ретінде қаланың табиғи ортамен экологиялық үйлесімділігін жоспарлау;
– қала аумағын қала құрылысы-функционалдық аймақтарға бөлу және оның сәулет-жоспарлау шешімдерін әзірлеу;
– жергілікті аумақтардың экологиялық жай-күйі көрсеткіштерінің серпінін бағалау;
– құрылыс салу немесе құрылыс салуды қайта жаңарту аумақтарының экологиялық факторларын бағалау;
– қалыптасқан тіршілік ету ортасының сапасына әсер ететін қоршаған орта факторларын ескере отырып, құрылыс жүйелерін жобалау;
– қоршаған ортаның сапасына қойылатын талаптардың орындалуын қамтамасыз ететін қоршаған ортаны қорғау шараларының нақты жағдайларын ескере отырып әзірлеу.
Әдебиет:
- Әлемдегі ең экологиялық таза 11 қала. Қол жетімді: URL: interestingengineering.com
- «Сочи архитектурасы». Экологиялық жағынан үлгілі қала Куритиба URL мекенжайы: https://arch-sochi.ru
- Сухинна, Е.А. Құрылыстағы экологиялық стандарттармен экоауылдарды, экоаудандарды, экоқалаларды жобалаудағы заманауи тәжірибе арасындағы байланысты анықтау (Сәулет және заманауи ақпараттық технологиялар): Intern.el. ғылыми — arr. журнал. — 2013 жыл.
- Маршалкович А. С. Қала ортасының экологиясы.2016 ж.
