Студенттік өзін-өзі басқару – бұл студенттердің бастамасымен құрылған және әр түрлі қызмет салаларында әлеуетті дамытуға бағытталған тәрбие жұмысының бір түрі. Студенттің болашақ өміріне көмектесетін белсенді өмірлік ұстанымын, жауапкершілігін және басқа да қасиеттерін қалыптастыру студенттердің өзін-өзі басқаруының басты мақсаты болып табылады. Студенттік өзін-өзі басқару функциялары студенттердің қарым-қатынасқа деген қажеттіліктерін қанағаттандыруға, өз қызығушылықтарын қорғауға және жеке мақсаттарына жетуге бағытталған. Студенттік өзін-өзі басқару жүйелік, мақсатты және тәуелсіз, бұл оны барлық басқа қызмет түрлерінен ажыратады.
Студенттік өзін-өзі басқару – бұл өз тағдырына бей-жай қарамайтын студенттердің бастамашыл, тәуелсіз, жауапты бірлескен қызметі. Студенттік өзін-өзі басқару студент жастардың өмірінің маңызды мәселелерін шешуге, олардың әлеуметтік белсенділігін дамытуға, әлеуметтік бастамаларды қолдауға бағытталған студенттердің белсенді, тәуелсіз, жауапкершілікті әлеуметтік қызметінің ерекше түрі ретінде қарастырылады. Соңғы жылдары студент жастардың әлеуметтік белсенділігі күрт өсті және бұл, ең алдымен, студенттердің өзін-өзі басқаруын дамытуда көрінді. Студенттік кезең – адамның жеке және кәсіби өсу уақыты. Студент кәсіби дағдыларды игере отырып, болашақта тек тар кәсіби мағынада жұмыс істеп қана қоймай, сонымен қатар әр түрлі қызмет түрлерімен ойдағыдай айналысуға, идеялық әлеуетке ие, кәсіби, интеллектуалды және әлеуметтік шығармашылыққа дайын болуы керек. Студент әлеуметтік белсенді тұлға ретінде қалыптасып, университетті бітірген кезде еңбек нарығында бәсекеге қабілетті болады. Әлеуметтену жеке тұлғаны әр түрлі әлеуметтік шығармашылық қызметке қоспайынша мүмкін емес.
Студенттік өзін-өзі басқарудың маңыздылығын түсіну үшін студенттердің немесе жастардың анықтамаларын социологиялық, психологиялық және әлеуметтік-мәдени тұрғыдан қарастырған жөн. Ең алдымен әлеуметтік-мәдени саладан бастасақ, И. Васенина: «Студенттік ұжым дегеніміз - бәсекеге қабілетті ортаға бейімделуге және жаңа нәрселерге ашықтықты көрсететін жастардың серпінді тобы» [1], - деді. Социологиялық еңбектерді талдауда Е.Е. Гришина қоғамның болашағы оқушылардың дамуы мен әлеуметтенуіне байланысты екенін көрсетті. Студенттік ұжым қоғамда шешуші орын алады. Ол студент жастарды қоғамның жағымды болашағына бағдарланумен сипатталатын қоғамдағы маңызды әлеуметтік функцияларды орындауға дайындалып жатқан жас ұрпақтың нақты әлеуметтік және кәсіби тобы ретінде бөліп көрсетеді [2]. В.С. Мухина еңбегінде психологиялық көзқарастың мысалы ретінде жасөспірім тұжырымдамасына сілтеме жасайды, бұл «жасөспірімнен кейінгі өмірге дейінгі кезең (жас шекаралары шартты - 15-16 мен 21-25 жас аралығында). Бұл адамның өзіне сенімсіз, біркелкі емес жасөспірімнен, жетілгенмін деп, іс жүзінде өсіп келе жатқан кезеңінен өтуі мүмкін».
Студенттік өзін-өзі басқару жағдайы және оның даму деңгейі қоғамдағы жалпы демократиялық тенденциялардың деңгейіне, сондай-ақ мемлекет бұл бастаманың қоғамдық бастамаға назар аударуына байланысты.
Студенттік өзін-өзі басқарудың функциялары сонымен қатар білім беру үдерісін, жалпы білім беру мекемесінің жұмысын жақсарту бойынша ұсыныстар әзірлеу болғандықтан, біз студенттердің өзін-өзі басқаруы туралы ғана емес, сонымен бірге бірлесіп басқару туралы да айта аламыз, бұл міндеттерді анағұрлым толық және тиімді орындау мақсатында білім беру мекемесін басқаруда екі тараптың - білім беру мекемесінің әкімшілігі мен студенттердің өзін-өзі басқарудың бір немесе бірнеше басқа органымен ұсынылған студенттер ұжымының өзара тығыз байланысы. білім беру мекемесіне қарайды [3].
Қазақстанның бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына кіруіне бағытталған бағыт тұлғаның көшбасшылық қасиеттерін анықтау және дамыту мәселесін көтереді. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жастар саясатының тұжырымдамасы еңбек нарығындағы әлеуметтік-экономикалық жағдайдың талаптарына бағытталған болашақ мамандарды даярлауға байланысты студенттердің өзін-өзі басқаруын дамытудың жаңа идеяларын дамытуға бағытталған. Бұл жеке қасиеттердің белгілі бір жиынтығы: құзыреттілік, бастамашылық, коммуникативті дағдылар, төзімділік, шығармашылық, қабілет және ізгі ниет. Жоғары білім берудің ерекше рөлі кездейсоқ емес, өйткені интеллектуалды элита университеттерде қалыптасады, яғни қоғамның барлық салаларына шешуші ықпал ете алатын студенттер. Студент жастарды әлеуметтендіру үдерісінде маңызды рөл жастарға өздерінің тәуелсіздігі мен белсенділігін көрсетуге, коммуникация мен ұжымдық ынтымақтастық тәжірибесін жинақтап, жетілдіруге мүмкіндік беретін университеттердің қоғамдық бірлестіктеріне жүктелген.
Әдебиет:
- Васенина И.В. Российское студенчество: вчера и сегодня. – С. 147-153.
- Гришин Е.Е. Концепция понятия «Студенчество» в социологии. – С. 35-39.
- Мухина В. Возрастная психология. Феноменология развития. – 2006. – С. 418.
