Mazkur maqolada fermer xo’jaliklari ma’lumotlar bazasini ishlab chiqish va Delphi dasturlash tilida interfeysini yaratish ko’rib o’tilgan.
Kalit so’zlar: Fermer, ma’lumotlar bazasi, Delphi
В этой статье обсуждается разработка базы данных фермы и создание интерфейса на языке программирования Delphi.
Ключевые слова: фермер, база данных, Delphi
Avtomatlashtirilgan malum otlarni qayta ishlash tizimlari hisoblash texnikalarining, dasturlash tillarining va komp'yuterlarning matematik ta'minotining rivojlanish va takomillashishiga qarab bir nechta rivojlanish boskichlarini boshdan o'tkazdi va bugungi kunga kelib barcha saholarda avxtomatlashgan axborot tizimlarini qullanish imkoni yaratildi.
Ayniqsa qishloq xujaligi sohasiga tegishli ma'lumotlar bazasida saqlanayotgan ma'lumotlar bir nechta ko'rinishda va bir nechta «Word», «Excel», «Access» dasturlari asosida saqlanmaqda. Bunga qo'shimcha ma' lumotlarning tuzilishi yangi ma'lumotlarni kiritish va eskirganlarini chiqarib tashlash, shuningdek saqlanayotgan ma'lumotlarga o'zgartirish kiritish imkonini berishida birqancha muammolar tug'ilishlari mumkun. MBBT bunday holatlarda ma'lumotlarning yo'qolib ketmasligini va buzilgan ma'lumotlarni qayta tiklash imkoniyatini ta'minlashi zarur. Foydalanuvchilar faqat ularga kerakli ma'lumotlar bilangina ishlashlari zarur. Boshqa ma'lumotlar dan foydalanish ular uchun cheklangan bo'lishi kerak. Tizimda saqlanayotgan ma'lumotlardan bunga tegishli huquqi bo'lmagan shaxslar foydalanmasliklari zarur..
Maqola «Fermer» xo'jaliklari ma'lumotlar bazasini avtomatlashtirish va ma'lumotlarni xar qil tahlil o'tkazishga yo'naltirilgan bo'lib, mazkur ish «Fermer» xo'jaliklari ma'lumotlar bazasini mul'timediali avtomatlashgan tahlil yuritish haqida bo'lib, bu foydalanuvchilar uchun «Fermer» xo'jaliklariga berilgan shartnomalar va ularning urinlanishini parallel turda jadvalli va mul'timediali tahlil o'tkazga ega bo'lishdan iborat.
Bundan kelib chiqib mazkur muassasaning faoliyatinni avtomatlashtirish dolzarb hisoblanadi.
Bu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar qaralgan:
— Ma'lumotlar omborida ishlashni mukammal o'rganish;
— Muassasa strukturasi bilan tanishish va shu asosida malumotlar strukturasini yaratish;
— Ma'lumotlar bazasiga qo'yilgan asosiy talablar bilan tanishib olish, buning asosida kerakli so'rovnoma va hisobotlarni ajratish;
— Malumotlar ombori uchun dasturiy ta minot yaratish, shu bilan birga qulay va engil interfeys ishlab chiqish.
Fermer xo'jaliklarida ma'lumotlar bazasini oddiy ilovalar yaratish algortmlari asosida ishlab chiqish uchun daslab MB jadvali bilan ishlash uchun oddiy ilova yaratish algortmlari bilan tanishib o'tamiz va ular quyidagi ketma-ketlikda bajariladi:
MB jaadvali tashqil qilinganinda har bitta nomlanish uchun alohida qator kiritiladi va ular quyidagicha ko’rsatiladi:
— katalog buyicha mahsulotlar guruxlari;
— mahsulot nomlanishi;
— buyurtma berilgan sanasi;
— mahsulot bahosi;
— mahsulot miqdori;
— buyurtmani o'rinlash muddati.
Yangi ma'lumotlar kiritishda «Kiritish» formasin bir nechta maydonlar buyicha to'ltirish kerak.
Agarda jadvalda ma'lumotlar o'zgartirish kerak bo'lsa, uni amalga oshirishga bo'ladi. Ular kod, sana, gruxlar buyicha soralanadi. Bul «Fermer» MTP dasturi ma'lumotlar oqimi xisobini engillatish uchun xizmat qiladi. Quyidagilar xolatlar buyicha ma'lumotlar kiritilishi mumkin:
— kelib tushgan buyurtmalarni kiritish;
— buyurtmaning o'rinlanishini kiritish;
— dastur holatini tekshirib turish.
Dastur quyidagi holatlarni o'rinlaydi:
— ma'lumotlarni hisoga olish;
— mezonlar buyicha tanlash imkoniyatlari;
— buyurtmaning o'rinlanmagan qismi haqida axborot.
Proektni amalga oshirish uchun MB da barcha axborotlar guruhlar belgilari buyicha qiymat atributlarga bo'lingan, har bitta qiymat o'zidan MB jadvalin ko'rsatadi. Qo'yilgan masalaning har bitta maydonining ko'rsatilishi quyidagi jadvalda keltirilgan:
1-jadval
|
№ |
Fermerlar |
Atributlar |
|
1 |
01-Nur |
Kodi; Nomi; Buyurtma berilgan sanasi; Mahsulot miqdori; Mahsulot tannarxi, Shatnoma bahosi; Guruhi; Buyurtmani o’rinlash vaqti. |
|
2 |
02-Gani |
Kodi; Nomi; Buyurtma berilgan sanasi; Mahsulot miqdori; Mahsulot tannarxi, Shatnoma bahosi; Guruhi; Buyurtmani o’rinlash vaqti. |
|
3 |
03-Trud |
Kodi; Nomi; Buyurtma berilgan sanasi; Mahsulot miqdori; Mahsulot tannarxi, Shatnoma bahosi; Guruhi; Buyurtmani o’rinlash vaqti. |
|
4 |
04-Izzat |
Kodi; Nomi; Buyurtma berilgan sanasi; Mahsulot miqdori; Mahsulot tannarxi, Shatnoma bahosi; Guruhi; Buyurtmani o’rinlash vaqti. |
|
5 |
05-Eshimbetov |
Kodi; Nomi; Buyurtma berilgan sanasi; Mahsulot miqdori; Mahsulot tannarxi, Shatnoma bahosi; Guruhi; Buyurtmani o’rinlash vaqti. |
|
… |
… |
… |
|
18 |
18-Xolbaeva Darmon |
Kodi; Nomi; Buyurtma berilgan sanasi; Mahsulot miqdori; Mahsulot tannarxi, Shatnoma bahosi; Guruhi; Buyurtmani o’rinlash vaqti. |
Natijada quyidagi formaga ega bolamiz:
1-rasm. Ma'lumotlar bazasini formasini yaratish loyihasi
Ma'lumotlar bazasini formasini yaratish loyihasi ishlab chiqilgandan so'ng uni ishga qo'shishda quyidagi forma ilovasiga ega bo'lamiz.
2-rasm. Ma'lumotlar bazasi loyihasining ishga tushirilishi
Bu formani ishga tushirgandan so ng Editl tahrirlash qatoridan kerakli o'qtituvchi kodi kiritiliadi. Bu erda izlash 'Redaktorlash' maydoni bo'yicha amalga oshirilayapdi. Natijada shu kodli maxsulot kiritilib, kursor shu kod to'g'risida turadi. Buni ketma-ket amalga oshirish ham mumkin. Uning uchun 'Redaktorlash' maydoni o'rniga 'Qo'shish' maydonini buyicha yozish kifoya.
MBdan izlashni ikkita maydon bo'yicha ham tashkil qilish mumkin uning uchun ikkinchi taxrirlash maydonini kiritish kerak bo'ladi. Filter xossasi MB yozuvini qanoatlantiruvchi shartni o'z ichiga oladi. Shart solishtirish va mantiqiy operatorlarni o'z ichiga olishi mumkin. Masalan, Prise_sell>100.
Bu shart bizning yuqorida yaratgan MB uchun kodi 100dan katta maxsulot shartnoma narxlarini ekranga chiqaradi. Kuyidagi oynada kodi 100 dan katta ma'lumotlarni ekranga chiqarish tasvirlangan.
3-rasm. Tugmachalarga ega bo'lgan malumotlar bazasi loyixasi
«MTP Fermerlar»ning ma'lumotlar bazasining Del'fi tilida yaratilgan asosiy oynasi ko'rinishi sifatida dasturning bosh aynasi keltirilgan:
4-rasm. Buyurtmani o’rinlashning bosh oynasi
Ushbu oynada mahsulotlarning biri bilan ish boshlash uchun instrumentlar paneli ro'yhatidan mos jadval nomin tanglash kerak. Oynaning yuqorgi qismi jadval holatini va uning maydonda yozilgan ma'lumotlarni ko'rsatadi. Quyidagi maydon-bu tekstli maydon, bunda jadval ustida ishlangan operatsiyalar olib boriladi. Bu jadvaldagi axborotlarni keng ma'noda ko'radigan bo'lsak, bular ketma-ketlik asosida kiritilgan: Kodi; atamasi; buyurtma berilgan vaqti; buyurtma o'rinlanish vaqti; guruhi. Bu funktsiyalar ma'lumotlar asosida o'rinlanadi.
Instrumentler panelida menyuda «Mahsulotlar» bo'limida «Ko'shish», «Redaktorlash» va «O'chirish» tugmachalari bor. «Redaktorlash» va «Kiritish» tugmachalarining bosilishi asosida redaktorlash rejimi ishga qo'shiladi. Quyida 5-rasmda keltirilgan.
5-rasm. Buyurtmani olish va shartnoma asosida ma'lumotlarni qo'shish
Maqolada fermer xo'jaliklari ma'lumotlar bazasini mul'timediyali tahlilining dasturiy ta'minotini yaratishga bag'ishlangan bo'lib, dastlab u jaryon o'rganilib chiqib, asosiy jadvallar va ular orasidagi bog'liqliklar o'rnatildi. Natijada Borland Delphi qo'shimchasini ishlab chiqishda qulayli usullarni qullanish bilan ma'lumotlar bazasi yaratildi.
Adabiyot:
- G'ulamov S. va boshqalar. Iqtisodiy informatika. T. O'zbeksiton, 2000 y.
- Лорн П. Базы данных для микро ЭВМ. М. Машиностроение, 2008 г.
- C. C. Qosimov Axborot texnologiyalari T. «Aloqachi» 2006 y.
- Понамарёв В. «Базы данных в DELPHI 7», Спб «Питер», 2003
