Мақалада авторлар сараптамалық бағалау әдісін қолдана отырып, құс фабрикаларын электрмен жабдықтау сенімділігінің төмендеуінің мүмкін себептерін анықтайды.
Түйінді сөздер: электрмен жабдықтау сенімділігі, сараптамалық бағалау, сенімділік деңгейі.
В статье авторы методом экспертных оценок выявляют возможные причины снижения надежности электроснабжения птицефабрик.
Ключевые слова: надежность электроснабжения, экспертная оценка, доверительная вероятность.
Электрмен жабдықталу сенімділігі мәселесі — бірінші санаттағы электрмен жабдықталу жүйелеріндегі бірінші кезектегі тұтынушылардың бірі [1]. Электрмен жабдықталу сенімділігі бойынша бірінші санаттағы тұтынушыларды электрмен жабдықталуға жоғары талаптар қойылғандықтан, қазіргі уақытта құс фабрикаларының электрмен жабдықталу сенімділігінің төмендеуінің ықтимал себептеріне талдау жүргізу қажеттілігі туындап отыр.
Қазіргі уақытта осы нысанды электрмен жабдықталу сенімділігінің төмендеу себептері туралы нақты айтуға болатын статистикалық мәліметтер жоқ. Алайда құс фабрикаларында қызмет көрсететін мамандар осы нысанның электр жабдықтарын пайдалануда мол тәжірибе жинақтады. Осыған байланысты тікелей бағалау әдісі (сараптамалық бағалау әдісі) таңдалды, ол осы объектіні пайдалануда үлкен тәжірибесі бар адамдарды (сарапшыларды) сұраудан тұрады. Сауалнама парақтары жасалып, олар құс фабрикасында қызмет көрсететін, кемінде 5 жыл жұмыс тәжірибесі бар мамандарға ұсынылды.
Сарапшылардан сауалнама парағында көрсетілген әрбір себепке баға беру ұсынылды (1-ден 10 баллға дейін). 1 баллдық баға басқаларға қарағанда сирек кездесетін себептерге, ал 10 баллдық баға басқаларға қарағанда жиі кездесетін себептерге берілуі керек еді. Егер кейбір себептер, сарапшының пікірінше, балама болып саналса, онда оларға бірдей балл берілді.
Құс фабрикаларының электрмен жабдықталу сенімділігінің төмендеуі ықтималдығының негізгі себептері 1 кестеде келтірілген.
Сарапшылардың сауалнама нәтижелері 2 кестеде келтірілген.
Сарапшылардың бағалауларын келісу дәрежесі конкордация коэффициентінің көмегімен анықталды W, яғни Кендалл [2] ұсынған формула бойынша есептелген сарапшылар тобы үшін дәрежелік корреляцияның жалпы коэффициенті:
мұндағы S — бас тартудың
i
-себебі бойынша барлық сарапшылар берген бағалардың арасындағы айырмашылықтардың квадраттарының қосындысы
m — сауалнамаға қатысқан сарапшылар саны;
n — сауалнама парағында көрсетілген себептердің саны;
N — i-себеп бойынша j-ші сарапшы берген баға.
Барлық бағалардың арифметикалық ортасы мына өрнекпен анықталды [2]:
ал айырмашылықтардың квадраттарының қосындысы — мына формула бойынша [35]:
Кесте 1
Сауалнама кестесінің нысаны
|
Құс фабрикасын электрмен жабдықталу сенімділігінің төмендеу себептері |
Баллмен бағалау |
|
|
1 |
Электр жабдықтарының тозуы мен ескіруіне байланысты істен шығулар |
|
|
2 |
Қуат беру желісінде апаттар болуы мүмкін |
|
|
3 |
Резервтік автономды электр станцияларының қуаты дұрыс таңдалмаған |
|
|
4 |
Автономды қоректендіру көзінен жергілікті электрмен жабдықталу көзделмеген |
|
|
5 |
Автоматика құрылғыларының дұрыс реттелмеуіне байланысты |
|
|
6 |
Ажыратқыш жетегінің істен шығуы |
|
|
7 |
Персоналдың кінәсіне байланысты |
Кесте 2
Талдау жасау үшін бастапқы деректер
|
Сарапшы |
Сарапшылардың бағасы, i себептеріне байланысты деректер |
||||||
|
1 |
5 |
5 |
2 |
10 |
1 |
1 |
1 |
|
2 |
2 |
4 |
4 |
2 |
1 |
2 |
1 |
|
3 |
2 |
6 |
10 |
9 |
2 |
2 |
1 |
|
4 |
4 |
8 |
8 |
4 |
2 |
4 |
2 |
|
5 |
4 |
5 |
8 |
9 |
3 |
5 |
1 |
|
6 |
3 |
7 |
7 |
10 |
4 |
5 |
2 |
|
7 |
2 |
4 |
6 |
9 |
2 |
8 |
1 |
|
8 |
5 |
10 |
2 |
7 |
3 |
5 |
1 |
|
9 |
1 |
3 |
1 |
10 |
2 |
10 |
1 |
|
10 |
2 |
10 |
4 |
5 |
2 |
5 |
2 |
|
11 |
8 |
10 |
6 |
9 |
4 |
6 |
1 |
|
12 |
3 |
4 |
3 |
10 |
2 |
1 |
3 |
|
13 |
2 |
2 |
3 |
10 |
1 |
6 |
3 |
|
14 |
5 |
9 |
9 |
10 |
1 |
4 |
2 |
|
15 |
6 |
5 |
1 |
10 |
3 |
1 |
1 |
|
16 |
2 |
7 |
6 |
10 |
5 |
8 |
6 |
|
17 |
2 |
5 |
4 |
10 |
5 |
7 |
1 |
|
18 |
1 |
10 |
2 |
9 |
4 |
3 |
6 |
|
19 |
4 |
8 |
10 |
10 |
1 |
6 |
1 |
|
20 |
4 |
5 |
8 |
10 |
1 |
2 |
2 |
|
21 |
3 |
5 |
8 |
10 |
2 |
1 |
4 |
|
22 |
1 |
8 |
3 |
5 |
1 |
1 |
2 |
|
23 |
6 |
4 |
9 |
7 |
3 |
3 |
1 |
|
24 |
1 |
10 |
8 |
4 |
5 |
3 |
2 |
|
25 |
3 |
8 |
4 |
7 |
2 |
2 |
1 |
|
26 |
4 |
8 |
6 |
8 |
5 |
2 |
3 |
|
27 |
2 |
4 |
4 |
2 |
1 |
1 |
1 |
|
28 |
5 |
10 |
2 |
8 |
2 |
5 |
1 |
|
29 |
4 |
5 |
8 |
1 |
2 |
3 |
6 |
|
30 |
2 |
7 |
10 |
6 |
1 |
2 |
5 |
|
31 |
5 |
6 |
8 |
2 |
3 |
4 |
2 |
|
32 |
2 |
5 |
7 |
10 |
4 |
8 |
2 |
|
33 |
3 |
4 |
10 |
6 |
1 |
3 |
1 |
|
34 |
5 |
5 |
4 |
10 |
1 |
1 |
3 |
|
35 |
1 |
5 |
1 |
10 |
8 |
7 |
6 |
|
36 |
5 |
7 |
1 |
10 |
3 |
8 |
1 |
|
37 |
3 |
8 |
4 |
6 |
1 |
3 |
2 |
|
N |
122 |
236 |
201 |
285 |
94 |
148 |
82 |
|
N-N |
-110 |
4 |
-31 |
53 |
-138 |
-84 |
-150 |
|
(N-N) 2 |
12100 |
16 |
961 |
2809 |
19044 |
7056 |
22500 |
Кесте 3
Сауалнама деректері бойынша болжамдау сипаттамаларының үлесі
|
Сарапшы |
Сипаттамалары |
||||||
|
i 1 |
i 2 |
i 3 |
i 4 |
i 5 |
i 6 |
i 7 |
|
|
1 |
0,5 |
0,5 |
0,2 |
1 |
0,1 |
0,1 |
0,1 |
|
2 |
0,2 |
0,4 |
0,4 |
0,2 |
0,1 |
0,2 |
0,1 |
|
3 |
0,2 |
0,6 |
1 |
0,9 |
0,2 |
0,2 |
0,1 |
|
4 |
0,4 |
0,8 |
0,8 |
0,4 |
0,2 |
0,4 |
0,2 |
|
5 |
0,4 |
0,5 |
0,8 |
0,9 |
0,3 |
0,5 |
0,1 |
|
6 |
0,3 |
0,7 |
0,7 |
1 |
0,4 |
0,5 |
0,2 |
|
7 |
0,2 |
0,4 |
0,6 |
0,9 |
0,2 |
0,8 |
0,1 |
|
8 |
0,5 |
1 |
0,2 |
0,7 |
0,3 |
0,5 |
0,1 |
|
9 |
0,1 |
0,3 |
0,1 |
1 |
0,2 |
1 |
0,1 |
|
10 |
0,2 |
1 |
0,4 |
0,5 |
0,2 |
0,5 |
0,2 |
|
11 |
0,8 |
1 |
0,6 |
0,9 |
0,4 |
0,6 |
0,1 |
|
12 |
0,3 |
0,4 |
0,3 |
1 |
0,2 |
0,1 |
0,3 |
|
13 |
0,2 |
0,2 |
0,3 |
1 |
0,1 |
0,6 |
0,3 |
|
14 |
0,5 |
0,9 |
0,9 |
1 |
0,1 |
0,4 |
0,2 |
|
15 |
0,6 |
0,5 |
0,1 |
1 |
0,3 |
0,1 |
0,1 |
|
16 |
0,2 |
0,7 |
0,6 |
1 |
0,5 |
0,8 |
0,6 |
|
17 |
0,2 |
0,5 |
0,4 |
1 |
0,5 |
0,7 |
0,1 |
|
18 |
0,1 |
1 |
0,2 |
0,9 |
0,4 |
0,3 |
0,6 |
|
19 |
0,4 |
0,8 |
1 |
1 |
0,1 |
0,6 |
0,1 |
|
20 |
0,4 |
0,5 |
0,8 |
1 |
0,1 |
0,2 |
0,2 |
|
21 |
0,3 |
0,5 |
0,8 |
1 |
0,2 |
0,1 |
0,4 |
|
22 |
0,1 |
0,8 |
0,3 |
0,5 |
0,1 |
0,1 |
0,2 |
|
23 |
0,6 |
0,4 |
0,9 |
0,7 |
0,3 |
0,3 |
0,1 |
|
24 |
0,1 |
1 |
0,8 |
0,4 |
0,5 |
0,3 |
0,2 |
|
25 |
0,3 |
0,8 |
0,4 |
0,7 |
0,2 |
0,2 |
0,1 |
|
26 |
0,4 |
0,8 |
0,6 |
0,8 |
0,5 |
0,2 |
0,3 |
|
27 |
0,2 |
0,4 |
0,4 |
0,2 |
0,1 |
0,1 |
0,1 |
|
28 |
0,5 |
1 |
0,2 |
0,8 |
0,2 |
0,5 |
0,1 |
|
29 |
0,4 |
0,5 |
0,8 |
0,1 |
0,2 |
0,3 |
0,6 |
|
30 |
0,2 |
0,7 |
1 |
0,6 |
0,1 |
0,2 |
0,5 |
|
31 |
0,5 |
0,6 |
0,8 |
0,2 |
0,3 |
0,4 |
0,2 |
|
32 |
0,2 |
0,5 |
0,7 |
1 |
0,4 |
0,8 |
0,2 |
|
33 |
0,3 |
0,4 |
1 |
0,6 |
0,1 |
0,3 |
0,1 |
|
34 |
0,5 |
0,5 |
0,4 |
1 |
0,1 |
0,1 |
0,3 |
|
35 |
0,1 |
0,5 |
0,1 |
1 |
0,8 |
0,7 |
0,6 |
|
36 |
0,5 |
0,7 |
0,1 |
1 |
0,3 |
0,8 |
0,1 |
|
37 |
0,3 |
0,8 |
0,4 |
0,6 |
0,1 |
0,3 |
0,2 |
|
|
0,210 |
0,407 |
0,347 |
0,491 |
0,162 |
0,255 |
0,141 |
|
|
0,104 |
0,202 |
0,172 |
0,244 |
0,080 |
0,127 |
0,070 |
Барлық факторлар бойынша сарапшылардың жалпы келісімін бағалаудан басқа, әрбір фактор бойынша жеке-жеке келісу дәрежесін бағалау жүргізілді.
Осы мақсатта 2 критерийі біркелкі бөлісу туралы нөлдік гипотезаны бағалау үшін қолданылды. Бұл әдісті қолдану сарапшылар тұрғысынан маңызды факторларды анықтауға мүмкіндік береді.
Конкордация коэффициентінің маңыздылығын бағалау үшін 2 есептік мәні k = n — 1 еркіндік дәрежелерінің санымен және Р сенімділік деңгейімен анықталатын кестелік мәннен үлкен болуы қажет және жеткілікті. Әдетте, мұндай жағдайларда сенімділік ықтималдығы 0,95–0,99-ға [2] тең деп қабылданады.
2 есептік мәні мына формула бойынша анықталды:
мұндағы
t j — j — том қатарындағы бірдей дәрежелер саны.
Сарапшылардың сауалнамасына сәйкес болжам сипаттамаларының абсолютті (i n ) және салыстырмалы o (i) салмақтары есептеледі.
Бұл шамалардың мәндері әр сипаттамада және тұтастай алғанда сарапшылардың пікірлерінің сәйкестігін анықтау үшін статистикалық көрсеткіштерді алу үшін қолданылады. Атап айтқанда келесілер анықталды:
сарапшылардың бағалауының орташа квадраттық ауытқуы:
сарапшылардың бағалауының өзгеруі:
Әрбір сипаттама үшін және тұтастай алғанда есептеу нәтижелері 4 кестеде келтірілген.
4 кестеден бас тартудың әр себебі бойынша сарапшылардың пікірлерінің дәйектілігі үлкен шектерде өзгеретінін көруге болады. Алайда, түпкілікті тұжырымдар сипаттамалардың бүкіл жиынтығы үшін сәйкестік коэффициентін анықтағаннан кейін жасалуы керек.
Алынған мәліметтерге сәйкес коэффициент нөлден басқа оң мәндер аймағында орналасқан. Бұл елеулі өзгерістерге қарамастан, сарапшылардың пікірлерінің дәйектілігін көрсетеді.
Сенімділік ықтималдығын Р=0,95 еркіндік дәрежелерінің саны k = 6 аламыз, содан кейін кесте мәні 2 =1,64, ал есептелген 2 р = 33,4.
Есептік мән кестелік мәннен едәуір үлкен, бұл қарастырылып отырған сипаттамалардың жиынтығы бойынша сарапшылардың пікірлерінің жеткілікті сәйкестігін растайды.
Талдау нәтижелеріне сәйкес құс фабрикаларының электрмен жабдықталу сенімділігінің төмендеуінің ықтимал себептері былайша бөлінді.
Құс фабрикасының электрмен жабдықталу сенімділігінің төмендеуінің барлық ықтимал себептерінің 61,8 %-ы қоректендіруші желінің ықтимал апатына байланысты, резервтегі автономды электр станцияларының дұрыс таңдалмаған қуаттарына байланысты және автономды қоректену көзінен (екінші, үшінші және төртінші) жергілікті электрмен жабдықталу көзделмегендіктен орын алуы мүмкін. Мүмкін себептердің 12,7 % — ажыратқыш жетектерінің істен шығуы болып табылады. Электр жабдықтарының тозуы мен ескіруі себебінен істен шығулар — 10,4 % құрайды. Автоматика құрылғыларының дұрыс реттелмеуіне байланысты — персоналдың кінәсінен 8 % және 7 % құрайды.
Осылайша, сараптамалық бағалау әдісі құс фабрикаларының электрмен жабдықталу сенімділігінің төмендеуінің неғұрлым жиі кездесетін ықтимал себептерінің әсер ету дәрежесін анықтауға мүмкіндік берді және ол резервтік автономды электр станцияларының дұрыс таңдалмаған қуатына және автономды қоректендіру көзінен жергілікті электрмен жабдықталу көзделмегендіктен, қоректендіру желісінің ықтимал апатына байланысты орын алуы ықтимал екенін көрсетті.
Кесте 4
Сипаттамалар таразысында сарапшылар пікірлерінің келісімділігін бағалау
|
Сарапшылар пікірлерінің келісімділік көрсеткіші |
Сипаттамасы |
||||||
|
I 1 |
i 2 |
i 3 |
i 4 |
i 5 |
i 6 |
i 7 |
|
|
Нормаланған салмақ |
|||||||
|
i 1 =0,21 |
i 2 =0,407 |
i 3 =0,347 |
i 4 =0,491 |
i 5 =0,162 |
i 6 =0,255 |
i 7 =0,141 |
|
|
Дисперсия Орташа квадраттық ауытқу Вариация коэффициенті Дәрежелер сомасы Дәрежелер сомасының орташа арифметикалық мәннен ауытқуы Коэффициент конкордации Кестелік мәні Есептік мәні |
0,1121 0,3348 159,149 122 –110 0,6846 1,64 33,4 |
0,0804 0,2835 69,673 236 4 0,6846 1,64 33,4 |
0,0620 0,2490 71,845 201 –31 0,6846 1,64 33,4 |
0,0569 0,2385 48,534 285 53 0,6846 1,64 33,4 |
0,0199 0,1410 86,988 94 –138 0,6846 1,64 33,4 |
0,0902 0,3003 117,676 148 –84 0,6846 1,64 33,4 |
0,0230 0,1518 107,375 82 –150 0,6846 1,64 33,4 |
Қорытынды
Сараптамалық бағалау әдісі құс фабрикасының электрмен жабдықталу сенімділігінің төмендеуінің неғұрлым жиі кездесетін ықтимал себептерінің әсер ету дәрежесін анықтауға мүмкіндік берді және бұл резервтік автономды электр станцияларының дұрыс таңдалмаған қуатына және автономды қоректендіру көзінен жергілікті электрмен жабдықталу көзделмегендіктен, қоректендіру желісінің ықтимал апатына байланысты орын алуы ықтимал екенін көрсетті.
Әдебиет:
- Гук Ю. Б. Анализ надежности электроэнергетических установок. — Л.: Энергоатомиздат, 1988. — 224 с.
- Бешелев С. Д., Гурвич Ф. Г. Математико-статистические методы экспертных оценок. — М.: Статистика, 1980.
