Ushbu maqolaning mazmuni shundan iboratki, feminizm tushunchasining adabiyotda yangi yo’nalish sifatida paydo bo’lishi va Jorj Sand ijodida feministik g’oyalarning ifodalanishi haqida so’z boradi.Maqolada «Indiana» romanidagi Indiana ayol obrazi orqali o’sha davrdagi ijtimoiiy tengsizlik, ayollarning erkinligi muammosi talqin etilgan.
Kalit so’zlar: romantizm, feminism, erkinlik, gumanizm, zulm, tengsizlk.
Целью данной статьи является обсуждение возникновения концепции феминизма как нового направления в литературе и выражение феминистских идей в творчестве Жорж Санд, интерпретируется проблема свободы. В статье рассматривается проблема социального неравенства и свободы женщин того времени через образ женщины из Индианы в романе «Индиана».
Ключевые слова: романтизм, феминизм, свобода, гуманизм, угнетение, неравенство.
Jorj Sand (asl ismi — Amandin Lusi Avrora Dupin, 1804) romantizm adabiy yo’nalishining eng yorqin vakillaridan biri bo’lib, fransuz romantizm adabiyotining rivojlanishiga juda katta hissa qo’shgan. U o’z asarlarida ayollar erkinligi va insonparvarlik g'oyalarini tasvirlagan.
1831 yilda Avrora Dupin yozuvchi Jyul Sando bilan hamkorlikda «Atirgul va Blansh» romaninini yozgan.Bu roman Jyul Sand taxallusi ostida nashr etilgan.Uning bu asari o’sha davr fransuz kitobxonlari tomonidan juda yaxshi kutib olingan.1832 yilda Avrora Dupin mustaqil birinchi asari «Indiana» romanini yozdi va Jorj Sand deb taxallus qo’ydi. Yozuvchi bu romanida jamiyatda ayollarning ijtimoiy tengsizligi va kibor jamiyat vakillari tomonidan ularning xo’rlanishi mavzusini yoritgan. Jorj Sandning «Valentina» (1832),» Lelia», (1833), «Andre», (1835), «Simon» (1836), «Jak» (1834) kabi romanlarida ham ayollar erkinligi mavzusi aks ettirilgan.
1830 yillarda Jorj Sand ijtimoiy utopiya kurslariga qatnaydi va so’l respublikachilarning qarashlari,g’oyalari unda juda katta qiziqish uyg’otadi va o’zining quyidagi asarlarini yozadi: «Oras» (1842), «Konsuelo» (1842–1843), «Janob Antuanning gunohi»(1847), «Janna»(1844). Uning romanlarida jamiyatdagi ijtimoiy tengsizlik,past tabaqa deb hisoblangan oddiy ishchi va dehqonlarga nisbatan adolatsizlik mavzulari tasvirlangan.
Jorj Sandning «Iblis ko'lmagi» (1846), «Kichik Fadetta» (1848–1849) romanlaridagi asosiy qahramonlar ham oddiy odamlar bo’lib, qishloqda yashayotgan odamlarnig hayoti tasvirlagan.
O'zining romanlaridan tashqari, Jorj Sand o'sha davrda bir qator ijtimoiy-siyosiy maqolalarni nashr etdi. «Siyosatchilar va sotsialistlar», «Parijdagi nonvoylar», «Fansetta», «Qora vodiydan kelgan dehqonning maktublari» kabi maqolalarini misol qilib keltirishimiz mumkin.
Keyinchalik Sand ijtimoiy faoliyatini tugatib, romantizm g’oyalari bilan sug’orilgan «Qor odam» (1858), «Jan de la Rosh» (1859) kabi romanlarini yozdi.
Jorj Sand drama janrida samarali ijod qiladi va bir qator dramalar yozadi, bunga misol qilib «Fransois asoschisi» (1849, xuddi shu nomdagi roman asosida), «Klaudiya» (1851), «Viktorinaning to'yi»
(1851) va «Markiz de Vilmer «(1867) kabi dramalarini keltirib o’tishimiz mumkin.
1854–1858 yillarda yozuvchi «Mening hayotim haqida hikoya» nomli ko'p jildli asarini yozdi va bu o'quvchilarda katta qiziqish uyg'otadi. 1873 yilda «Buvimning ertaklari», «Xotiralar va taassurotlar» kabi o’zining so'nggi turkum asarlarini yozadi.
1832 yil may oyida nashr etilgan «Indiana» romani Parij jamoatchiligining katta olqishiga sazovor bo'ldi.
Jorj Sandning o'zi birinchi romani haqida shunday fikr bildirgan:
«Men o'zim hech qachon bunday qullikni boshdan kechirmaganman. Ba'zilar ta'kidlaganidek, Indiana mening hikoyam emas. Bu biron bir shaxsga qarshi shikoyat emas, umuman zulmga qarshi norozilikdir, bu zulmni bir kishida aks ettirgan holda, men kurashni oilaviy hayot doirasiga qo'shib qo'ygan edim, chunki axloqiy romantikadan ko'ra kengroq narsa yaratish niyatim yo'q edi».
- «Indiana» romanidagi davrning aks etishi.
Romandagi voqea — hodisalar harakati 1827 yilning kuzida boshlanib 1831 yil oxirida tugaydi. Bular ushbu tuzumning qulashiga olib kelgan Qayta tiklash rejimining inqiroz yillari edi.
«Indiana» romanidagi voqealar o’sha davr ruhini aks ettiradi.Masalan muallif hokimiyatning reaktsion harakatlari, Parijdagi qo'zg'olon, qirolning qochib ketishi haqida ma’lumot berib o’tadi. Ba'zida romanda o'tkaziladigan siyosat haqidagi suhbatlar ham shunchalik umumiy va sxematikki, ular faqat qahramonlarga qarama-qarshi qarshi turish vositasi sifatida qabul qilinadi.
Asarda ijtimoiy munosabatlar va jarayonlarning xususiyatlari chuqurroq tasvirlangan. Biz buni Raymond de obrazining siyosiy roli haqida hikoya qiluvchi sahifalardan bilishimiz mumkin.
Masalan Ramier jamiyatdagi mavqei haqida o’ylashi, boylik meros qolgan aristokrat bilan turmush qurishi
Shunday qilib yozuvchi romanda qahramonlarning ichki dunyosi, ularning his-tuyg'ulari, tajribalari, harakatlari tahlilini alohida ehtiyotkorlik va ishonch bilan tasvirlagan.
- «Indiana» romanidagi ayol obrazi.
Hind okeanidagi Burbon orolida tug'ilgan Indiana keksa polkovnik Delmarga turmushga chiqadi va turmush o'rtog'ida yuksak his — tuyg’ularga begona oddiy ochko'z va shafqatsiz kimsani ko'radi.
Muallif Delmar obrazini quyidagicha tasvirlaydi:
«Ce personnage, beaucoup plus agé que les deux autres, était le maître de la maison, le colonel Delmare, vielle bravoure en demi- solde, comme jadis beau, maintenant épais, au front chauve, á la moustache grise, á l’oeil terrible».
«Qolgan ikkisidan ancha kattaroq bu uy egasi, bir paytlar kelishgan bo’lgan, yarim maoshli, endilikda, peshonasi kal, kulrang mo'ylovli va dahshatli ko'zlari bo’lgan polkovnik Delmar edi ".
Roman La-Bri qal'asida kech kuzda, yomg'irli va sovuq oqshomda boshlanadi. Dastlabki boblarda Delmarning uyida hukm surayotgan zulm muhiti hayratlanarli tasvirlanadi.
Xizmatkorlarning qotib qolgan yuzlari qo'rquv bilan xo'jayiniga qarab, g'azabini biron bir so'z bilan qo'zg'ashdan qo'rqadi, g'amgin va tushkun
Indiana.
Indiana uni sevmaydi, chunki u u otasining majburlashi bilan unga turmushga chiqqan. Uning hashamatli va chiroyli uyida u o’zini baxtsiz his qiladi, kelajak unga yorqin va quvonchli narsa va'da qilmaydi.Muallif Indiana obrazini quyidagicha tasvirlaydi: Car sa femme avait dix — neuf ans, et, si vous l’eussiez vue enforcée sous le manteau de cette vaste cheminée de marbre blanc incrusté de cuivre doré, si vous l’eussiez vue, toute fluette, toute pãle,toute triste, le coude appuyé sur son genou, elle toute jeune»
«Chunki uning rafiqasi o'n to'qqiz yoshda edi va agar siz uni qizg'ish mis bilan ishlangan oq marmardan yasalgan ulkan kamin mantiyasi ostida majburan ko'rgan bo'lsangiz, agar siz uni ko'rgan bo'lsangiz, xuddi gulg’unchaday ochilgan, juda ham rangpar, g’amgin, tirsagi tizzasiga suyangan, u juda yosh edi».
Ammo birdan Indianadaning hayotidagi g'amginliklar tarqaladi.U o'zining g'ayrioddiyligi bilan hayolini olgan odam bilan to'qnash keladi.Raymond de Ramier parijlik, publitsist. Oxir-oqibat, Indiana shafqatsiz aldanadi.Chunki uning xarakteri sovuq, hisob-kitob qiladigan, vafosiz va chinakam hissiyotga qodir emas. Indiana samimiylik va ishonchga to'la bosh qahramon obrazi sifatida gavdalangan, shuningdek Raymond de Ramier obrazi unga qarama- qarshi bo’lgan obraz sifatida tahlil qilingan
Romanning birinchi nashri Indiananing o'limi bilan yakunlanadi. Ammo yozuvchi bu tugash bilan kifoyalanmadi. Yangi versiyaga ko'ra, Indiananing hayotiy dramasi hayot quvonchini his etishga va haqiqiy sevgini bilishga qodir bo'lgan ona oroliga qaytishi bilan yakunlanadi.
Indiana atrofidagi ziddiyatlar Jorj Sandni bir necha bor o'z niyatini tushuntirish uchun oldinga chiqishga majbur qildi. Shu bilan nashr etilgan romanning ikkinchi nashri1832 yil, muallifning so'z boshi bilan birga Jorj Sand o'z kitobining axloqsiz tabiatiga oid ayblovlarni rad etishga intilgan. U yozuvchini hayot hodisalarini aks ettiruvchi oynaga o'xshatadi.
Jorj Sand bu ayblovlarga shunday fikr bildiradi: «Agar siz roman Marmontelning ertakiday tugashini istasangiz, meni so'nggi sahifalarim uchun tanbeh berishingiz va qashshoqlik va yolg'izlikka botmagan jonzotni yomon deb bilishingiz mumkin». Bu yerda muallif birinchi navbatda axloqni buzmaslik uchun emas, balki faqat rostgo'y bo'lishga harakat qilganiga ishora qiladi.
Birinchi romanida Jorj Sand o’zining yozuvchilik mahoratini namoyish etdi.
Avvalo, u o'zini nozik psixologik tahlilda namoyon qilgan.
Xulosa o’rnida shuni aytish mumkinki, yozuvchi sevgi hikoyasini ishlab chiqadi, shuningdek, ijtimoiy tadqiqotlar va odob-axloqni o'rganadi. Uning asosiy xarakteri — yosh ayol, Indiana: do'stona va avtoritar erdan charchagan, o’zining yolg’on sevgisiga ishontirgan Raymon de la Ramyerni uchratadi va aldanadi.
Shunday qilib, «Indiana « asari Jorj Sandning feministik romanlari tarkibiga kiradi, chunki u o'sha paytdagi Fransiyadagi ayollarning yashash sharoitlarini inkor etadi. Romandagi voqealar Iyul Monarxiyasining boshida, Bri va Parijda, shuningdek, oxirida Burbon orolida (Reunion orolining sobiq nomi) sodir bo'ladi. «Indiana»romani nashr etilgandan so’ng jamoatchilik va tanqidchilarning fikrlari bilan katta muvaffaqiyatlarga erishdi va Jorj Sandga adabiy faoliyatini boshlashga imkon berdi.
Adabiyot:
- Бальзак О. Собр.соч.в 15 т.Т.15.М.,1957.
- История французской литературы.М.,1956 г.
- Реизов Б. Г. Французский роман XIX века.М.,1997 г.
- Geoges Sand «Indiana» La Bibliothѐque électroniqie du Quebek, Collection Atous les vents , Volume 12: version 1.01
