Мотивация (ынта) — кез-келген тәуелсіз іс-әрекеттің негізі. Мотивация дегеніміз — адамның өзінің күш-жігерін, уақытын, білімін, талантын, ерік-жігері сияқты ресурстарды инвестициялау, қалаған мақсатқа жету. Мотивация тиімді оқу үдерісінің басты шарты екендігі даусыз және ол университетте немесе мектепте оқытылатын барлық пәндерге қатысты [1]. Сонымен қатар, мотивация көбінесе оқушының мұғаліммен немесе мұғаліммен табысты ынтымақтастығының негізгі алғышарты болып табылады және сонымен бірге түсініспеушіліктің жиі себебі болып табылады. Олардың себебі неде? Мұғалімдер студенттердің жоғары мотивациясын күтеді және оларға сенеді — олар оқушылардың мүмкін болатын ақпараттың максималды көлемін, максималды дағдыларды алуға ұмтылатындығына сенімді, яғни олардың ынтасы жоғары [2].
Егер тиімді оқу таным процесінің негізгі шарты жұмыс істемесе, интеграцияланған тәсілді қолдана отырып, осы құбылыстың себептерін тереңірек түсіну қажет болады. Тиісті зерттеулерді ұйымдастыру керек, оқытушылар мен студенттердің, мұғалімдер мен оқушылардың қызығушылықтары мен тәсілдерінің сәйкес келмеу себептерін тереңірек түсінуге тырысу керек. Қазіргі уақытта мұндай күрделі ғылыми зерттеулердің жетіспейтіндігі айқын байқалады, студенттер «жаңа формаларын» талап етеді. Мұғалімдерге проблеманың нақты себептерін қозғамай, «оқушылардың оқуға деген ынтасын белсенді түрде ынталандыру»қажет» [3].
Оқыту процесінде мотивацияны «қоса алғанда» проблемасын тереңірек түсіну үшін мотивация мен ынталандыру арасындағы айырмашылықтарды анықтау қажет [4].
Бұл дегеніміз, ынталандыру мен ынталандырудың байланысы, бірін-бірі толықтыруы — бұл шын мәнінде тиімді оқыту үдерісінің қалаулы алғышарты, осыдан шығатыны, оқу процесінің тиімділігі үшін екі жақ — мұғалімдер де, оқушылар да жауап береді [5].
Кез-келген адам өз өмірінің кез-келген сәтінде қоршаған әлеммен байланысты және оның басқа құрылымдармен, жануарлармен, табиғатпен, технологиялармен, саясатпен, экономика, мәдениетпен бірге оның күрделі құрылымының бөлігі болып табылады. Ал қоршаған процестердің барлығы адам өміріне тікелей әсер етеді. Бұл элементтер ынталандыру арқылы адамның мотивациясына әсер етеді: ынталандыру саналы немесе тұпсана деңгейінде белгілі бір іс-әрекеттің мотивтерін тудырады. Егер мотив жеткілікті күшті болса, яғни адам оны өзі үшін жеткілікті деп санаса, онда мотивация пайда болады, бұл ішкі көтерілуді тудырады, адам өзін ынталандыратын мақсатқа жетуге жұмсағысы келетін энергияның жоғарылауын тудырады [6].
Сонымен, кез-келген пәнді мектепте немесе университетте (мысалы, шет тілін) оқыту процесі туралы айта отырып, мотивацияны да, ынталандыруды да, осы екі процеске әсер ететін факторларды да ескеру қажет. Біз жоғарыда аталған ұғымдардың — мотивация мен ынталандырудың арасындағы айырмашылықты зерттеушілер соңғы жиырма жыл ішінде толық анықтап, түсінбеген деп санаймыз. Мотивация — ең болмағанда чех ғылыми қоғамдастығында — көбінесе қате түрде ынталандырудың кейбір аспектілері туралы айтылады; біз «мұғалімнің мотивацияны оқушыларға беруі» туралы, «мұғалім ынталандыруы керек», «ынталандырушы» болатынын, мотивация мұғалім немесе мұғалімнің міндеті екенін жиі оқимыз. Алайда, мұғалім (сыртқы фактор ретінде) тек оқушыны ынталандыруы мүмкін, бірақ оны ынталандыра алмайтындығы ұмытылған, өйткені ынталандырудан мотивацияға, оқушылардың ішкі мотивтерін ынталандыруға дейінгі жол тікелей және қысқа болмайды, өйткені мотивация — бұл ішкі жеке процесс.
Алғыс білдіру
Ғылыми-зерттеу жұмысы «Болашақ» Ғылыми-зерттеу институты жанындағы әлеуметтік мәселелерді психологиялық және дефектологиялық зерттеу орталығының «ЖОО-дағы білім беру және тәрбие жұмыстарының психологиялық мәселелері» университетішілік жобасы шеңберінде орындалып, университет құрылтайшысының қаржыландыруымен жарық көрді.
Әдебиет:
- Kroupová M., Budíková M. Analýza neúspěšnosti bakalářského studia matematiky // 14th International Conference on Applied Mathematics APLIMAT. — Bratislava: Slovenská technická univerzita, 2015. — С. 525–532.
- Čihounková J., Šustrová M. Analýza obtíží při průchodu studiem a její konsekvence ve vysokoškolském poradenství // Vysokoškolské poradenství versus vysokoškolská pedagogika. — Praha: ČZU v Praze, 2009. — С. 120–125.
- Phillips Spurling T. A Study of motivation and self–efficacy in university students motivation and goals.
- Motivation: Lost or just misplaced?
- Afzal H., Ali I., Khan M. A., Hamid K. A Study of University Students’ Motivation and Its Relationship with Their Academic Performance // International Journal of Business and Management. — 2010. — 5 (4).
- Florian H., Müller J. L. Conditions of university students´ motivation and study interest.
- Blašková M., Blaško R. Motivation of university teachers and its connections human resources // Management & Ergonomics. — 2013. — № 7 (2).
