Оңалту (франц. оңалту, латын тілінен аударғанда — қайтадан + habilis ыңғайлы, бейімделген) — бұл дене функциясының бұзылған немесе жоғалған функцияларын өтеу (немесе қалпына келтіру) және әлеуметтік оңалту мақсатында жүзеге асырылатын медициналық, әлеуметтік және мемлекеттік шаралардың жиынтығы. Оңалту дегеніміз мүмкіндігі шектеулі тұлғаларға физикалық, интеллектуалдық, ақыл-ой және әлеуметтік тиімділік деңгейлеріне қол жеткізуге, оларды ұстап тұруға көмектесу, сол арқылы олардың өмірін өзгертуге және тәуелсіздіктерін кеңейтуге мүмкіндік беретін жүйені білдіреді. Оңалту процесі тек медициналық көмек көрсетуді ғана қамтымайды. Ол бастапқы және одан көп жалпы оңалтудан бастап, мақсатты іс-шаралармен аяқталатын, мысалы, кәсіптік жұмыс қабілетін қалпына келтіруге дейінгі шаралар мен іс-шаралардың кең спектрін қамтиды.
М. А. Галагузованың ойынша, медициналық оңалту — бұл жалпы оңалту жүйесінің бастапқы буыны, науқас адамға ең алдымен медициналық көмек қажет. Сонымен, медициналық оңалту дегеніміз науқастың денсаулығын қалпына келтіруге бағытталған барлық терапиялық шаралар. Сонымен бірге медициналық оңалту — жәбірленушінің психологиялық дайындығы қажетті бейімделуден, қайта бейімделуден немесе оның кәсіби шеберлігі толық қалпына келтірілген жағдайда қайта даярлаудан бастап жүзеге асырылатын негізгі кезең; кейбір аурулар кезінде психологиялық дайындық науқас негізгі емдеуден бұрын басталуы керек [1].
Медициналық оңалтудың маңызды бөлімдерінің бірі — жәбірленушіге өзін-өзі күтуге қажетті дағдыларды ғана емес, оны пайдалы жұмысқа тартуға мүмкіндік беретін еңбек терапиясы. Психологиялық оңалту дегеніміз — дәрігердің науқас немесе мүмкіндігі шектеулі адамға олардың санасында үмітсіздік сезімін, емдеудің пайдасыздығы идеясын жеңу, емдеудің сәтті нәтижесіне деген сенімділікті арттыру мақсатында әсері деп түсінеміз, әсіресе кейбіреулерімен, аурудың ағымында шамалы ауысулар. Оңалтудың бұл формасы оңалту емдеудің бүкіл циклімен бірге жүреді [2].
Сонымен қатар Л. П. Храпылина әлеуметтік-экономикалық оңалту дегеніміз — бұл науқас немесе мүмкіндігі шектеулі тұлғаны жұмыс орнында оған қажетті және ыңғайлы тұрғын үймен қамтамасыз етуді, олардың қоғамның пайдалы мүшелері екендігіне сенімділікті сақтауды қамтитын шаралар кешені; мүмкіндігі шектеулі тұлғалардың еңбекке жарамсыздығы немесе үшін төлемдер, зейнетақы тағайындау арқылы материалдық қолдау [3].
Әлеуметтік реабилитация тұжырымдамасын Г. Беккер, П. Бергер, И. Гофман, Н. Васильева, Э. Дюркгейм, Т. Лукман, Т. Парсонс, т.б. сияқты белгілі зерттеушілер мен ғалымдар еңбектерінде бірнеше рет қозғады. Әлеуметтік оңалтуды негізгі бағыттар аясында қарастыруға болады: әлеуметтену, әлеуметтік бейімделу, әлеуметтік нормативтілік және әлеуметтік бақылау, әлеуметтік мәселелерді шешуге экономикалық көзқарас, әлеуметтік мобильдік [4].
Егер П. Бергер мен Т. Лукманның теориясында әлеуметтік оңалту мен әлеуметтенудің арасындағы байланысты теориялық тұрғыдан шығаруға болатын болса, поляк зерттеушісі П. Штомпканың еңбектерінде бұл байланыс тікелей зерттелген. Бірақ бұл жерде әлеуметтену емес, қайта әлеуметтену процесі бірінші кезекте пайда болған мәдени үлгілерді қабылдамау және табиғатында алдыңғы үлгілерге қарама-қарсы басқа үлгілерге жүгіну ретінде шығады [4].
Т. Парсонстың пікірінше, жалпы құндылықтардың тұлға құрылымын құрайтын қажеттілік-қатынастардың ішкі құрылымымен интеграциялану дәрежесіне байланысты. Тиісінше, әлеуметтік тепе-теңдікті сақтаудың екі әдісі бар — бұл әлеуметтендіру және әлеуметтік бақылау. Жеке тұлғаның әлеуметтік жүйеге интеграциялану процесі жалпы қабылданған әлеуметтік нормаларды интерриоризациялау арқылы жүзеге асады [5].
Қарастырылған бұл тәсілдер баланы тәрбиелеудің жалпы жүйесіндегі әлеуметтік оңалту саласындағы маманның рөлін анықтайды. Оның міндеті — әр түрлі тәсілдерді қолдана отырып, әр түрлі қызмет түрлері мен қарым-қатынас процесінде мүмкіндігі шектеулі тұлғаның жеке басының дамуы үшін ішкі және сыртқы жағдайлар жасауды қамтамасыз ету.
Алғыс білдіру
Ғылыми-зерттеу жұмысы «Болашақ» Ғылыми-зерттеу институты жанындағы әлеуметтік мәселелерді психологиялық және дефектологиялық зерттеу орталығының «Мүмкіндігі шектеулі балалармен жүргізілетін түзету жұмыстары» университетішілік жобасы шеңберінде орындалып, университет құрылтайшысының қаржыландыруымен жарық көрді.
Әдебиет:
1. Социальная педагогика: учеб. пособие / Под ред. М. А. Галагузовой. — Москва: ВЛАДОС, 2003. — 416 с.
2. Качесов В. А. Основы интенсивной самореабилитации. — Москва: Академия, 2007. — 362 с.
3. Храпылина Л. П. Реабилитация инвалидов. — Москва: Экзамен, 2006. — 264 с.
4. Социальная работа с инвалидами / Под ред. Е. И. Холостовой, А. И. Осадчих. — Москва: Юрист, 1999. — 334 с.
5. Капська А. Й. Соціальна робота: навчальний посібник. — Київ: Центр учбової літератури, 2005. — 328 с.
