Арт-терапия мүмкіндігі шектеулі тұлғаларды оңалту құралы ретінде ежелгі уақыттан бері қолданылып келеді. Өнер адамдардың өзіне және өз күшіне сенуіне көмектесетіні ерте заманнан бері белгілі болды. «Арт-терапия» терминін Адриан Хилл (1938) өзінің санаториясында туберкулезбен ауыратын науқастармен жұмысын сипаттағанда енгізген. Бұл термин ауруханалар мен психикалық денсаулық орталықтарында өткізілетін өнердің барлық түрлеріне қатысты қолданылған. Арт-терапия — бұл өнерге негізделген психотерапияның мамандандырылған түрі, ең алдымен визуалды және шығармашылық қызмет [1].
Бастапқыда арт-терапия З. Фрейд пен К. Г. Юнгтың теориялық идеялары аясында пайда болды, кейінірек К. Роджерс пен А. Маслоудың тұлғаны дамытудың гуманистік модельдерін қоса алғанда, неғұрлым кең концептуалды негізге ие болды. Арт-терапияның басты мақсаты — өзін-өзі көрсету және өзін-өзі тану қабілетін дамыту арқылы жеке тұлғаның дамуын үйлестіру. Классикалық психоанализ өкілі тұрғысынан арт-терапиядағы түзету әрекетінің негізгі механизмі сублимация механизмі болып табылады. Юнгтің пікірінше, өнер, әсіресе аңыздар мен мифтер өнерді қолданатын арт-терапия, санасыз және саналы «Мен» арасында жетілген тепе-теңдікті орнату негізінде адамның өзіндік дамуының даралану процесін едәуір жеңілдетеді [2].
Бұл жерде арт-терапевтік өзара әрекеттесудің маңызды техникасы — саналы және бейсаналықты бетпе-бет келтіруге және тиімді өзара әрекеттесу арқылы оларды бір-бірімен үйлестіруге бағытталған белсенді қиял техникасы. Гуманистік бағыттың өкілі тұрғысынан арт-терапияның түзету мүмкіндіктері клиентке өзінің «Менін» дәлелдеу және тану, шығармашылық өнімдерінде өзін-өзі көрсету мен өзін-өзі тану үшін іс жүзінде шексіз мүмкіндіктер беруімен байланысты. Оның дүниеге деген аффективті қатынасын дәлелдейтін өнімдер, байланыс процесін жеңілдетеді және басқалармен қарым-қатынас орнатады [2].
Мүмкін болатын тағы бір түзету механизмі ретінде, екі бағыттың жақтаушыларының пікірінше, шығармашылық процестің өзі шындықты зерттеу, зерттеушіден бұрын жасырылған жаңалықтарды тану, тараптар және осы қатынастарды бейнелейтін өнімді жасау деп қарастыруға болады. Арт-терапияны негізгі әдіс ретінде де, көмекші әдістердің бірі ретінде де қолдануға болады. Арт-терапия әдісіне тән психологиялық түзету әсерінің екі негізгі механизмі бар. Бірінші механизм — өнердің ерекше символдық формада қайшылықты травматикалық жағдайды қалпына келтіруге және субъектінің шығармашылық қабілеттері негізінде осы жағдайды қайта құру арқылы оның шешімін табуға мүмкіндік береді [3]. Екінші механизм эстетикалық реакцияның табиғатымен байланысты, бұл «аффекттің азаптан рахат әкелуге» әсерін өзгертуге мүмкіндік береді. Арт-терапия туралы әдебиеттерге шолу бұл көптеген әр түрлі формалар мен әдістерді қамтитын композициялық ұғым екендігін көрсетеді. С. Кратохвин арттерапияны сублимацияға, белсенді және проективті деп бөледі, алайда бұл бөлу әдістің сыртқы сипатына негізделген және тек экспрессивті компонентке қатысты. Шетелдік психотерапияда арт-терапияны қолданудың 4 негізгі бағыты бар:
1) Бұрыннан бар өнер туындысын пациенттің талдауы және интерпретациясы арқылы емдеу үшін қолдану (пассивті арт-терапия). 2) Пациенттерді өз бетінше жасауға шақыру, ал шығармашылық акт негізгі емдік фактор ретінде көрінеді (белсенді арт-терапия). 3) Бірінші және екінші принциптерді бір уақытта қолдану. 4) Психотерапевттің өзінің рөлін, оның шығармашылығын оқыту процесінде науқаспен қарым-қатынасын атап өту [4].
Айқын қарапайымдылығына қарамастан, арт-терапия — бұл невроздарды, депрессияны, стресстік жағдайларды және мазасыздықты емдеудегі негізгі терапияны толықтыратын психотерапияның едәуір терең түрі. Осылайша, біз арт-терапияның коррекциялық-дамытушылық қызметтерін, оның түрлерін қарастырдық. Арт-терапияның мүмкіндіктері өзін-өзі реттеу мен мінез-құлқын бақылауды қалыптастыру, аффективті көріністерді тежеу қабілеті, сондай-ақ агрессивті әрекеттер мен қақтығыстардың өсуіне жол бермеу, әлеуметтік-мәдени және когнитивті даму сияқты маңызды міндеттерді шешуге мүмкіндік береді. Арт-терапия — бұл әлеуметтік педагогтардың мүмкіндігі шектеулі адамдармен жұмыс жасауының қуатты құралы деген қорытынды жасауға болады. Бұл адамның жалпы жағдайын жақсартуға, эмоционалды көңіл-күйді көтеруге, достар табуға және өзіңізге сенуге мүмкіндік береді.
Алғыс білдіру
Ғылыми-зерттеу жұмысы «Болашақ» Ғылыми-зерттеу институты жанындағы әлеуметтік мәселелерді психологиялық және дефектологиялық зерттеу орталығының «Мүмкіндігі шектеулі балалармен жүргізілетін түзету жұмыстары» университетішілік жобасы шеңберінде орындалып, университет құрылтайшысының қаржыландыруымен жарық көрді.
Әдебиет:
1. Социальная педагогика: учеб. пособие / Под ред. М. А. Галагузовой. — Москва: ВЛАДОС, 2003. — 416 с.
2. Арт-педагогика и арт-терапия в специальном образовании: учебник для вузов. — Москва: Академия, 2001. — 248 с.
3. Коган С. Оздоровление звуковым и изобразительным искусством. — Москва: Эксмо, 2000. — 359 с.
4. Ермолаев О. Ю. Математическая статистика для психологов: учебник. — 2-изд. — Москва: Московский психолого-социальный институт: Флинта, 2003. — 336 с.
