Ushbu maqolada harbiy hizmatchilarning axloqiy qoidalariga rioya qilishi, harbiy xizmatchining Vatanga muxabbati va harbiy qasamyodga sodiqligi haqida so’z boradi.
Kalit so’zlar: vatanparvarlik, mardlik, jangovar o’rtoqlik, axloqiy ong, axloqiy amaliyot, axloqiy munosabatlar.
В статье рассматривается вопрос соблюдения военнослужащими нравственных правил. Анализируются понятия любви военнослужащего к Родине и верности военной присяге.
Ключевые слова: патриотизм, мужество, боевое товарищество, вооруженные силы Республики Узбекистан, военная служба, нравственное воспитание.
O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi davlatimizning bosh qomusi xisoblanib, jamiyatda xalq manfaatlari yo’lida o’tkazilayotgan isloxotlarni rivojlantirishga imkon beradigan xuquqiy asoslarni yaratdi. U inson xuquqlarini, barqarorlikni kafolatlaydi.
Demokratik jamiyatda inson birinchi darajali masala ekanligi e’tiborga olinib, Konstitutsiyada inson xuquqlari, erkinliklari va burchlari masalasiga aloxida ahamiyat beriladi. Konstitutsiya O’zbekiston Respublikasi barcha fuqorolari bir xil xuquq va erkinliklarga ega bo’lib, jinsi, irqi, millati, tili, dini ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsi hamda ijtimoiy mavqeidan qat’iy nazar, qonun oldida teng ekanligiga aloxida urg’u beriladi. Bu o’rinda «Inson xuquqlari to’g’risida»gi xalqaro xuquqiy xujjatlardagi me’yorlarni o’zida mujassamlashtirgan.
Harbiy xizmatchilar axloqi — vatanparvarlik, mardlik, eng zamonaviy jang qurollari va vositalarini bilish, har qanday sharoitda qo’llay olish, jangovar o’rtoqlik qoidalariga sodiq bo’lib, jang maydonlarini tashlab ketmaslik, Harbiy qasamyodga sodiq qolib, harbiy burchni xayotining so’nggi daqi-qalariga qadar bajarish kabi xususiyati bilan ajralib turadi.
Harbiy xizmatchilarning axloqiy qoidalari Harbiy qasamyod va Umumharbiy nizomlarda o’z ifodasi-ni topgan. Harbiy xizmatchilar axloqining jamiyat rivojida tutgan o’rni mazkur mamlakat axolisining tinch-totuv yashashlari uchun har tomonlama sharoit yaratib berish, ya’ni ularni tashqi xavf-xatar — dushman tajovo’zidan ximoya qilish bilan belgilanadi.
Harbiy xizmatchilar axloqi murakkab tuzilishga ega bo’lib, axloqiy ong, axloqiy amaliyot va axloqiy munosabatlardan tashkil topgan uch qismdan iborat.
Xarbiy xizmatchilarning axloqiy ongi — xizmat jamoalarining manfaatlariga mos keluvchi axloqiy tushuncha, qarash, ishonch, tuyg’u kabi xissiyotlar tizimidan iborat bo’lib, bu ularning jamiyatdagi, kundalik turmushdagi, xizmat faoliyatidagi xatti-harakatlari, xis-tuyg’ulari va odatlarida, siyosiy, xuquqiy, axloqiy, estetik qarashlari, kechinmalari shaklida namoyon bo’ladi. Ya’ni, ular Vatanga bo’lgan muxabbat, vatanparvarlik, burchga sadoqat, jamiyat oldida mas’ullik, milliy iftixor, vijdon, or-nomus, qadr-qimmat, g’urur, ezgulikka intilish, g’amxo’rlik, samimiyat xissiyotlaridir.
Axloqiy amaliyot — kundalik faoliyatda aniq bir maqsaddan ko’zlangan tegishli vositalar, insoniylikka mos keluvchi ishonch, o’zaro xurmat, xushmuomalalik, samimiyat, kun tartibiga qat’iy rioya qilish, komandir va boshliqlar buyruqlarini o’z vaqtida bajarish va boshqalarni o’z ichiga qamrab oladi.
Axloqiy munosabatlar — harbiy jamoalar va harbiy xizmatchilar o’rtasida amal qilinadigan qonunlar, nizomlar va buyruqlarda o’z ifodasini topgan axloqiy me’yorlar bilan chegaralangan aloqalar va ta’sirlarda namoyon bo’ladi. Axloqiy munosabatlar boshliqlar va bo’ysunuvchilar, kattalar va kichiklar, xizmat lavozimlari va unvonlari teng bo’lgan xarbiy xizmatchilar o’rtasidagi o’zaro munosabatlar va muloqotlardan tashkil topadi.
Axloqiy kodekslar, qoidalar va me’yorlarning kelib chiqish tarixiga nazar tashlasak, kasbiy axloqlar tizimi borligining guvoxi bo’lamiz. Kasbiy axloqiy me’yorlar zaminida kasbning ijtimoiy-iqtisodiy kelib chiqishiga qarab, uning sharoitlari, nizom va qoidalari xamda jamiyatning moddiy va ma’naviy xayoti mujassamlangan.
Kasbiy axloq umuminsoniy me’yorlar bilan chambarchas bog’liqdir. Unda umuminsoniy axloq me’yorlari va qoidalariga tayangan xolda insonlarning turli ijtimoiy soxalardagi faoliyati namoyon bo’ladi. Shuning uchun ham kasbiy axloq umuminsoniy me’yorlarga qo’shimcha talablar qo’yadi.
O’zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarida Harbiy xizmat axloqi xalqimizning o’n ming yilliklar davomida to’plagan urf-odatlari, an’analari, axloqiy me’yorlariga tayangan xolda harbiy xizmatni tashkil qilish va o’tash jarayonlarida harbiy xizmatchilarning axloqiy tarbiyasi shakllanadi.
Harbiy xizmatchining Vatanga muxabbati, ma’naviy mas’uliyati, or-nomusi, g’ururi va boshqa jixatlari kasbiy faoliyatning shart-sharoitlari, tashkil qilinishi, xuquqiy asoslari va yo’l-yo’rig’ini belgilab beradi hamda kundalik faoliyati jarayonida aniq va yaqqol ko’zga tashlanadi. Kasbiy axloqning ijtimoiy vazifasi — harbiy burch va majburiyatlarni bajarishning ma’naviy-axloqiy sharoitini yaratishdir.
Harbiy xizmatni tashkil qilishning xuquqiy-me’yoriy xujjatlari va yo’riqnomalarida boshqa umuminsoniy axloqiy talablardan farqli o’laroq mutaxassis uchun maxsus aniq talablar qo’yiladi. Shu bilan birga, axloqiy me’yorlar bir tizimga keltirilib, qonun, nizom, buyruq va ko’rsatmalarda qat’iy belgilab qo’yiladi.
Harbiy xizmatning vazifalari, umuminsoniy axloqiy me’yorlarning talablari harbiy xizmatchilar faoliyatining o’ziga xos ko’rinishi bo’lib, kasbiy extiyojlarni to’ldiradi hamda an’ana, marosim va ko’nikmalar, harbiy xizmatga bog’lik ichki va tashqi fazilatlar, kishining o’ziga xos xususiyatlarida namoyon bo’ladi. Vatanparvarlik, mardlik, jasurlik, botirlik, qat’iyatlilik, insonparvarlik harbiylarga xos xususiyatlardir. Undan tashqari, qonunlar, buyruqlar, Harbiy qasamyod va Umumharbiy nizomlar talablari harbiy xizmatchilar axloqiy tarbiyasi shakllanishida katta ahamiyat kasb etadi.
Shuningdek, kundalik xizmat faoliyatini tashkil etish, xizmatni o’tash, jangovar va dala mashg’ulotlari, jangovar navbatchilik kabi harbiy xizmatga xos bo’lgan jarayonlar ham asosiy o’rin egallaydi.
Shaxsning odob-axloqi, tarbiyasi va fazilatlari uning axloqiy madaniyatini ko’rsatadi. Harbiy axloq harbiy jamoalardagi ma’naviy-ruxiy o’zgarishlarda, ijtimoiy munosabatlar jarayonida, o’zaro nizomiy munosabatlarda shakllanib boradi.
Qurolli Kuchlarimiz harbiy xizmatchilari o’z axloqini o’zbek xalqining ma’naviy merosi va qadriyatlari, do’stlik, o’rtoqlik, insonparvarlik, axloqiy teranlik, mardlik, samimiylik, insoflilik, diyonatlilik, rostgo’ylik, xalollik, or-nomus, poklik, vazminlik, ota-ona va kattalarni xurmat qilish, mexnatsevarlik, o’tmishga xurmat, iymonlilik va boshqa axloqiy fazilatlari bilan boyitib borishadi.
Shuni xulosa qilib aytish joizki Harbiy xizmat boshqa kasblardan o’zining vazifalaridan kelib chiqqan jixatlari bilan ajralib turadi. Ya’ni, qonun-qoidalar, qat’iy xizmat tartibi, buyruq berish va bajarish, vatanparvar bo’lish kabi omillarga tayanadi. Shunday ekan, ularning sharafli va muqaddas burchlari harbiy xizmatchilar oldiga aloxida axloqiy talablar qo’yadi. Vatanparvarlik, insonparvarlik, xalqparvarlik, millatparvarlik kabi Vatan Ximoyachisiga xos bo’lgan axloqiy me’yorlarni shakllantirishni taqozo etadi va harbiy xizmatchilarning xizmati jarayonida takomillashib boradi. SHu bilan birga, qaxramonlik, mardlik, jasurlik, botirlik, o’zaro ko’maqloshlik kabi xususiyatlar ham Harbiy xizmatchilarga xosdir.
Adabiyot:
- I.Rustamov. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini o'rganish. Uslubiy ko'rsatma. TATU FF, 2016 yil
- I.Ergashev. O'zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti. Toshkent, 2005 yil
- F.Soliyev. Muloqot psixologiyasi. Ma'ruzalar matni. FarDU, 2008 yil
- B.Ziyomuhammadov. Ma'rifat asoslari. Toshkent, 1998 yil
- А. Sotiboldiyev. Harbiy pedagogika. O'quv qo'llanma. Toshkent, 2004 yil
- Е.Umarov, M.Abdullayev. Ma'naviyat asoslari. O'quv qo'llanma. Toshkent, 2005 yil
