Адам өзінің қоршаған ортасындағы өмірінде қарым-қатынастың мәнін және оның адам өміріндегі маңызын бағалап түсінуі қиын. Бұл қатынастар адамның өмірінде тіршілік етуінің, жеке адамның негізгі болып қабылданатын қажеттіліктерін, жәй күйін, жан бойы эмоцияларының, мінез-құлығын айқындаудың, қанағаттандыруының, қарым қатынас арқылы реттеуінің әдісі болып табылады.
Ал, қарым-қатынас дегеніміз бұл ғылым үлесі арқылы, тәжірибе сынақталған және қалыптастырылған адамгершілік-этикалық, тілек талаптардың, қағидаттардың, тиісті нормалар мен ережелердің кешенді құрылысы болып саналғандықтан, олардың мән мағынасының бағасын біліп сақтау іскерлік қарым-қатынасқа түсуші азаматтардың, қоғам тұлғаларының өзара терең түсіністігін және олардың ұйымдасқан іс-әрекеттерінің қарым-қатынас барысындағы нәтижелерінің тиімділігін арттырады. Іскерлік қарым қатынасқа түсіп оны жүзеге асыру негізінде жоғары мәнге ие болып табылатын қызметтік мәселенің жай күйі мен оның шешімі, адамдардың жеке бас тағдырына, материалдық сипаттағы шығындарға, ұдайы қарым-қатынас субъектілері үшін өте ыңғайсыз келеңсіз салдарымен заңды, құқықтық қатынастарға тиісті жауапкершілігі биік нақты іс жатқандығы белгілі. Нәтижесінде шешімі мен қарым-қатынастың әлеуметтік нәтижесінің адамгершілік парасаттылық жақтары маңызды үлкен қызмет атқарады.
Құқық қорғау саласының қызметтік іс әрекетінің сапалық деңгеймен тиімділігін жетілдірудің бағыттарын айқындап анықтау мамандыққа қойылған талаптардың кешеніне сай жеке тұлғалық индивидуалды психологиялық өзгешеліктерін, ерекше жәй күй жағдайының, заңгер тұлғасын қалыптастыратын қасиеттерін жан жақты зерделеу арқылы жүргізіледі.
Заңгердің іс-әрекетінің кәсіби маңызды тұстарына келетін болсақ, «заң» деген сөздің өзі «ереже» деген мағынаға ие, бұл сөз сипатында бүкіл заң терминологиясы қалыптастырылады. Сондықтан заң маманы үлкен жауапкершілікті, төзімділікті, адамгершілікті, жоғарылықты, қатаң талапты қатаң сақтауды мәртебесін биік ұстауды қажет етеді. Прокурор, сот, тергеу, құқық қорғау органдарының басқа да салалары қызметкерлерінің құқық қорғау саласындағы іс-әрекетін сипаттайтын маңызды психологиялық кешені бар, бұл психологиялық кешен заңгердің негізгі басты кәсіби факторларын қалыптастырады. Заңгердің кәсіби психологиялық қабілеттерінің дәрежесін анықтайтын мінез-құлық сипаттары мен даралық қасиеттеріне адалдық, азаматтық ерлік, міндеттілік, ар, намыстылығының болуы. Басты заңгердің кәсібилігін анықтайтын факторлардың бірі ол — заңгер тұлғасының эмоционалды еріктілік қасиеті.
Бұл қасиет тұрақтылықты қамтамасыз етуші психикалық қасиеттердің құрамына өз қызметін ерікті түрде атқаруы, жағдайларға байланысты физикалық және психикалық жүктемелер кезінде нәтижеге қол жеткізуге ұмтылушылық, жоғары білікті заңгердің бойында танымдық қабілеттері мен интеллектуалдық зердесі жан жақты жоғары деңгейде дамығандығы болуы шартты. Бұл жерде оның бойынан аса дамыған интеллект, ақыл зердесінің анализ жасау қабілеті, оперативтілік, мобильдік, даралық, сыни көзқарас жасай алу, ойлау барысында жобалай білу, эрудициясының, сөзге шешендігінің, өте байқампаздық, іштей болжау — интуиция, зейіннің жылдамдылығы мен жұмысқа деген қабілеттіліктің аса зор деңгейі, жаңашылдыққа бой ұсыну және оны жылдам қабылдап үйрену сияқты қаситтердің табылуы болып табылады. Кәсіби заңгер қарым-қатынас жасау барысында түрлі психологиялық коммуникация орната біліп, сөйлесу мәдениетінің дұрыс, нақты түсінікті әдемі сөйлесуді игеріп, сыпайылық, адамдарға жан жағына құрметпен қарау сыйлы қатынас жасай білуі мен қатар адекватты өзін өзі ортада ұстауы мен ерекшеленеді.
Осы қасиеттерге ие болған заңгер ұйымдастырушылық қатынасты да жасай алатындығы белгілі және оны сапалы дәрежеде жұмысқа қабілеттілік, оң шешім қабылдап, қызметтес адамдармен психологиялық байланысты орната алатындығы, қызметтес тұлғалардың іс-әрекет мотивтерін ұғынып қарым қатынасты орната білу қасиеттерді меңгергендігін байқауға болады.
Ұйымдастырушылық заңгерге аса қажетті қасиет, әсіресе басқарушылық салада жұмыс жасайтын заңгер кәсіби біліктілігінің арқасында қызметкерлеріне қызмет барысында талап қоя біледі, ұжымды басқаруда оң нәтиже көрсетеді, қызметтестерінің жұмысты нәтижелі орындауына мотивтерін оята біліп шабыттандырады.
Бұл ұйымдастырушылық қасиет басты қасиеттердің бірі, заңгердің кәсібилігін анықтайтын орталығы десе де болады. Дамыған интеллект пен аса зияткерлік қабілет бұл — заңгердің дарындылық шығармашылық жұмысының алғы шарты болып табылады.
Алғыс білдіру
Ғылыми-зерттеу жұмысы «Болашақ» Ғылыми-зерттеу институты жанындағы Әлеуметтік-экономикалық және саяси зерттеулер орталығының «Құқықтық мәдениетті арттыру және мемлекеттіліктің негіз қалаушы құндылықтарын құрметтеуді қалыптастыру» университетішілік жобасы шеңберінде орындалып, университет құрылтайшысының қаржыландыруымен жарық көрді.
Әдебиет:
- Романов В. В. Юридическая психология. — М: Изд-во Юрайт, 2010.
- Рубинштейн С. Л. Основы общей психологии. — М: Наука, 2010.
