Экономиканың қаншалықты деңгейде тиімді қызмет етуі, экономикалық циклдің қандай фазасында болуы, нарықтың негізгі субъектілері - жұмысшы мен жұмыс берушінің орнына байланысты жұмыс күшіне деген сұраныс пен ұсыныс, яғни жұмыссыздық деңгейі анықталады.
Жұмыссыздық – жалпы біздің елімізде ғана емес, қаржылық дағдарысы кезіндегі барлық елді де есеңгіретіп отырған қауіпті дерт.
Қазіргі таңда Қазақстан мемлекетінің алдындағы ең басты міндет – инновациялық экономиканы қалыптастыру. Осы мақсатта еңбек нарығын қалыптастырушы фактор ретіндегі әйел жұмыс күшінің бүгінгі мәселелері мен аймақтардағы әйел жұмыс күші мен жұмыссыздығының себептері, ахуалы, гендерлік теңдік пен әйел жұмысшы күшінің бәсекеге қабілеттілігін көтеру жолдары, әйелдер жұмыссыздығын төмендету шараларын жетілдіру механизмдері бүгінгі күннің өзекті мәселесі.
Бүгiнгi күнi еңбек экономикасының ғылыми-тәжiрибелiк аппаратына «бәсекеге қабiлеттiлiк деңгейi» деген термин енгiзiлдi. Аталмыш терминдi елiмiздiң еңбек рыногындағы кадрлық жағдайды кешендi талдау көрсеткiштерiнiң бiрi ретiнде (макродеңгейде), сондай-ақ, ұйым немесе кәсiпорын дәрежесiнде (микродеңгей) қолдануға болады. Қызметкердiң бәсекеге қабiлеттiлiк деңгейi нақты және мүмкiн боларлық талапкерлер тарапынан өзiнiң жұмыс орны үшiн туындаған бәсекеге қызметкердiң төтеп бере алу қабiлетi немесе басқа тиiмдi орынға қол жеткiзу мүмкiндiгi арқылы анықталады [1, 14 б.].
Әйелдердің еңбек нарығындағы бәсекеге қабілеттілігін көтеру, олардың кәсіпкерлігін дамытуда, экономикадағы гендерлік теңдікке жетуіне қазіргі кезде басты назар аударылып отыр.
Әйелдердiң жұмыспен қамтылуы, елдiң еңбек ресурстары бөлiнiсiнiң жалпы жүйесiнiң ерекше элементi ретiнде көптеген факторлардың әсерiнен қалыптасады [3, 36 б.].
Қазақстандағы әйелдер арасындағы жұмыссыздықтың бірнеше себептері бар:
– біріншіден, еліміздегі әйелдер арасындағы жұмыссыздықтың екi деңгейлi құрылымы бар деп айтуға болады. бiрiншi деңгей – ашық (статустық) және жасырын жұмыссыздық;
– екiншiден, мемлекеттiк жұмыспен қамту саясатының әйелдерге қатысты дискриминациялық сипатта жүзеге асырылуы;
– үшiншiден, көптеген қазақстандық жұмыссыз әйелдер үшiн «үй шаруасындағы бақытты әйел» статусының, iс жүзiнде, шындыққа сәйкес келмейтiндiгi. Әйелдер мәселесiн реттеуде нақты осы мазмұндағы шешiм түрi бұқаралық ақпарат құралдары, саясаткерлер арқылы белсендi насихатталып келедi және жұмыссыздықпен күресте мемлекет тарапынан жасырын түрде қолдау тауып отыр.
Әйелдерді жұмыспен қамтуға әсер етуші факторлар:
– үй шаруашылығы құрылымы: демографиялық сипаттамалар, әлеуметтік-экономикалық жағдайы;
– шешім қабылдау және қарым-қатынас: үй шаруашылығындағы билік, психологиялық, әлеуметтік, материалдық;
– өндірістік: өнім өндіруде еңбектің жыныс бойынша бөлінуі;
– табыстық: жалпы табыс деңгейі, табыстар мен түсімдерді бөлу, үй шаруашылығының әр мүшесінің жалақы үлесін бағалауы;
– репродуктивті: от басындағы бала саны, бала жасының арақашықтығы, бала тәрбиесіне қатысты міндеттерді бөлу [2, 25-26 бб.].
Статистикаға жүгінсек, бүгінгі таңда барлық педагогтардың 73 пайызы, дәрігерлер мен медицина қызметкерлерінің 87 пайызы әйелдер болып табылады. Барлық бюджеттік сала қызметкерлерінің 60 пайызы әйелдердің үлесінде. Дегенмен, қазiргi қоғамда жоғары жалақы төленетiн және беделді жұмыспен ерлер айналысады. Статистика, Қазақстанда ғана емес, дүние жүзінің басқа да елдерінің көпшiлiгiнде осындай жағдайдың қалыптасқанын растап отыр.
Әйелдердің ірі бизнеске енуі жаппай сипатқа ие бола қойған жоқ: оң үрдіске қарамастан, әйел кәсiпкерлiгi әлеуметтiк-экономикалық факторларға байланысты нақты қиындықтардан өтуде. Әйелдердің бизнеске жаппай келуіне экономикалық және заң кедергілері ғана емес, мәңгi екiншi рөлде болу дағдысы, ескілікті менталитет кедергі келтіреді.
Қорыта келе, әйелдерге қатысты жұмысбастылық мәселелері, оларды кәсіптік даярлау, денсаулықтарын сақтау, зорлық-зомбылықтан қорғау төңірегіндегі мәселелерді жетілдіру кезек күттірмес шаралар қатарында. Осы мәселелерге байланысты әйелдер жағдайын нығайтып жақсарту бойынша үкіметтік іс-шаралар жетілдіріліп, нығайтылуды қажет етеді.
Алғыс білдіру
Ғылыми-зерттеу жұмысы «Болашақ» Ғылыми-зерттеу институты жанындағы Әлеуметтік-экономикалық және саяси зерттеулер орталығының «Қазақстанның экономикасына жаhандық қаржы-экономикалық дағдарыстың ықпалы» университетішілік жобасы шеңберінде орындалып, университет құрылтайшысының қаржыландыруымен жарық көрді.
Әдебиет:
- Жұмамбаев С.К. Еңбек рыногы экономикасы. – A., 2003. 140 б.
- Ильин В.И. Социальное неравенство: деятельностно-конструктивистский подход. - М., 2000. - 228 с.
- Рынок труда / Под общей редакцией В.С. Буланова, Н.А. Волгина Москва, 2000. – 448 с.
