Вданной статье описывается иностранный язык в дошкольных учреждениях, подчеркивается важность перехода на английский язык. Авторы этой статьи хотят показать значимость международных языков, а в частности английского языка, как языка общения между государствами, а также изучение английского языка в Узбекистане является приоритетным и со стороны государства этому вопросу уделяется огромное внимание.
Ключевые слова: высокий, духовный, школа, педагог, английский, CEFR, национальный.
Ҳукуматимиз Ўзбекистон келажагини қуришда муҳим ўринни эгаллаган болаларниюксак маънавиятли фарзандлар қилиб вояга етказишга алоҳида эътибор қаратмоқда. Буборада Президентимиз И.Каримовнинг “Юксак маънавият — енгилмас куч” номли асаридакўп ииллик илмии кузатиш ва тадқиқотлар шуни кўрсатадики, инсон ўз умри давомидаоладиган барча информациянинг 70 фоизини 5 ѐшгача бўлган даврда олар экан. Боланингонги асосан 5–7 ѐшда шаклланишини инобатга оладиган бўлсак, аинан ана шу даврдаунинг қалбида оиладаги муҳит таъсирида маънавиятнинг илк куртаклари намоѐн бўлабошлаиди, — деб таъкидланади [3]. Демак, маънавии маданият манбаларида илгарисурилган ғояларга амал қилиш, уларни ѐш авлодга ўргатиш ва онгига сингдиришпедагогнинг жамият ва Ватан олдидаги юксак бурчидир.
Педагог олим О.Мусурмонованинг «Маънавии қадриятлар ва ѐшлар тарбияси»номли асарида таъкидланишича, инсон ўз қадр-қимматини ва ўзлигини умумтаълиммактабларида таълим-тарбия жараѐнида англаи бошлаиди. Таълим муассасаларидаўқитувчи томонидан ўзаро мулоқот асосида олиб бориладиган қуиидаги хусусиятларнегизида ўқувчиларда мулоқот орқали маънавии маданиятни шакллантириш мезонлариифодаланган:
– ҳар бир инсоннинг қизиқишларини кўра билиш, ҳис этиш ва ҳурмат қилиш, инсонпарварлик, меҳр-оқибат, миллии қадриятларни эъзозлаш;
– миллии-маънавии маданият манбаларини ўрганиш, ўзлигини англашга эҳтиѐж, инсонҳаѐтида меҳнатнинг ўрнини тўғри тушуниш;
– Ватанга муҳаббат, садоқат, ўз манфаатларини жамият, халқ манфаатларидан юқориқўимаслик;
– ота-она, қариндошлар ва бошқа атроф-муҳитдаги кишиларга нисбатан мурувватли,саховатли бўлиш [1].
Ушбу фикрлар мактабгача таълим муассасаларига ҳам тегишли эканлигиниифодалаиди. Чунончи, МТМларнинг ўрта, катта ва мактабга таиѐрлов гуруҳларини 5–7ѐшгача бўлган болалар ташкил этади.
Тарбиячиларнинг интеллектуал салоҳиятларини шакллантиришнинг илк даври ҳаммана шу ѐшдан бошланади. Зеро, қуиидаги ҳадис: «Ёшликда олинган билим тошгаўиилган нақш кабидир», деб бежизга аитилмаган, яъни бунда ѐшликдан бошлаб илмиўлига киришни ѐқлаиди. Чунки, мамлакатимиз келажаги ва истиқболи ана шу ѐш авлодтаълим-тарбиясига боғлиқдир. Яъни, мактабгача таълим муассасаси, болаларни соғлом вабаркамол шахс бўлиб улғаиишларига, ўқишга нисбатан ҳавасларини уиғотишга турткибўлиб, мунтазам равишда таълим олишларига, ҳамда хорижии тилларни ўрганишларигаимкон яратади. Шундаи экан, Президентимизнинг 2012 иил 10 декабрдаги — Чет тилларниўрганиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисидаги ПҚ-1875-сонли қарори юртимиздаги кенг қамровли таълим ислоҳотларининг узвии давоми бўлиб,бу борада шахс камол топишининг муаиян босқичлари, аиниқса, мактабгача таълим давриалоҳида аҳамиятга эга. Унга кўра, замонавии педагогик ва ахборот-коммуникациятехнологияларидан фоидаланган ҳолда ўқитишнинг илғор услубларини жории этиш иўлибилан, ўсиб келаѐтган ѐш авлодни чет тилларга ўқитиш, шу тилларда эркин сўзлашаоладиган мутахассисларни таиѐрлаш тизимини тубдан такомиллаштириш ҳамда бунингнегизида, уларнинг жаҳон цивилизацияси ютуқлари ҳамда дунѐ ахборот ресурслариданкенг кўламда фоидаланишлари, халқаро ҳамкорлик ва мулоқотни ривожлантиришлариучун шарт-шароит яратиш муҳим аҳамият касб этиши кўзда тутилган.
Президентимизнинг мазкур Қарори ижросини таъминлаш мақсадида ЎзбекистонРеспубликаси Вазирлар Маҳкамасининг 2013 иил 8 маида — Узлуксиз таълим тизиминингчет тиллар бўиича давлат таълим стандартини тасдиқлаш тўғрисидаги 124-сонли қарориқабул қилинган [2].
Дарҳақиқат, хорижии тилни эгаллаш таълим, илм-фан, иқтисодиѐт, сиѐсат ваижтимоии ҳаѐтдаги глобаллашувнинг янги даври учун асосии калит ҳисобланади.Глобаллашаѐтган таълим эндиликда илм олувчилар учун ҳам, ўқитувчилар учун ҳамбутун дунѐда таълимни ва илмии изланишларни давом эттириш имкониятини яратиббормоқда. Ўзбекистонда хорижии тилни ўқитиш халқаро стандартларинимувофиқлаштирувчи Умумевропа хорижии тилларни ўрганиш, ўқитиш ва баҳолашмезонларига тавсиялар — CEFR (Common European Framework of Reference) гамослаштирилган ҳолда амалга ошириляпти. Бу ўқув дастури барча тилларни ўрганишучун асос бўлиб хизмат қилади. Яъни, CEFR дунѐ бўилаб кенг тарқалган хорижии тилтаълимининг стандартларидан биридир. У турли мамлакатлар ѐки бир мамлакатдагитурли университетлар, коллежлар ва мактаблардаги ўқув дастурлари, мутахассисларнингтаиѐргарлик даражаси ва баҳолаш тизимларини қиѐслаш учун ишонарли усулҳисобланади. CEFR барча тилларни ўрганиш, ўқитиш ва баҳолаш тизимини ҳам қамраболади. Бунга кўра, тилни ўрганиш тил ўрганувчининг эҳтиѐжидан келиб чиқиб,ўрганаѐтган тилдан жонли тарзда фоидаланиш ва турли мулоқот кўникмалари — эшитиш,гапириш, ўқиш ва ѐзишга мослаштирилган ҳолда амалга оширилади. Аинан шу тамоиилбугунги кунда хорижии тиллар, аввало, эшитиш, гапириш, ўқиш ва ѐзиш кўникмаларикетма-кетлигида ўрганиб борилиши келажакда ѐшлар мутахассис сифатида ишбошлаганида уларнинг эркин мулоқотда бўлишига ва билимларини янада боиитишдамуҳим аҳамият касб этади.
Ҳар қандаи тилни ўрганиш аввало тилни эшитиб, унга паидо бўлган қизиқишданбошланади. Тилни ўрганиш бу тилнинг асосии структурасини ташкил қиладиган ана шу 4та кўникмага асосланади. Шунга кўра, инглиз тилини ўқитишни мактабгача таълиммуассасаларидан ўиин ва оғзаки нутқ дарслари шаклида олиб борилса, мақсадга мувофиқбўлади. Ўзбекистон Республикаси — Таълим тўғрисидаги Қонунининг 10-моддасидамактабгача таълимни узлуксиз таълимнинг биринчи бўғини сифатида эътироф этиш,унинг 11-моддасида мактабгача таълим болаларни жисмонии, ақлии, ахлоқии, маънавии,хуллас, ҳар жиҳатдан таълимнинг кеиинги турида, яъни мактабда ўқишга таиѐрлашилозимлиги таъкидланади. Мазкур Қонунда ―Ўқитишнинг илғор шакллари ва янгипедагогик технологияларни, таълимнинг техник ва ахборот воситаларини ўқув жараѐнигажории этиш, бугунги кундаги асосии масалалардан бири, деб кўрсатилган [Каримов,1997]. Шундаи экан, турли фанлар, жумладан, мактабгача таълим муассасаларида инглизтили фанидан замон талабига жавоб берадиган ўқув қўлланмаларини яратиш, ахбороттехнологияларини қўллаш методикасини ишлаб чиқиш долзарб вазифадир.Аини паитда улар доимии равишда ижтимоии, сиѐсии, экологик, илмии, ватехникавии соҳалардаги ўзгаришлар билан тўқнаш келишларига тўғри келади. Ушбуўзгаришлар жамият учун зарур касблар мажмуасининг ҳам ўзгаришига олиб келади.
Бўлиб, мунтазам равишда таълим олишларига, ҳамда хорижии тилларни ўрганишларигаимкон яратади. Шундаи экан, Президентимизнинг 2012 иил 10 декабрдаги — Чет тилларниўрганиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисидаги ПҚ-1875-сонли қарори юртимиздаги кенг қамровли таълим ислоҳотларининг узвии давоми бўлиб,бу борада шахс камол топишининг муаиян босқичлари, аиниқса, мактабгача таълим давриалоҳида аҳамиятга эга. Унга кўра, замонавии педагогик ва ахборот-коммуникациятехнологияларидан фоидаланган ҳолда ўқитишнинг илғор услубларини жории этиш иўлибилан, ўсиб келаѐтган ѐш авлодни чет тилларга ўқитиш, шу тилларда эркин сўзлашаоладиган мутахассисларни таиѐрлаш тизимини тубдан такомиллаштириш ҳамда бунингнегизида, уларнинг жаҳон цивилизацияси ютуқлари ҳамда дунѐ ахборот ресурслариданкенг кўламда фоидаланишлари, халқаро ҳамкорлик ва мулоқотни ривожлантиришлариучун шарт-шароит яратиш муҳим аҳамият касб этиши кўзда тутилган.Президентимизнинг мазкур Қарори ижросини таъминлаш мақсадида ЎзбекистонРеспубликаси Вазирлар Маҳкамасининг 2013 иил 8 маида — Узлуксиз таълим тизиминингчет тиллар бўиича давлат таълим стандартини тасдиқлаш тўғрисидаги 124-сонли қарориқабул қилинган [2].
Дарҳақиқат, хорижии тилни эгаллаш таълим, илм-фан, иқтисодиѐт, сиѐсат ваижтимоии ҳаѐтдаги глобаллашувнинг янги даври учун асосии калит ҳисобланади.Глобаллашаѐтган таълим эндиликда илм олувчилар учун ҳам, ўқитувчилар учун ҳамбутун дунѐда таълимни ва илмии изланишларни давом эттириш имкониятини яратиббормоқда. Ўзбекистонда хорижии тилни ўқитиш халқаро стандартларинимувофиқлаштирувчи Умумевропа хорижии тилларни ўрганиш, ўқитиш ва баҳолашмезонларига тавсиялар — CEFR (Common European Framework of Reference) гамослаштирилган ҳолда амалга ошириляпти. Бу ўқув дастури барча тилларни ўрганишучун асос бўлиб хизмат қилади. Яъни, CEFR дунѐ бўилаб кенг тарқалган хорижии тилтаълимининг стандартларидан биридир. У турли мамлакатлар ѐки бир мамлакатдагитурли университетлар, коллежлар ва мактаблардаги ўқув дастурлари, мутахассисларнингтаиѐргарлик даражаси ва баҳолаш тизимларини қиѐслаш учун ишонарли усулҳисобланади. CEFR барча тилларни ўрганиш, ўқитиш ва баҳолаш тизимини ҳам қамраболади. Бунга кўра, тилни ўрганиш тил ўрганувчининг эҳтиѐжидан келиб чиқиб,ўрганаѐтган тилдан жонли тарзда фоидаланиш ва турли мулоқот кўникмалари — эшитиш,гапириш, ўқиш ва ѐзишга мослаштирилган ҳолда амалга оширилади. Аинан шу тамоиилбугунги кунда хорижии тиллар, аввало, эшитиш, гапириш, ўқиш ва ѐзиш кўникмаларикетма-кетлигида ўрганиб борилиши келажакда ѐшлар мутахассис сифатида ишбошлаганида уларнинг эркин мулоқотда бўлишига ва билимларини янада боиитишдамуҳим аҳамият касб этади.
Ҳар қандаи тилни ўрганиш аввало тилни эшитиб, унга паидо бўлган қизиқишданбошланади. Тилни ўрганиш бу тилнинг асосии структурасини ташкил қиладиган ана шу 4та кўникмага асосланади. Шунга кўра, инглиз тилини ўқитишни мактабгача таълиммуассасаларидан ўиин ва оғзаки нутқ дарслари шаклида олиб борилса, мақсадга мувофиқбўлади. Ўзбекистон Республикаси — Таълим тўғрисидаги Қонунининг 10-моддасидамактабгача таълимни узлуксиз таълимнинг биринчи бўғини сифатида эътироф этиш,унинг 11-моддасида мактабгача таълим болаларни жисмонии, ақлии, ахлоқии, маънавии,хуллас, ҳар жиҳатдан таълимнинг кеиинги турида, яъни мактабда ўқишга таиѐрлашилозимлиги таъкидланади. Мазкур Қонунда ―Ўқитишнинг илғор шакллари ва янгипедагогик технологияларни, таълимнинг техник ва ахборот воситаларини ўқув жараѐнигажории этиш, бугунги кундаги асосии масалалардан бири, деб кўрсатилган [Каримов,1997]. Шундаи экан, турли фанлар, жумладан, мактабгача таълим муассасаларида инглизтили фанидан замон талабига жавоб берадиган ўқув қўлланмаларини яратиш, ахбороттехнологияларини қўллаш методикасини ишлаб чиқиш долзарб вазифадир.Аини паитда улар доимии равишда ижтимоии, сиѐсии, экологик, илмии, ватехникавии соҳалардаги ўзгаришлар билан тўқнаш келишларига тўғри келади. Ушбуўзгаришлар жамият учун зарур касблар мажмуасининг ҳам ўзгаришига олиб келади.
Дунѐда содир бўлаѐтган тезкор ўзгаришлар болалардан доимии равишда ўқиб,изланишни тақозо этади. Зеро, Таълим — имкониятлар тенглигини таъминлаидиган буюкмезон. У жамият ақл-заковатининг юксалиши, рақобатбардошликнинг кучаииши ваютуқлар кўпаиишининг муҳим омили вазифасини ўтаиди, деб бежизга аитилмаган.Мактабгача таълим бола олти-етти ѐшга етгунича давлат ва нодавлат мактабгача таълиммуассасаларида ҳамда оилаларда амалга оширилади. Мактабгача таълимнинг мақсади –болаларни мактабдаги ўқишга таѐрлаш, болани ривожланган, соғлом, мустақил шахсбўлиб шакллантириш, қобилиятларини очиб бериш, ўқишга, тизимли таълимга бўлгаништиѐқини тарбиялашдир. Мактабгача таълим мақсади ва вазифаларини амалгаоширишда маҳаллалар, жамоат ва хаирия ташкилотлари, халқаро фондлар фаол иштирокэтади
Адабиётлар:
- Каримов И. А. 2012 иил 10 декабр ―Чет тилларини ўрганиш тизимини янада такомиллаштириш чора тадбирлари тўғрисидаги ПҚ-1875-сонли қарори.
- Каримов И. А. Юксак маънавият — енгилмас куч. — Т.: Маънавият, 2008. –108 б.
- Абдуқодиров А. А., Пардаев А. Х. Масофали ўқитиш назарияси ва амалиѐти. Монография. — Т.: Фан, 2009. –145 б.
- Артемов В. А. Психология обучения иностранному языку. — М.: Просвещение, 1969. — 279
