Маңғыстау облысындағы шытырман оқиғалы туризмнің проблемалары.
Түйінді сөздер: экстремалды туризм, спорттық туризм, серфинг, кайтсерфинг, вейксерфинг, парасейлингт, банджи-джампинг, баллонинг, барашютизм, планер спорты.
В статье рассматриваются вопросы развития видов туризма, связанных с экстремальными видами спорта, в Мангистауской области Казахстана. Выделены основные виды спорта, которые могут обеспечить туристическую привлекательность региона.
Ключевые слова: экстремальный туризм, спортивный туризм, серфинг, кайтсерфинг, вейксерфинг, парасейлинг, банджи-джампинг, баллонинг, парашютный спорт, планерный спорт.
Бүгінде әлемнің алдыңғы қатарлы 30 елінің қатарына кіруге ұмтылып отырған тәуелсіз Қазақстанның алдында тұрған ұланғайыр міндеттер аз емес. Бүкіл төрткүл әлеммен тығыз байланысымыз әр салада күшейіп, барыс-келіс үдей түскен қазіргі кезде экономиканың тынысын ашатын тағы бір шұрайлы жол — туризм индустриясын дамыту болмақ. Әлем сарапшыларының нақтылауына қарағанда, туризм индустриясы мұнай-газ саласынан кейінгі ел қоржынын толтыруда екінші орында тұрған көрінеді. Н.Ә. Назарбаев Назарбаев 2018 жылғы жолдауында туризмнің жұмыс орындарын құруда өнеркәсіпке қарағанда, 10 есе арзанға түсетінін де қаперге салды. Президенттік Ұлт жоспарының 57-ші қадамында да туристік кластерлер құруда үздік тәжірибесі бар стратегиялық инвесторларды тарту қажеттігіне арнайы тоқталып өтті.
Құс қанаты талатын, әлемде көлемі жағынан алғанда тоғызыншы орын алатын Қазақстанда туризмді дамытуға әлеует жеткілікті. Кең байтақ қазақ жерінде табиғаттың өзі бере салған шұрайлы өлке, кім-кімді де өзінің көркем келбетімен тамсандыра алатын тұмса табиғат аз емес. Іргедегі Бурабай, Баянауыл, Ұлытау бөктері, Шарын шатқалы, Алтай мен Алатау арасы, бүкіл түркі жұртының рухани астанасы дерлік Түркістан, Каспий жағасындағы Кендірлі демалыс аймағы, Ақсу-Жабағылы, және басқа да жасыл өлкелер мен көрнекті орындар аз емес. Бүгінде тіпті Қытай, Ресей, Қазақстан болып, үш жақтап «Ұлы Жібек жолының» даңқын қайта жаңарту жоспары да бар. Батыс Еуропа — Батыс Қытай күре жолы, «Нұрлы жол» бағдарламасы бойынша қолға алынып жатқан көлік инфрақұрылымын жаңарту жобалары елімізде туризмді жан-жақты дамытуға жол ашары анық. Оның үстіне, бүкіл әлем көз тігіп отырған «ЭКСПО-2017» жобасын жүзеге асыру жұмыстары да басталып кетті. Міне, осының бәрі, сайып келгенде, Қазақстанның бүкіл әлемнен шетелдік туристер ағынын молайта түсуіне қолайлы жағдай жасайды.
Туризм — бұл адамның сабақтан, жұмыстан бос уақыттында белсенді демалу және табиғат аясында бос уақытын өткізу, денсаулықты нығайту және т. б. мақсатында ұйымдастырылған саяхат. Саяхат мақсатына байланысты туризм: танымдық, медициналық, рекреациялық, сауықтыру, спорттық, қажылық, іскерлік, транзиттік, ностальгиялық деп бөлінеді. Спорттық туризм — бұл қызықты, күрделі, қауіпті уақыт өткізу түрі. Көптеген турист — спортшылар үшін, бұл туризмнің түрі ойын-сауық емес, өмір салты болып табылады. Соның ішінде спорттық туризмнің бір түрі — экстрималды туризм. Шытырман оқиғалы туризм дегеніміз не? Бұл рухты ұстайтын демалыстың түрі. Шытырман оқиғалы туризмнің мақсаты — қалған адамдар барудан қорқатын жерлерге бару, өзінің қорқыныш сезімін сезіну. Баяндамада Маңғыстаудағы экстремалды туризмды қандай түрлерін дамытуға болатынын қарастырамыз [1].
Шытырман оқиғалы туризм әлемнің туристтік нарығының 10 % алып жатыр. Шытырман оқиғалы туризм дамуының себептері: біріншіден, мораль мен талғамдардың өзгерісі; екіншіден, кез-келген экстремалды спорт адамда қауіп төндіретін андреналиннің күшті толқуын «береді», бұл сізге күнделікті өмірде көрінбейтін адамның ерекше реакциясын сезінуге мүмкіндік береді; үшіншіден, бұл әсер мен эмоциялар. Бұл шытырман оқиғалы спорт осындай қабілеттерге ие; төртіншіден, өзінізді сенімдірек сезініп, депрессиядан да емдеу мүмкін және әртүрлі кедергілерден қорқыныш сезімі азаю мүмкін [2].
Маңғыстауда шытырман оқиғалы туризмді дамытуға толық мүмкіндік бар. «Маңғыстау облысында туризм дамымаған» деген секілді сөздерді әртүрлі интернет желілерінен естіп әрі көріп жүрміз. Каспий теңізі бар, 362 әулие бар, ашық аспан астында жатқан көрікті жерлер, табиғат ескерткіштері де бар соның өзінде де мұнда адамдар аз келеді. Бұл қалай болғаны десек, Маңғыстауға демалуға келетін адамдарға қарағанда, Маңғыстаудан басқа облыстарға, қалаларға немесе шетелдерге кететін адамдар көбірек. Яғни бірінші біз осы Маңғыстаудағы адамдарды қызықтыруымыз керек деген ойдамыз.
Маңғыстаулықтарды және туристтерді не қызықтыруы мүмкін?
- Серфинг — жүздеген жылдар бұрын Тынық мұхиты аралындағы тұрғындар ойлап тапқан. Бұл спорт түрі сол уақыттан бері мүлдем өзгермеген — серферлер бұрынғысынша толқындарда сырғанау үшін тақтайларды пайдаланады. Толқын қаншалықты көп болса, тапсырма да қызықты өтеді.
- Кайтсерфинг — (ағылш. kite — қайық және board — бортқа міну) — спортшының қол астында ұсталып, басқаратын айрықша жасаған тартпа әсерінен қозғалысқа негізделген спорт.
- Вейксерфинг — қайыққа мінудің бір түрі. Бұл классикалық серфингтің оңай түрі. Моторлы қайықтың артына жалғасқан арқан арқылы толқында сырғанау.
- Парасейлинг — белсенді демалыс түрі, бұл кезде адам ұзақ тростың көмегімен қозғалатын көлік құралына (әдетте катерге) және арнайы парашюттің әуе арқылы парит болуына байланысты бекітіледі.
- Банджи-джампинг — Ресейде жиі «тарзанка» деп аталатын аттракцион, бірақ орыс тарзанкасымен ортақ емес.
- Баллонинг — әуе шарында болу. Бүгінгі таңда туризмнің бұл түрі кәсіпорын жүйесінің бірегей және табысты саласы болып табылады және барлық адамдардың назарын қызықтырады. Баллонинг-бұл бай туристер үшін арналған ойын-сауық.Ұшақтардың пайда болуымен әуе шарына саяхат тоқтатылды, бірақ туризмнің бұл түрі бүгінгі күнге дейін рекреациялық мақсатта пайдаланылады.
- Парашютизм — парашюттерді қолданумен байланысты авиациялық спорттың бір түрі. Парашютизмнің мақсаттары мен міндеттері үнемі өзгерді. Егер бастапқыда парашют өмірді құтқаруға арналған болса, кейінірек ол десант дайындаудың маңызды элементі болды. Қазіргі заманғы парашюттік спорт күмбезді акробатика, жерге қону, фристайл сияқты әртүрлі әртістік спорт түрлері, топтық акробатика және фрифлай сияқты еркін құлауда қайта құру сияқты спорт түрлерін қамтиды.
- Планер спорты (планеризм) — белсенді демалыс түрі және пилоттар планерлер деп аталатын арнайы ұшу аппараттарында тартымсыз ұшатын спорт түрі. Жақсы ауа райы жағдайында тәжірибелі ұшқыштар үй әуеайлағына оралғанға дейін 100 километр қашықтыққа ұшу жасай алады. Дегенмен, ауа райы нашарлаған кезде жоспарланбаған жерге қону қажеттілігі туындауы мүмкін, бірақ мотопланерлердің ұшқыштары қозғалтқышты іске қосып, бұдан құтыла алады [3].
Серфинг, кайтсерфинг, вейксерфинг, парасейлингті жазғы уақытта Каспий теңізі жағалауында ұйымдастыруға болады. Ал банджи-джампинг, баллонинг, парашюттен секіру, планер спорт түрлерін Маңғыстаудың таулы жерлерінде, мысалы: Шерқала, Айрақты, Қаратау, Бозжыра, Жығылған сияқты адемі жерлерде ұйымдастыруға болады.
Арнайы белгілі бір жерлерді таңдау, құрал-жабдықтармен қамту, қауіпсіздік ережелері сақтау, сонымен қатар қолжетімді бағалар болса туристтер мен жергілікті халықтың шытырман оқиғалы туризмге деген қызығушылығы артуы мүмкін деген болжам бар.
Мұндай ойлар әртүрлі шетелдік шоуларды көргеннен кейін туындады. Шетелдерде осындай спорт түрлері жақсы дамыған. Неге бізде байқап көрмеске? Қазіргі кезде Ақтау қаласында серфинг, кайтсерфинг бар, бірақ қаламызда осы спорт түрлерімен көбіне өзге ұлт өкілдері ғана айналасатынын байқадық. Және бұл спорт түрлері арқылы көпті қызықтыруға болады.
Бұл ойдың пайдасы мен қатар зияны да бар болуы сөзсіз. Аталған заттарды қолжетімді қылу, халыққа ұсыну көп жұмысты талап етеді. Осы спорт түрлері қызық болғанымен, адам өміріне, экологияға да зардабын тигізуі әбден мүмкін. Бірақ ондай жайттардың болмауы үшін жақсы даярланған мамандармен жұмыс жасау керек. Мұндай спорт түрлерін Қазақстанның басқа да қалаларында іске асыруға болады [4].
Маңғыстаулықтардың арасында туризмнің шытырман оқиғалы түрлерінің танымалдығының артуы туралы экстрим-туристер саны, жаңа клубтардың пайда болуы, сәйкес маңғыстаулық сайттарға қатысудың өсуі және айтарлықтай ілгерілеуі спорттық туризм техникасында. Сонымен қатар, отандық шытырман оқиғалы және шытырман туризмнің дамуы әлі де шешілмеген проблемаларға толы. Олардың кейбірін атап кетейік:
− шытырман оқиғалы туризмнің өте әлсіз материалдық базасы. Кеңес уақытында туристік базалар құлдырап, маршруттардағы баспаналар аз болды. Қызықты маршруттарда туристерді қабылдайтын фирмалардың көпшілігі заманауи жабдықтармен жеткілікті дәрежеде қамтылмаған;
− сұранысқа ие маршруттарда туристік базаларды салатын адамдар үшін (жеке және заңды тұлғалар) салық және басқа да жеңілдіктердің болмауы;
− жоғары оқу орындарының кең желісі жанында туризм бойынша мамандар қатарында шытырман оқиғалы туризм үшін кадрлар даярланбайды;
− шытырман оқиғалы туризмнің түрлі түрлері бойынша арнайы әдебиеттердің өте аз болуы. Көптеген фирмаларда қажетті қаражаттың болмауы аймақтық және халықаралық көрмелерге қатысуға, сондай-ақ жақсы каталогтар шығаруға кедергі келтіреді;
− туризмнің осы саласындағы қызметті анықтайтын нормативтік құжаттар кеңес уақытында кәсіподақтық туристік базалар желісіне есептегенде әзірленді және көптеген жағдайларда ескірген, жиі орындалмайды.
Әдебиет:
- В. С. Боголюбов «Организация специальных видов туризма», 2010ж, Санкт-Петербург, 36, 39
- https://glonasstravel.com/destination/vidy-turizma/
- https://ru.wikipedia.
- https://studbooks.net/639507/turizm/balloning
