Такрорий қурт боқиш мавсумида ипак қуртларини навдор тут барглари билан озиқлантиришни ипак бези фаолияти ва маҳсулдорлигига таьсири | Статья в журнале «Молодой ученый»

Отправьте статью сегодня! Журнал выйдет 28 декабря, печатный экземпляр отправим 1 января.

Опубликовать статью в журнале

Библиографическое описание:

Беккамов, Ч. И. Такрорий қурт боқиш мавсумида ипак қуртларини навдор тут барглари билан озиқлантиришни ипак бези фаолияти ва маҳсулдорлигига таьсири / Ч. И. Беккамов, Н. С. Сохибова, М. И. Назирова. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2019. — № 51 (289). — С. 509-511. — URL: https://moluch.ru/archive/289/65367/ (дата обращения: 16.12.2024).



Олиб борилган тадқиқот натижаларига кўра тут ипак қуртларини навдор тут барглари билан такрорий қурт боқиш мавсумида озиқлантирилганда тажрибадаги Кокусо-70 ва Ўзбекистон навларида юқори кўрсаткичлар личинкалик даври 0,5–1 суткага қисқартирилганлиги ипак бези фаолияти ва ўраган пиллалар кўрсаткичи 95,0–96,5 % га қиёсловчи вариантда (92,0 %) нисбатан 3,0–4,5 % юқори бўлиши аниқланди.

Калит сўзлар: тут нави, дурагайи, барги, навдор, озиқа, бута тутзор, такрорий қурт боқиш, баланд танали тутзор, ҳосилдорлик, личинка, ипак бези, маҳсулдорлик, қуртлик даври, пилла.

Согласно результатам исследования, при выкормке тутового шелкопряда высокоурожайными листьями шелковицы у опытных сортов Cocuso-70 и Узбекистан личиночный период сокращался на 0,5–1 день, а активность шелкопряда составляла 95,0–96,5 %. 3,0 % до 4,5 % выше, чем в сопоставимой версии (92,0 %).

Ключевые слова: сорт шелковицы, гибриды, листья, сорта, повторная выкормка, высокоштамбовый плантации, урожайность шелковицы, личинки, шёлкоотделительная железа, продуктивность, кокон.

Республикамизда тутчиликка ихтисослаштирилган фермер хўжаликлари ва оилавий пудратчиликда тут дарахтлари ёки махсус тутзорларда, тутларни парваришлашда агротехника қоидаларига амал қилган ҳолда тутларни инновацион усулларда қўпайтириш орқали йилдан-йилга пилладан сифатли ва мўл ҳосил талаби ортиб бормоқда.

Шунга мувофиқ, тут дарахтининг хўжалик жихатидан энг аҳамиятли қисми унинг барги бўлиб, пилла етиштиришда у ипак қуртининг ягона озуқаси хисобланади. Тут баргининг таркибида ипак қурти организми учун зарур бўлган қанд, оқсил, ёғ, сув, ферментлар ва турли витаминлар мавжудлигидан ташқари, тут дарахти бошқа дарахтлар билан аралаштириб экилганда, экинларни гармсел ва совуқ шамоллар таъсиридан сақлашда ихота вазифасини ҳам бажаради.

Маълумки, ҳозирда тутнинг 200 дан кўпроқ навлари мавжуд. Улар орасида республикамиз селекционерлари яратган, ҳамдўстлик ва узоқ хориждан келтирилган навлари ҳам бор. Демак, тут нав ва дурагай жиҳатидан кўп йиллик ўсимликлардан бири бўлиб, барг ҳосилдорлиги ва баргларнинг биокимёвий таркиби бўйича бошқа ўсимликлардан фарқланадилар. Селекция усуллари қўлланилиб, яратилган тут навлари одатда юқори ҳосилдорлик хусусиятларига эга бўлишлиги бўйича талабга тўлароқ жавоб беради. Аммо, бугунги кунда баргнинг сифати ва тўйимлилиги жиҳатидан дурагайлардан ишлаб чиқаришда фойдаланиш кейинги йилларда катта натижаларни кўрсатиб келмоқда.

Бу тўғрисида тутни қаламчасидан кўпайтириш устида кўп йиллар тажрибалар ўтказилиб, яхши натижаларга эришган.К. Р. Рахмонбердиев (1997) тавсия қилган усулда тут қаламчасида бута тутзор ташкил қилинса, иккинчи йилиёқ баргидан ипак қурти боқишда фойдаланиш мумкин. Бунда 1 гектар тутзордан биринчи йили 3–4 тонна, иккинчи йили 6–7 тонна, учинчи йили 8–10 тонна ва кейинги йилларда 10–15 тоннагача навли тут барги олиш мумкин. Уруғдан ўстирилганда шундан бута тутзор барпо этиш ва биринчи баргидан фойдаланиш учун 5–6 йил зарур бўлади ёки 10–15 йилда ҳам бу тутзорлардан 10–15 тонна барг ҳосили етиштирилиб бўлмайди. Бунда, юқори агротехника қўлланилса 5–6 тонна барг хосили олиш мумкин. Муаллиф ўз тадқиқотлари якунида қаламчалар асосан навдор тутлардан тайёрланганлиги сабабли уларнинг барглари тўйимли бўлганлиги учун уруғдан кўпайтирилган тут дарахти барглари билан боқилган ипак қуртларига нисбатан юқори ҳаётчанликка эга бўлиб, бир қути қуртдан олинадиган пилла ҳосили 7–9 кг юқори бўлишини таъкидлайди.

Ипак қурти озуқасининг сифат кўрсаткичларини аниқлаш мақсадида М.Жўрабоев (1999) тадқиқотлар олиб бориб, личинкаларни Тожикистонда ўсадиган навдор тут баргини истеъмол қилиш ва озуқани ўзлаштириш коэффициентларини аниқлаган. Тадқиқотлар натижасига кўра навдор тут барги билан боқилган ипак қуртларининг личинкалик даври 1,5 суткага қисқариб, ҳаётчанлиги 7,75 % га, пилла ҳосилдорлиги бир қути қурт ҳисобига 11 килограмга ошганлиги аниқланган.

Айниқса, мавжуд тутзорлар ва якка қатор тутларни жадал агротехника асосида парваришлаш ҳамда каллакдаги новдаларнинг ўсиш томонининг 1/3 қисмидаги баргларни кесиб фойдаланганда такрорий қурт боқишда тут баргини кесиб олиш усуллари билан боқиш технологиясини докторант Ш. Р. Умаровни ўз тадқиқотларида қўллаган.

Тажрибаларимизни ўтказишда Ўзбекистон Ипакчилик Илмий Тадқиқот институти олимлари яратган, Тожикистон уруғсиз, Пионер, Кукусо-70, Ўзбекистон навларидан фойдаланган ҳолда Фарғона вилояти Бешариқ тумани Қаландар ота Исматиллаев Ипакчиликка ихтисослашган фермер хўжалигида тажрибалар ўтказилди. Қиёсловчи вариант сифатида эркин чангланган дурагай тутлар барги билан боқилди. Тажрибанинг асосий вариантларида навдор тут баргларини ипак бези фаолиятига ва маҳсулдорлигига таъсирини қуйидаги жадвалда изоҳлаб ўтамиз.

Навдор тут барглари билан қуртларни озиқлантиришни ипак бези фаолиятига ва маҳсулдорлигига таъсири

Тут навлари номи

Ипак бези кўрсаткичлари

Қуртлар ҳаётчан-

лиги,%

Х±Sx

Қуртлик даврини чўзилиши, кун

Жами ўраган пилла-

лар,%

1 қути қуртдан олинган пилла ҳосили, кг

Pd

Оғир-

лиги, мг

Ҳажм

см3

Ипакчи-1 зотида

Тожикистон

Уруғсиз

1600

1,58

93,0±0,70

22

95,5

76

0,990

Пионер

1550

1,55

93,5±0,71

22

95,0

75

0,992

Кукусо-70

1650

1,63

94,0±0,72

22

96,5

80

0,999

Ўзбекистон

1630

1,60

93,5±0,72

22

96,0

78

0,996

Дурагайлар аралашмаси

(қиёсловчи)

1450

1,45

92,0±0,70

22,5

92,0

72

-

Хитой дурагайида

Тожикистон

Уруғсиз

1620

1,60

93,0±0,72

22

96,0

77

0,998

Пионер

1580

1,57

93,5±0,73

22

95,5

76

0,994

Ўзбекистон

1670

1,65

94,5±0,74

22

96,5

82

0,996

Кукусо-70

1640

1,62

93,5±0,71

22

96,0

79

0,996

Дурагайлар аралашмаси

(қиёсловчи)

1480

1,48

92,0±0,69

22,5

92,0

74

-

Жадвалдаги маълумотлардан кўриниб турибдики, ипак қуртлари навдор тут барглари билан боқилганда ипак бези кўрсаткичлари ва маҳсулдорлик белгилари навсиз тут барглари билан боқилгандагига нисбатан бирмунча юқори бўлган. Жумладан, тажриба вариантларида ипак безининг оғирлиги 1550–1650 мг, ҳажми эса 1,55–1,63 см3 ни ташкил этган бўлса, қиёсловчи вариантда бу кўрсаткич, оғирлиги 1470–1480 мг, ҳажми 1,45–1,48 см3 га тенг бўлиб, тажриба вариантларига нисбатан оғирлиги 6,9–11,5 % га, ҳажми 6,9–10,1 % га кам бўлиши аниқланди.

Демак, такрорий қурт боқиш мавсуми ва баҳорги қурт боқиш даврларида ипак қуртлари навдор тут барглари билан озиқлантирилса личинкалар яхши ривожланиши, ўсиш динамикаси, ипак бези фаолияти меъёрида ўсиши, маҳсулдорлиги юқори даражада бўлиши ва етарлича ипак моддасини тўплаши маълум бўлди.

Жадвалдаги рақамлар таҳлил қилинганда, навдор тут барглари билан боқилган қуртлар маҳсулдорлиги қиёсловчи вариант, яъни дурагай тут барглари аралашмаси билан боқилганга нисбатан бирмунча (1,5–2,5 %) юқорироқ эканидан далолат беради. Энг юқори кўрсаткич Кукусо-70 ва Ўзбекистон навларидан фойдаланилган вариантларда кузатилди. Навдор тут барглари билан озиқлантириш личинкалик даврини 0,5–1 суткага қисқартириши маълум бўлди.

Тажриба ва қиёсловчи вариантларда жами ўраган пиллалар миқдори аниқланганда шу ҳолат маълум бўлдики, ипак қуртлари навдор тут барглари билан боқилганда ипак бези фаолияти ва ўраган пиллалар кўрсаткичи 95,0–96,5 % га тенг бўлиб, қиёсловчи вариантга (92,0 %) нисбатан 3,0–4,5 % га юқори бўлиши исботланди.

Адабиётлар:

  1. Абдуллаев.У-“Тутчилик” Тошкент “Меҳнат”-1991 й
  2. Умаров Ш. Р.- “Тут ипак қуртини(Вомвух Моri Linn) такрорий боқишда маҳсулдорликни оширишнинг илмий асослари” Автореферат қ.х.ф доктори диссер Тошкент-2011 й.
  3. Насириллаев К.Н, Леженко С. С, Мусабой О. “ Пилла технологиясини яхшилаш.” “Агроилм” Тошкент-2007
  4. Аҳмедов Н.А- “Фермер хўжаликларида ипак қуртини боқиш ” Тошкент,. ТошДАУ-2006 й
  5. Аҳмедов Н.А- “Қуртларни навдор тут барги билан озиқлантириш-маҳсулдорликни оширишнинг самарали усули” “Ипак” 1999 й. № 4
  6. cncycl.accoona.ru
  7. www.mavicanet.com/
  8. www.slovar.info/word/
  9. www.nuron.uz/
  10. www.sk.kg/
  11. www.ab.az/ru
  12. www.sheki-ipek.com.az
Основные термины (генерируются автоматически): тут, тонна.


Ключевые слова

личинка, тут нави, дурагайи, барги, навдор, озиқа, бута тутзор, такрорий қурт боқиш, баланд танали тутзор, ҳосилдорлик, ипак бези, маҳсулдорлик, қуртлик даври, пилла

Похожие статьи

Юқори малакали кадрлар тайёрлашда билимлар концепциясини ривожлантириш

Ҳозирги даврда ахборот жамиятида билимлар ҳар қандай давлатни бошқариш ва ривожлантиришнинг асосий омили бўлмоқда. Шунга кўра тақдим этилаётган мақолада муаллиф томонидан билимлар иқтисодиёти ва уларни бошқариш, инсон капитали, интеллектуал капитал, ...

Чуқурли ҳожатхоналарнинг хавфсизлигини орттириш

Ҳозирги кунда дунёда 1,77 миллиард киши чуқурли ҳожатхоналардан фойдаланмоқда. Ҳар йили дунёда, жумладан Ўзбекистонда ва Россияда ҳожатхона газидан заҳарланиш натижасида одамлар вафот этмоқда. Ҳожатхонадаги газни сўриб олиш ва уни тўплаб, ёнилғи сифа...

Сузиш бассейнлари сувининг ифлосланиш муаммоларининг замонавий холати

Чўмилиш бассейнларини лойиҳалаштириш, жиҳозлаш ва ишлатилиши бўйича санитария қоидалари ва меъёрлари СанҚваМ № 0306–12 ҳужжат мавжуд бўлиб, сузувчи ва аҳоли ўртасида турли касалликларни тарқалишини олдини олиш бўйича ушбу меъёрий хужжатдан фойдаланил...

Суғориладиган майдонлар учун юмшоқ буғдойнинг F5 авлод дурагайлари селекцияси

Республикамизнинг суғориладиган майдонлари учун маҳсулдор юмшоқ буғдой навларини яратиш ва ишлаб чиқаришга жорий этишда бошланғич материалларни танлаш асосий омил ҳисобланади. Бунда дурагайлаш усуллари ёрдамида яратилган тизмаларни ўсув даври ва маҳс...

Оролбўйи аҳолисини ичимлик суви билан таъминлаш холатини эколого-гигиеник баҳолаш

Туман аҳоли ўртасида ўткир ичак касалликлари ҳамма кузатув йилларида юқори кўрсаткичларда аниқланди. Сальмоналез ва дизентерия касалликлар 2017 ва 2018 йилларда туманда аниқланмади, аммо респуликада қайд этилди. Аҳолига берилаётган хўжалик ичимлик су...

Cуюрғол мулкчилик тури

Мақолада Амир Темур ва темурийлар даврида “суюрғол” мулкининг берилиш тартиби, мулк сифатида ҳукмдор учун алоҳида қилган хизмати, жангларда кўрсатгна жасорати эвазига бек ва амирларга берилиши. Мулк тарзида берилиши билан биргаликда ҳадия сифатида ёк...

Такрорий соя экинининг ўсиб ривожланиши ва ҳосилдорлигига азотли ўғит меъёрларининг таъсири

Қашқадарё вилоятининг оч тусли бўз тупроқлари шароитида, кузги бошоқлидон экинларидан бўшаган ерларда, махалий ва хориждан келтирилган соя навларининг такрорий экин сифатида етиштиришда турли меъёрдаги азодли ўғитлар билан озиқлантирилганда ўсб ривож...

Ўзбекистоннинг Жаҳон савдо ташкилотига аъзо бўлиш имкониятлари таҳлили

Ушбу мақолада Жаҳон Савдо Ташкилотининг(ЖСТ) мамлакатлар ўртасидаги халқаро савдо муносабатларидаги ўрни, Ўзбекистон Республикасининг ЖСТга аъзо бўлиш имкониятлари таҳлили, айрим Мустақил давлатлар ҳамдўстлиги мамлакатларининг ташкилотга аъзо бўлиш ж...

Пластмасса маҳсулотлар ишлаб чиқариш корхонасида асосий касбларда ишловчиларда юрак қон-томир тизимида бўладиган физиологик ўзгаришлар

Пластмасса маҳсулотлар ишлаб чиқариш корхонасида ишлаб чиқариш жараёнида ишчилар организмига бевосита таъсир этувчи ва меҳнат қобилиятини пасайтирувчи, умумий ва касб касалликларни келтириб чиқаришга сабаб бўлувчи ноқулай омиллар таъсир этади.

Ясмиқ навларини пояси ва дуккагини жойлашиш баландлигига маъданли ўғитлар ва экиш меъёрини таъсири

Ушбу мақолада ясмиқнинг Сарбон ва Дармон навлари пояси ва пастки дуккакларининг жойлашиш баландлиги маъданли ўғитлар ва туп сонини таъсири ўрганилган. Ўзбекистонда ҳозиргача ясмиқ навларнинг етиштириш агротехникаси ишлаб чиқилмаган.

Похожие статьи

Юқори малакали кадрлар тайёрлашда билимлар концепциясини ривожлантириш

Ҳозирги даврда ахборот жамиятида билимлар ҳар қандай давлатни бошқариш ва ривожлантиришнинг асосий омили бўлмоқда. Шунга кўра тақдим этилаётган мақолада муаллиф томонидан билимлар иқтисодиёти ва уларни бошқариш, инсон капитали, интеллектуал капитал, ...

Чуқурли ҳожатхоналарнинг хавфсизлигини орттириш

Ҳозирги кунда дунёда 1,77 миллиард киши чуқурли ҳожатхоналардан фойдаланмоқда. Ҳар йили дунёда, жумладан Ўзбекистонда ва Россияда ҳожатхона газидан заҳарланиш натижасида одамлар вафот этмоқда. Ҳожатхонадаги газни сўриб олиш ва уни тўплаб, ёнилғи сифа...

Сузиш бассейнлари сувининг ифлосланиш муаммоларининг замонавий холати

Чўмилиш бассейнларини лойиҳалаштириш, жиҳозлаш ва ишлатилиши бўйича санитария қоидалари ва меъёрлари СанҚваМ № 0306–12 ҳужжат мавжуд бўлиб, сузувчи ва аҳоли ўртасида турли касалликларни тарқалишини олдини олиш бўйича ушбу меъёрий хужжатдан фойдаланил...

Суғориладиган майдонлар учун юмшоқ буғдойнинг F5 авлод дурагайлари селекцияси

Республикамизнинг суғориладиган майдонлари учун маҳсулдор юмшоқ буғдой навларини яратиш ва ишлаб чиқаришга жорий этишда бошланғич материалларни танлаш асосий омил ҳисобланади. Бунда дурагайлаш усуллари ёрдамида яратилган тизмаларни ўсув даври ва маҳс...

Оролбўйи аҳолисини ичимлик суви билан таъминлаш холатини эколого-гигиеник баҳолаш

Туман аҳоли ўртасида ўткир ичак касалликлари ҳамма кузатув йилларида юқори кўрсаткичларда аниқланди. Сальмоналез ва дизентерия касалликлар 2017 ва 2018 йилларда туманда аниқланмади, аммо респуликада қайд этилди. Аҳолига берилаётган хўжалик ичимлик су...

Cуюрғол мулкчилик тури

Мақолада Амир Темур ва темурийлар даврида “суюрғол” мулкининг берилиш тартиби, мулк сифатида ҳукмдор учун алоҳида қилган хизмати, жангларда кўрсатгна жасорати эвазига бек ва амирларга берилиши. Мулк тарзида берилиши билан биргаликда ҳадия сифатида ёк...

Такрорий соя экинининг ўсиб ривожланиши ва ҳосилдорлигига азотли ўғит меъёрларининг таъсири

Қашқадарё вилоятининг оч тусли бўз тупроқлари шароитида, кузги бошоқлидон экинларидан бўшаган ерларда, махалий ва хориждан келтирилган соя навларининг такрорий экин сифатида етиштиришда турли меъёрдаги азодли ўғитлар билан озиқлантирилганда ўсб ривож...

Ўзбекистоннинг Жаҳон савдо ташкилотига аъзо бўлиш имкониятлари таҳлили

Ушбу мақолада Жаҳон Савдо Ташкилотининг(ЖСТ) мамлакатлар ўртасидаги халқаро савдо муносабатларидаги ўрни, Ўзбекистон Республикасининг ЖСТга аъзо бўлиш имкониятлари таҳлили, айрим Мустақил давлатлар ҳамдўстлиги мамлакатларининг ташкилотга аъзо бўлиш ж...

Пластмасса маҳсулотлар ишлаб чиқариш корхонасида асосий касбларда ишловчиларда юрак қон-томир тизимида бўладиган физиологик ўзгаришлар

Пластмасса маҳсулотлар ишлаб чиқариш корхонасида ишлаб чиқариш жараёнида ишчилар организмига бевосита таъсир этувчи ва меҳнат қобилиятини пасайтирувчи, умумий ва касб касалликларни келтириб чиқаришга сабаб бўлувчи ноқулай омиллар таъсир этади.

Ясмиқ навларини пояси ва дуккагини жойлашиш баландлигига маъданли ўғитлар ва экиш меъёрини таъсири

Ушбу мақолада ясмиқнинг Сарбон ва Дармон навлари пояси ва пастки дуккакларининг жойлашиш баландлиги маъданли ўғитлар ва туп сонини таъсири ўрганилган. Ўзбекистонда ҳозиргача ясмиқ навларнинг етиштириш агротехникаси ишлаб чиқилмаган.

Задать вопрос