Affikslarning polisemantik pоtensiali (nemis tili misolida) | Статья в журнале «Молодой ученый»

Отправьте статью сегодня! Журнал выйдет 28 декабря, печатный экземпляр отправим 1 января.

Опубликовать статью в журнале

Автор:

Рубрика: Молодой ученый O'zbekiston

Опубликовано в Молодой учёный №47 (285) ноябрь 2019 г.

Дата публикации: 26.11.2019

Статья просмотрена: 239 раз

Библиографическое описание:

Собирова, Ш. У. Affikslarning polisemantik pоtensiali (nemis tili misolida) / Ш. У. Собирова. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2019. — № 47 (285). — С. 480-482. — URL: https://moluch.ru/archive/285/64387/ (дата обращения: 16.12.2024).



Ushbu maqolada nemis tili lug’at boyligi, so’z yasalishida affikslarning ahamiyati, ularning turlari haqida so’z yuritiladi.

Kalit so’zlar: lug’at boylik, affiks, so’z yasalishi, sinonim, omonim, antonim.

В данной статье рассматриваются некоторые вопросы словообразования в немецком языке. В частности, проанализированы типы аффиксов и их важность в словообразовании.

Ключевые слова: словарный запас, аффиксы, словообразование, синонимия, антонимия.

Ma’lumki, har bir tilning o’ziga xos xususiyatlari mavjud. Nemis tilining boshqa tillardan farqli jihati uning so’z yasalishi bilan bog’liq, ya’ni nemis tilida affiksatsiya orqali so’z yasalishi kompozitsiya bilan bir qatorda asosiy usullar sanaladi.

Har bir til o’zining ikkita katta oziqa manbasiga ega: lug’at boyligi va grammatika. Lug’at boyligi- bu shunday bir zahira makonidirki, undagi eskirgan va yangi paydo bo’lgan (yasalgan) so’zlar muloqotda istimol uchun tayyor birlikdir. Bu zahira makoni o’z navbatida muloqot ehtiyoji sababi bilan muntazam yangi so’zlar bilan boyib boradi.Tilning imkoniyat, keng ko’lamlilik darajasi o’z lug’at tarkibi bilan belgilanadi. So’z yasalishi- ya’ni lug’at sostavning boyitishda kompozitsiya usuli bilan bir qatorda, affiksatsiya usuli ham katta ahamiyat egallaydi. O’rganilayotgan maqsad til (Zielsprache) nemis tili bo’lganligiga asoslanib, bu tilda affiksatsiya bilan chegaralanib qolmasdan, umumiy so’z yasalishining lingvistik xususiyatlariga to’xtalib o’tmoqchimiz. Sozyasalishi ma’lum bir til lug’at sostavining qurilishi va tuzilishi bilan shug’ullanadi va yangi so’zlar yasashning qonun-qoidalari belgilab beradi, kerakli shart- sharoitni tushuntirib beradi. U xuddi leksikologiya kabi grammatikaning ham bir bo’limi hisoblanadi. Leksikologiyaning bir bo’limi sifatida u so’z yasalishida qonunu- qoidalarni sinxronik va diaxronik jixatdan tekshiradi. Grammatikaning bir bo’limi sifatida u yosh grammatiklardan tortib(H.Willmanns, H.Paul), hozirgi kunning zamonaviy tilshunos- grammatiklari(E. A. Nida, J.Erben, Jung/Starke, Brinkmann, Duden-Grammatik, M. D. Stepanowa, W. Fleischer, Je. Schendels u. a.m.) tomonidan ham o’rganib kelinmoqda. So’z yasalishining bir-biriga bog’liq bo’lgan turli-tuman vazifalari uning sintaksis, morfologiya-morfematika, leksikologiya va stilistikada ham ma’lum darajada predmetlik kasb etishini guvohi bo’lamiz. “Kichik elementlarning qo’shilishidan yangi birliklarning kelib chiqishini” [1] nazarda tutsak, u sintaksisning predmetiga aylanadi. Agar u tilda yangi yasaladigan so’zlarning vosita va modellarini o’rgansa, demak, u morfematikaning predmetiga aylanadi [2].

Endi biz so’z yasalishining affiksatsiya usuli to’g’risida to’xtalmoqchimiz: Ma’lum bir so’zga affiks qo’shish natejasida yangi so’z- yasama soz (das Derivat)ning paydo bo’lishi nemis tilida explizite Derivation (Ableitung) deb ataladi [3]. Quyidagi 1- jadvalda hozirgi zamonaviy nemis tilida mavjud affikslar aks ettirilgan:

so’z turkum-lari

prefiks

sof nemischa o’zlashgan

suffiks

sof nemischa o’zlashgan

ot

erz-, ge-, haupt-, miss-, un-, ur-,

anti-, dis-, ex-, hyper-, in- (il-, im-, ir-), ko- (kom-, kon-, kol-, kor-), pro-, re-sub-, super-, trans-, ultra-

-bold, -chen, -de, -e, -ei (-elei, -erei), -el, -er, -heit (-keit, -igkeit), -i, -ian (-jan), -in, -lein, -ler, -ling, -ner, -nis, -rich, -s, -sal, -schaft, -t, -tel, -tum, -ung, -werk, -wesen

-ade, -age, -alien, -and (-end), -ant(-and), -anz (-enz), -ar (-är), -ast, -at, -ee, -erie, -esse, -ette, -euse, -eur, -ice, -ie, -ier, -ik, -ine, -ing, -ion, -ismus, -ist, -it, -ität, -ment, -or, -ur

sifat

erz-, ge-, miss-, un-, ur-,

a-(an-, ar-), anti-, dis- (dif-), hyper-, in- (im-, il-, ir), ko- (kol-, kon-,kor-), para-, post-, prä, sub-, super-, trans-, ultra-

-bar, -en (-em), -er, -fach, -haft, -ig, -isch, -lich, -los, -mäßig, -sam

-abel (-ibel), -al, -ant (-ent), -ar (-är), -ell, -esk, -iv, -oid, -os (-ös)

fe’l

ab-, an-, auf-, aus-be-, bei-, durch-, ein-, ent-, er-, ge-, los-, miss-, nach-, über-, um-, unter-, ver-, vor-, wider-, zer-, zu-

de- (des-), in-, kon- (ko-, kom-, kor-), re-

-(e)l, -(e)r, -ig

-ier (-ifizier, isier)

ravish

-dings, -ens, -halben (-halber), -lei, -lings, -mals, -maßen, -s, -wärts, -weg (-wegen), -weise

1- jadval: Michael Lohde, Wortbildug des modernen Deutschen/Ein Lehr- und Übungsbuch. gnv Tübingen. 2006, 30

1-jadvaldan ko’rinib turibdiki, neis tilida o’zlashgan prefikslar soni sof nemischa prefikslardan ko’proq, ammo suffikslarda buning aksi.

So’z yasalishida, jumladan affiksatsiyada sinonimlik munosabatlari nafaqat so‘ yasovchi vositalar o’rtasida, balki so’z yasash modellari o’rtasida ham ko’zatiladi. Misol tariqasida quyidagilarni keltiramiz: a) abfahren≈ wegfahren, b) Lauferei≈ Gelaufe, Tanzerei≈ Getanze. a) misoldagi ab- va weg-, b) misoldagi –erei va Ge- -e bir-birlariga nisbatan sinonimlik munosabatidadir.

Flaysherning (Fleischer 1976, 342) jadvalidan biz fe’l yasovchi prefikslarning antonimlik munosabatini bir necha misollarda ko’rishimiz mumkin:

ver-: auf- verschließen: aufschließen, verdecken: aufdecken

ver-: er- verkennen: erkennen, verblühen: erblühen

ver-: ent- vergiften: entgiften, verhüllen: enthüllen

ver-: miß- vergönnen: mißgönnen, vertrauen: mißtrauen

be-: ent- bewässern: entwässern, beziehen: entziehen [4]

Bulardan tashqari affikslar polisemantik xususiyatga ham ega. Masalan, M.Lohdening kitobida ab- prefeksining 6 ta ma’nosi berligan bo’lsa, M. D. Stepanowa boshhiligida chop etilgan lug’atda 10 dan ortiq ma’nosi berilgan. Yuqorida aytib o’tilgan affikslarning ma’noviy imkoniyatlariga tayanib shuni aytmoqchimizki, affiksatsiya (affikslar) semantika/semasiologiyaning ham predmeti hisoblanadi.

Adabiyot:

  1. M. D. Stepanova, V.Fleischer. Теоретическиe основы словообразования в немецком языке. М., 1984
  2. G. V. Pan. Einführung in die Lexikologie der deutschen Gegenwartssprache. T., 2006. 51-bet 3 bunga affiks, suffiks va sirkumfiks(affiks va suffikslarning birgalikda kelishi)lar kiradi.
  3. Michael Lohde, Wortbildug des modernen Deutschen/Ein Lehr- und Übungsbuch. gnv Tübingen. 2006, 38-bet
  4. G. V. Pan. Einführung in die Lexikologie der deutschen Gegenwartssprache. T., 2006. 59-bet.
Основные термины (генерируются автоматически): немецкий язык.


Ключевые слова

lug’at boylik, affiks, so’z yasalishi, sinonim, omonim, antonim

Похожие статьи

Ingliz tilini o’qitishda innovatsion usullardan foydalanish

Ushbu maqolada hozirgi davr talabiga aylangan ingliz tilini oq’ishitish hamda o’quv jarayonida innovatsion usullardan foydalanish ochib berilgan

O’quvchilarda notiqlik mahoratini kuchaytirish

Maqolada notiqlik san’ati hamda uning mahoratini o’quvchi yoshlarda shakllantirish yo’llari ko’rib chiqilgan

Qur`oni karimda shart maylining ishlatilinishi

Maqolada Qur'oni karim oyatlarida shartli maylining ishlatilinishi to'g'risida ma'lumotlar keltirilgan.

Turli xil tillardagi onomastik va tarixiy frazeologik birliklar

Bu maqola tarixiy va onomastik birliklar qatnashgan frazalar haqida Ingliz va O'zbek tillardagi misollar yordamida ma'lumot beradi.

Multimediyaviy longrid internet jurnalistikasida yangi fenomen sifatida

Maqolada internet jurnalistikada paydo boʻlgan yangi multimediaviy longrid formati tarixi, uning xususiyatlari, oʻziga xosligi, jurnalistikadagi ahamiyati tadqiq etiladi.

Veb ilovalarning mobil qurilmalarda foydalanish effektivligini oshirish uchun PWA texnologiyasini qo’llash

Maqolada dars jadvali veb-ilovasida progressive web application texnologiyasini qo’llash masalasiga bag’ishlanadi.

Chet tili fani darslarida mustaqil ishlarning bajarilishini nazorat qilishda ma’sofaviy ta’lim tizimi bo’lgan Moodle tizimidan foydalanishning afzallik tomonlari

Ingliz va o'zbek tillarining funktsional uslublari

Maqolada ingliz va o'zbek tillarining funktsional uslublarining xususiyatlari, turli uslubdagi matnlarni idrok etishning murakkabligini aniqlash tahlil qilinadi.

Xitoy tilida g’am-qayg’uni ifodalovchi undovlarning leksik-semantik tahlili

Xitoy tilida undov so`zlarning bir qancha ma’noviy guruhlari mavjud. Ularning orasida g’am-qayg’u undovlari hayrat undovlaridan so’ng son va qo’llanilish darajasi jihatidan ikkinchi o’rinni egallaydi. Ushbu maqolada muallif tomonidan xitoy tilida g’a...

Axborot xizmatlarini taqdim etishda telegram botlarning imkoniyatlari

Mazkur tadqiqot ishida axborot xizmatlarini ko’rstishda telegram botlardan foydalanishning imkoniyatlari qarab chiqilgan.

Похожие статьи

Ingliz tilini o’qitishda innovatsion usullardan foydalanish

Ushbu maqolada hozirgi davr talabiga aylangan ingliz tilini oq’ishitish hamda o’quv jarayonida innovatsion usullardan foydalanish ochib berilgan

O’quvchilarda notiqlik mahoratini kuchaytirish

Maqolada notiqlik san’ati hamda uning mahoratini o’quvchi yoshlarda shakllantirish yo’llari ko’rib chiqilgan

Qur`oni karimda shart maylining ishlatilinishi

Maqolada Qur'oni karim oyatlarida shartli maylining ishlatilinishi to'g'risida ma'lumotlar keltirilgan.

Turli xil tillardagi onomastik va tarixiy frazeologik birliklar

Bu maqola tarixiy va onomastik birliklar qatnashgan frazalar haqida Ingliz va O'zbek tillardagi misollar yordamida ma'lumot beradi.

Multimediyaviy longrid internet jurnalistikasida yangi fenomen sifatida

Maqolada internet jurnalistikada paydo boʻlgan yangi multimediaviy longrid formati tarixi, uning xususiyatlari, oʻziga xosligi, jurnalistikadagi ahamiyati tadqiq etiladi.

Veb ilovalarning mobil qurilmalarda foydalanish effektivligini oshirish uchun PWA texnologiyasini qo’llash

Maqolada dars jadvali veb-ilovasida progressive web application texnologiyasini qo’llash masalasiga bag’ishlanadi.

Chet tili fani darslarida mustaqil ishlarning bajarilishini nazorat qilishda ma’sofaviy ta’lim tizimi bo’lgan Moodle tizimidan foydalanishning afzallik tomonlari

Ingliz va o'zbek tillarining funktsional uslublari

Maqolada ingliz va o'zbek tillarining funktsional uslublarining xususiyatlari, turli uslubdagi matnlarni idrok etishning murakkabligini aniqlash tahlil qilinadi.

Xitoy tilida g’am-qayg’uni ifodalovchi undovlarning leksik-semantik tahlili

Xitoy tilida undov so`zlarning bir qancha ma’noviy guruhlari mavjud. Ularning orasida g’am-qayg’u undovlari hayrat undovlaridan so’ng son va qo’llanilish darajasi jihatidan ikkinchi o’rinni egallaydi. Ushbu maqolada muallif tomonidan xitoy tilida g’a...

Axborot xizmatlarini taqdim etishda telegram botlarning imkoniyatlari

Mazkur tadqiqot ishida axborot xizmatlarini ko’rstishda telegram botlardan foydalanishning imkoniyatlari qarab chiqilgan.

Задать вопрос