Ushbu maolada chet tillarni o’qish va o’qitishda ko’zlangan maqsadlarga erishish uchun xizmat qiladigan ta’limning asosiy tamoyillari va yo’llari to’g’risida yozilgan.
Kalit so'zlar: chet tili ta’limi, hikoya, o’yinli situatsiya/jarayon, muloqotga chorlovchi situatsiyalar.
В статье рассматриваются основные принципы и методы преподавания иностранных языков, а также приводятся цели изучения иностранных языков.
Ключевые слова: преподавание иностранных языков, рассказы, игровая ситуация.
Bolalar kattalarnikidan farqli ravishda kelajakni, ertani o’ylab o’rganishmaydi. Ingliz tilidagi dars «shu yerda va aynan hozir» ma’nosida o’tkazilishi, bo’lishi kerak. Bolalar chet tilni hikoyalarni tushunish yoki o’yinlarda g’alaba qozonish xohlagan holda, ularda o’zlari ham ishtirok etib yaxshi o’rganishadi.
Bir tomondan, til bilan ifodalangan kontent bolalar hayoti, kundaligi bilan bog’liq bo’lishi kerak, boshqa tomondan, bolalarni muloqotga chorlaydigan faoliyat yoki vazifalar ular uchun qiziqarli va muhim bo’lishi kerak. O’quvchilar dars davomida o’zlarini darsning bir qismi sifatida tushunishadi va dars jarayonida xuddi asar qahramonidek o’zlarini tutishadi, harakat qilishadi. Boshlang’ich sinflarda, odatda, chet tillarni o’rganish hayotiy situatsiya va o’yinlarga asoslangan harakat usullaridan foydalangan tarzda o’rganilganda juda samarali hamda muvaffaqiyatli bo’ladi. Agar o’yinli-syujetli situatsiyalar orqali chet tili o’rgatilsa, barcha bolalar bajonu-dil ishtirok etishadi, sababi ular shu tarzda o’sha situatsiyaning bir bo’lagi ekanligini his etishadi.
O’quvchilar chet tili bilan, birinchi navbatda, o’z sinf xonalarida birga “yashaydilar”. Shuning uchun sinfda muloqot imkoni bo’lsa, o’sha chet tilida bo’lishi kerak [1].
Bolalar nafaqat yo’riqnomalarni tushunish bilan cheklanmasdan, balki chet tilida o’z ehtiyojlarini ifodalashlari ham mumkin.
Shu nuqtai nazardan, ingliz tilida gaplashadigan odam(ona ili ingliz tili bo’lgan)lar bilan muloqot, sinfga taklif etish ham foydali.
Konstruktiv yondashuvga ko’ra, bolalar imkon qadar ko’proq tilda o’zlari so’zlar mazmunini, qoidalarni bilib olishlari kerak. Bu shuningdek, ularning asosiy fikrlash qobiliyatini rivojlanishiga yordam beradi.
Barcha o’quvchilar singari, bolalar ham turli xil ta’lim uslublariga ega. Bolalar uchun mo’ljallangan ta’lim barcha ta’lim uslublarini hisobga oladi. Taktik va kinestetik o’quvchi turlari alohida e’tibor talab qiladi. Boshlang’ich maktablarda o’quvchilarning iqtidorlari, malakalari, bilimlari va qiziqishlari kengroq bo’ladi. Chet tilini o’rganish, shuningdek, o’rganuvchilarning yaxshi tushuna olish qobiliyatiga bog’liqdir. Ularni har bir bolada boshdan boshlab rag’batlantirish kerak. Ularda akustik, kinestetik, ritmik va vizual farqlashni rivojlantirish kerak.
Bolalar tez o’rganishadi, lekin tezda unutishadi. Shuning uchun, nutq doimo takrorlanadi va yana bir kontekstda qayta ishlatiladi. Kurslar spiral bo’lib, muntazam takrorlashlar ajralmas qismdir.
Xorijiy tillarni muvaffaqiyatli o’rganish keng qamrovli usullarni talab qiladi. Muloqotga kirishishning miqdori va sifati tilni tezroq o’rganishning asosiy sabablari hisoblanadi.
Dars jarayonida o’quvchilarning e’tibori asosan tilning mazmuniga, ahamiyatiga qaratilishi kerak. O’quvchilar e’tiborini birinchi navbatda tilning kontent mazmuniga qaratishi kerak.
Xorijiy tillarni muvaffaqiyatli o’rganish yana o’rganganlarni qo’llash uchun imkoniyat bor-yo’qligiga ham bog’liqdir. O’quvchilarga shunday vazifalar berish kerakki, toki ular o’rgangan bilimlarini dars jarayonida amaga oshirish, qo’llashga majbur bo’lishsin.
O’zaro muloqot qilish imkoniyatlari til ko’nikmalarining rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Ijtimoiy munosabat, ayniqsa o’quvchilar tilning ma’nosini amalda qo’llay olishsa, tilni o’rganish muvaffaqqiyatli o’rganishga imkon yaratadi. O’qituvchi tomonidan ushbu jarayon uchun ma’no va muzokaralar o’tkazish imkoniyati muvaffaqiyatli o’qitishning asosiy shartlari hisoblanadi.
Chet tili ta’limi, birinchi navbatda, chet tilidagi kundalik uchraydigan, real bilim va ko’nikmalrni o’rganishga chorlashi kerak, lekin aniq bilimlarni ham rivojlanishiga beparvo qaramaslik kerak.
Agar biz chet tili ta’limida qo’llaniladigan metodik-didaktik qarashlarga to’xtaladigan bo’lsak, quyidagilarni ta’kidlab o’tishimiz talab etiladi:
Dars jarayoni bu nafaqat kommunikativ, balki kelajakda o’rgangan bilimlarni qo’llay olish imkoniyatini beradigan kompetensiyalarni qamrab olishi zarur.
Bolalrning ko’pchiligi chet tillarni o’rganishga qishiqishadi. Ularning qishiqishlari, albatta, dars jarayonini tashkil etilishi va bolalarning bu dars jarayonida ma’lum muvaffaqqiyatga erisha olishi bilan bog’liqdir. Bu qiziqish yillar davomida birdek saqlanib qoladi deb zikr qilish- bu noto’g’ri, shu sababdan, pedagoglar bu haqida qayg’urishlari, ya’ni o’rgnuvchilar darsda quvonchga to’lib, muvaffaqqiyatlarga erishib qatnashishlarini ta’minlashi zarur.
O’rganilayotgan mavzular ham, shu bilan birga savol-topshiriqlar ham o’rganuvchilar uchun ahamiyatli, qiziqarli va aktual bo’lsagina, dasrning mazmuni hamda maqsadi o’rganuvchilarga tushunarli va esda qolarli bo’ladi.
Chet tili o’rganuvchilari chet tili ta’limida o’zga bir til, ma’daniyat bilan to’qnash keladilar. Shu sababdan, mashg’ulotlarda aynan o’sha chet tilga xos bo’lgan autentik materiallardan, o’sha madaniyatni yetkazib bera oladigan matn va dabiyotlardan foydalanish tavsiya etiladi.
Adabiyot:
- Kanton Aargou. Fremdsprachen Lernen und Lehren. Englisch an der Primarschule. Leipzig-2017. S.238–239.
- Eine neue Aufgaben- und Leistungsbewertungskultur, U.Gibitz in:Neue Wege im Fremdsprachenunterricht am Beispiel des Rahmenplans für den Englischunterricht in der Orientierungsstufe, L. I. S. A. Schwerin 2001.
