Мектепте жаңа білімдер мен дағдыларды ғана емес, белгілі бір әлеуметтік мәртебе де иеленеді. Өзара қарым-қатынас жүйесінде олардың орнын қабылдау өзгереді. Баланың мүдделері, құндылықтары, оның өмір салтын өзгертуі, барлық жеке салалардың, соның ішінде когнитивтік компоненттерін қалыптастыруда көрініс тапқан, жан-жақты ақыл-ой дамуының белсенді процестері бастау алады. Ойлауға ерекше рөл беріледі, өйткені осы кезеңде одан әрі даму үшін негіз қалана бастайды. Ойлауды дамыту мәселесі көптеген психологтармен зерттелді, олардың ішінде Ж. Пиагет, А. Валлоон, Б. Инелдер, Л.И. Айдарова, А.К. Дусавицкий, А.К. Маркова, Ю.А. Полюянов, В.В. Репкин, В.В. Рубцов, Г.А. Цукерман, Л.С. Выготский, А.Н. Леонтьев, С.Л. Рубенштейн, П.Я. Халперин, А.А. Смирнов ерекше айта аламыз.
«Ойлау» ұғымының көптеген анықтамалары бар. Мәселен, С. Рубинштейн былай деп айтады: «Ойлау – бұл сөйлеуге, өзін-өзі іздестірудің психологиялық үрдісіне және адамның жаңа нәрсені ашуға байланысты, яғни, сөзбен тығыз байланысты әлеуметтік тұрғыдан ойлау үдерісі, сенсорлық білімнің және оның шегінен асып кететін іс-әрекеттер» [1, 368 б.].
«Ойлау – адам танымының ең жоғары кезеңін құрайтын объективті шындықты бейнелеу процесі».
Ойлау жаңа нәрсені іздеумен байланысты, сол арқылы білімнің дамуында ең жоғары саты қалыптасатын процесс. Бастауыш мектептегі ойлаудың дамуы басқа да ақыл-ой функциялары арасында маңызды орын алады. Жалпы мектеп оқушыларының ойлауы оның дамуының жоғары көрсеткіштерімен сипатталып, интеллектуалдық процестерде құрылымдық және сапалық өзгерістер орын алады. Мектепке дейінгі жаста пайда болған визуалды-фигуративтен ауызша-логикалық ойлауға көшу аяқталады. Бала логикалық тұрғыдан дұрыс негізделген, ақылдасқан кезде ол операцияларды пайдаланады. Бірақ бұл формальды-логикалық операциялар емес, өйткені кіші мектеп оқушысы әлі де таласпайды [2, 464 б.].
Жасөспірімдер жасындағы азаматтарға жаңадан пайда болған бұлшық еттер интеллектуалды ойлау, еркіндік, ішкі іс-қимыл жоспары, ғылыми тұжырымдамалар мен нақты операциялар ретінде қалыптасады. Осы жаста ойлаудың барлық үш түрі дамиды: тұжырымдама, пікір, қорытынды. Ғылыми тұжырымдамаларды меңгеру оқу процесінде балаларда жасалады. Баланың ой-пікірін дамыту, білімнің кеңеюі және ақиқат ойлауды орнату маңызды рөл атқарады. Бірақ ойлаудың бұл ерекшеліктерімен қатар, оқу іс-әрекетінің ойлауды дамытуға әсерін анықтау маңызды. Бұл ықпал болашақта ғылыми білімдер жүйесін меңгеруді, ғылыми және теориялық ойлауды дамытуды және оқыту мен күнделікті өмірде өзін-өзі бағдарлау шарттарын қамтамасыз ететін ойлау нысандарын дамытуда көрініс табады [3,162 б.].
Әдебиет:
- Козубовский В.М. Общая психология: познавательные процессы. 3-е изд. – Минск: Амальфея, 2008. – 368 с.
- Кулагина И.Ю., Колюцкий В.Н. Возрастная психология: полный жизненный цикл развития человека. – М.: Сфера, 2001. – 464 с.
- Леонтьев А.Н. Психология мышления / Под ред. Ю.Б. Гиппенрейтер В.В. Петухов. – М .: МГУ, 1982.
