Стрестік факторлардың педагогикалық қызметке тәуелділігін қалай ескеруге және бағалауға болады? Мақала нақты мәселеге арналған – педагогикалық қызмет жағдайында стрессті еңсеру, оқытушылық қызметтегі нақты стрестік факторларды атап, стрестік факторлардың әртүрлі топтарда жүзеге асуы, қалай өзін-өзі реттеу, стресстік жағдайларда стресстік теріс салдарын еңсеру және эмоциялық жай-күйін тұрақтандыру үшін өзін-өзі жұмыс пен тәсілдерін сипаттайды.
Бұл қызмет заттай стресс зерттеу салдарынан әлеуметтік стереотиптерді бұзу үшін, өйткені, оның өсіп стресті сипаттағы енді жаңа даму стратегиясы жас ұрпақты тәрбиелеу үшін әлеуметтік тапсырыс арнайы маңыздылығы болып, бәсекелестікті арттыру, т.б. қоғамның стратификация нығайтады, және осы жағдайды толық есепке алу маңызды. Өйткені ол ең алдымен, ыңғайлы білім беру ортасын ұйымдастыруға жауапты мұғалім оқушыларды үйренуге қолайлы жағдай тудырады. Кәсіптік медицина институтының мәліметіне сүйенсек, мұғалімдердің 60% -ы кәсіби қызметімен байланысты невроздарға бейім [1].
Стресс факторлары шартты түрде бірнеше топқа біріктірілуі мүмкін. Жұмыс жағдайларына байланысты стресс факторлары:
– тұтастай жұмыс жүктемесі;
– түрлі қаржылық қиындықтар;
– жұмыс жүктемесі және бос уақыт болмауы;
– жылдам жұмыс істеуді жаңа тәсілмен ауыстыру;
– сапалы жұмысқа ынталандырудың жоқтығы;
– төтенше жауапкершіліктен бөлек шамадан тыс қызмет.
Бұл топтың барлық факторлары оқытуда қатысады. Жоспарлау қызметшілердің, басқарушылар мен бағыныштылардың жұмыс уақытын оңтайландыру жолдарын дамыту, мұғалімнің кәсіби қызметін ынталандыру жүйесінде осы топтың стресстері әсерін азайтады.
Қызметкердің жеке қасиеттеріне байланысты стресс факторлары:
– басқарудан қорқу;
– еңбек нәтижесі үшін үлкен жауапкершілікті сезіну;
– әріптестермен және әкімшілігімен қарым-қатынаста қателер;
– сипаттың басым сипаты ретінде қозғыштық;
– командадағы оқшауланған ұстаным;
– технологиялардың кәсіби білімі болмауы;
– өзін-өзі ұйымдастырудың нашар болуына байланысты уақыт болмауы [2].
Стресс шиеленіс емес, сонымен қатар дененің реттеу жүйелерінің артықшылығы. Бұл, ең алдымен, өзіне және жағдайда бақылауды азайту. Стрессті жағдайда адамның психикалық-физиологиялық өзін-өзі реттейтін дағдылары маңызды рөл атқарады. Бұл органның резервтік мүмкіндіктерін басқару үшін оңтайлы жағдайға қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Ситуациялық өзін-өзі реттеудің келесі әдістері бар: тыныс алу жаттығулары тыныштандырады (тыныс алу, тыныс алу). Төмендегі тыныс алу жаттығуларын қолдануға болады: терең тыныс алу, ауа ағынын төменгі ішке бағыттау, бірнеше секундқа демін ұстап, содан кейін ауаны ауыспалы ағын арқылы баяу босатыңыз. Жұмысты 3-5 рет қайталаңыз. Осылайша, дене мен мидың кернеуі жойылып, теңдестірілген жағдай туады.
Мектептік білім берудің педагогикалық үдерісін ыңғайлы әрі қолайлы етуге мүмкіндік беретін ортақ негіздер айқын. Бұлар: әрбір қатысушының мектептің жайлы білім беру ортасын қалыптастыруға, білім беру процесіне қатысушылардың өзара қарым-қатынастарын ізгілендіруге мақсатты кәсіби әсер етуі; балаларды оқыту мен дамытудың өзекті мәселелерін шешуге бағытталған мақсатты көмек, сондай-ақ мектептегі жағдайларды әлеуметтендіру (өзін-өзі және жеке тұлғааралық проблемаларды, әлеуметтік-эмоционалдық проблемаларды шешу, білім беру және кәсіптік бағытты таңдау проблемалары және т.б.) оқу үрдісінде балаларды дамытудың өткір, деструктивті проблемаларын белсенді түрде алдын-алу; стресстегі жұмыстың барабар әдістерін және технологияларын тиімді пайдалану; мұғалімдердің, психологтардың, менеджерлердің, ата-аналардың, сондай-ақ балалардың өздерінің психологиялық-педагогикалық құзыреттілігінің деңгейін жоғарылату, соның ішінде стресстік жағдайында жеке және топтық жұмыстың технологияларын игеру [3, 362 б.].
Әдебиет:
- Горобей Т.Н. Стресс: сущность, функция, смысл // Мир психологии. – 2008. – №4. – С. 54-63.
- Аболин Л.М. Психологические механизмы эмоциональной устойчивости человека. – Казань, 1987. – 264 с.
- Митина Л.М. Профессиональная деятельность и здоровье учителя. – М.: Академия, 2005. – 368 с.
