Шағын және орта кәсіпорындарды дамыту саласындағы басымдықтарды таңдауды бірнеше мекеме жүзеге асырады, олардың ең бастысы Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы кәсіпкерлік жөніндегі Бірыңғай үйлестіру кеңесі алдында есеп беретін кәсіпкерлер кеңесі болып табылады.
Осы екі институттың құрамы мен олардың саяси ұстанымдарының жоғары деңгейі олардың маңыздылығын көрсетеді. Сонымен қатар, Президентке есеп беретін шетелдік инвесторлар кеңесі бар. Кеңестің негізгі міндеті елге шетелдік инвесторларды тарту үшін инвестициялық ахуалды және стратегияларды жақсарту бойынша ұсынымдар мен ұсыныстар әзірлеу болып табылады.
Басымдықтарды белгілеу деңгейінен шағын және орта кәсіпорындарды дамыту саясатын үйлестіруге көшкен кезде экономикалық даму және сауда министрлігі маңызды рөл атқарады. Қазақстан Республикасы Экономикалық даму және сауда министрлігі шағын және орта кәсіпорындарды қолдауды үйлестіру функцияларын қоса алғанда, мемлекеттік экономикалық саясатты іске асыру жөніндегі негізгі орган болып табылады. Шағын және орта кәсіпорындар (ШОК) қолдаудың мемлекеттік бағдарламаларын әзірлеу және іске асыру кезінде Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар Министрлігі және Қазақстан Республикасы Экономикалық даму және сауда Министрлігі негізгі мемлекеттік органдар болып табылады.
Бұл ретте, нақты бір мамандар мен қызметкерлердің лауазымдық міндеттері осы саладағы уәкілетті органмен белгіленеді. Экономикалық даму және сауда министрлігінің жанында бизнесті дамыту жөніндегі Комитет құрылды, ол экономикалық даму және сауда министрлігінің құзырында болады және бизнесті дамыту мен басқару функцияларын орындайды. Үкімет бірқатар саяси шаралар арқылы ШОК дамытуды қолдауға ниетті. Шок-ті қолдауға бағытталған негізгі шаралар «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры жүзеге асыратын «Бизнестің жол картасы 2020"; Қазақстандық индустрияны дамыту институты іске асыратын "Өнімділік-2020" бағдарламасын; «Kaznex Invest» жүзеге асыратын "Қазақстан Республикасында инвестицияларды, ерекше экономикалық аймақтарды тарту, экспортты дамыту және жылжыту бағдарламасын»; және оңалту және активтерді басқару жөніндегі компания жүзеге асыратын «бәсекеге қабілетті кәсіпорындарды дағдарыстан кейін қалпына келтіру бағдарламасын» қабылдауды қамтиды [1].
Мемлекеттің бизнесті қолдаудағы белсенді саясаты жаһандық экономикалық құлдырау кезеңінде ШОК-тің дамуына оң әсер етеді деп есептеледі. Ауқымдылыққа келетін болсақ, бағалаулар бойынша 11 000 шағын және орта кәсіпорындарға дейін банктерден несие түрінде 3,7 млрд.доллардан астам қаржы алып, 20 000 астам жұмыс орны құрылды.
Бұл жақсару Қазақстанды 2008 жылы 80-орыннан 2012 жылы 59-шы орынға көшіруге мәжбүр еткен үрдістің жалғасы болып табылады. Бизнесті тіркеу саласында ерекше ілгерілеуге қол жеткізілді. ҚР Үкіметі ШОК-ты мемлекеттік қолдау тетіктерін жетілдіру және бизнесті тұрақты дамыту үшін жағдай жасау мақсатында бизнесті қолдаудың жаңа құралдарын іздестіру қажеттілігі туындағанын түсінеді.
Сонда ғана ШОК бәсекелестік ортаны дамытуға және инновацияларды арттыруға көмектесе алады деген түсінік бар. Осы іргелі себептерді көрсете отырып, «Бизнестің жол картасы — 2020" негізгі назары нарықтық институттарды барынша пайдалануға бағытталған. Қаржылық қолдаудың барлық шаралары нарықта мемлекеттің шамадан тыс араласуын болдырмау үшін коммерциялық банктер арқылы беріледі. Биылға дейін жалпы сомасы 178 млрд.теңгеге немесе 1 кепілдіктермен және субсидиялармен 450-ден астам келісім-шарт жасалды. «Бизнестің жол картасы — 2020«бағдарламасын жүзеге асыру нәтижесінде 2 млрд.долларға қол қойылды.
«Даму» Қоры бағдарламаның қаржы әкімшісі болып табылады. Қор 1997 жылы құрылды. шағын және орта кәсіпорындардың дамуын ынталандыру үшін. Оның жалғыз акционері "Ұлттық әл — ауқат қоры» («Самұрық-Қазына») мемлекеттік акционерлік қоғамы болып табылады. «Даму» Қорының 16 аймақтық бөлімшесі бар (әр облыста бір-бірден, Астана мен Алматы қалаларында екіден). Онда 270-ке жуық қызметкер, бас кеңседе және өңірлік кеңселерде (DAMU (2012) жұмыс істейді. «Жол картасы» шеңберінде қолдау кәсіпкерлер үшін кредиттер бойынша пайыздық мөлшерлемелерді, несие алу кезінде кәсіпкерлерге берілетін банктік кепілдіктерді субсидиялауды қамтиды. Қолдау келесі салаларда ұсынылады [1]:
• Өңірлерде жаңа өндірістерді іске қосу кезінде пайыздық мөлшерлемелерді субсидиялау және кредиттік кепілдіктер беру арқылы жаңа бизнес-бастамалар үшін қаржылық қолдау көрсету;
• Бизнес секторды қалпына келтіруге жәрдемдесу, бұрын берілген проблемалық кредиттер бойынша пайыздық ставкаларды субсидиялау және санкциясыз салық қарызын төлеуді кейінге қалдыру;
• Өнімді сыртқы нарықтарға экспорттайтын кәсіпкерлердің қолданыстағы кредиттері бойынша пайыздық ставкаларды субсидиялау арқылы экспорттық-бағдарланған салаларды қолдау;
• Ісін жаңа бастаған кәсіпкерлерді оқытуды, бизнесті жүргізуді сервистік және консультациялық қолдауды, шетелдік тағылымдамаларды, жеке кәсіпорындардың жоғары басшылығының құзыретін арттыруды қоса алғанда, кәсіпкерлік әлеуетті күшейту және т. б.
Өңірлік даму министрлігі қазіргі уақытта серіктестік бағдарламасын әзірлеумен айналысады, оның мақсаты Қазақстанның төрт өңірінде жүйе құраушы компаниялар мен жергілікті ШОК арасындағы байланыстарды орнату болып табылады. Жүйе құраушы компаниялар-бұл, әдетте, тікелей шетел инвстицияларға қарағанда, көбінесе мемлекет қатысатын ірі кәсіпорындар, бірақ мұндай бағдарламаны іске асыру тәжірибесі тікелей шетел инвстициялар мен ШОК байланыстарын жолға қою үшін өзекті болады және бағдарламаның қолдауымен кең ауқымды байланыстар құрылуы мүмкін. Қолдау қаржылық және қаржылық емес шараларды, сондай-ақ инфрақұрылымды үйлестіретін болады [2].
Ірі компаниялар мен шетелдік инвесторларды жергілікті қамтуды бақылауға міндеттейтін жергілікті қамту туралы заңнама бар. Бұл жағымды әсер береді, өйткені мұнда жергілікті жеткізушілерді пайдалану дәрежесіне назар аударылады, бірақ, екінші жағынан, бұл заңнама жергілікті компаниялардың қабілеттерін күшейту жөніндегі қандай да бір іс-әрекеттермен келісілмеген (егер мұндай іс-әрекеттер мүлде қабылданса) және ол тиімді ұзақ мерзімді қатынастарды құруға және жеткізу тізбегін дамытуға ықпал етпейтін сатып алу жөніндегі ережелер жиынтығын таңдайды. Атап айтқанда, бұл контрактілер шектеулі мерзімге жасалуы тиіс, барлығы бірдей тендерлік процедуралардан өтуі тиіс және тендерде таңдау бойынша шешім бірінші кезекте бағаға негізделеді (жергілікті жеткізушілердің қалауы бойынша) [3].
Kaznex Invest-тің инвестицияларды ынталандыру бойынша жұмысын қолдау үшін әкімдіктер мен басқа да органдарда қандай тетіктер іске асырылып жатқаны түсініксіз. Өңірлерде әкімдіктер инвестициялық басымдықтар туралы жалпы түсінікке ие, бірақ әлеуетті инвесторларды тарту, операциядан кейінгі жаңа инвесторларды қызметтермен қамтамасыз ету немесе өңірдегі шетелдік инвестициялар ағынын бақылау үшін қандай іс-әрекеттер қабылданатыны анық емес.
Қазіргі уақытта, әрбір өңірде инвесторларға қызмет көрсету орталықтары құрылуда, олар үйлестіруде көмек көрсетуге тиіс. Жергілікті қамту саясатының сақталуын қадағалау үшін 2010 жылдың маусым айында жергілікті қамтуды дамыту жөніндегі ұлттық агенттік құрылды. Әкімдіктер жергілікті қамту бойынша статистиканы жинауға жауапты. Олар мониторингпен шектеледі және олар араласуға өкілеттілік немесе ресурстар жоқ. Бұл байланыстарды дамыту бағдарламасы шеңберінде қарастыруға болатын жеткізулердегі қажеттіліктері бар шетелдік инвесторларды анықтаудағы маңызды бастапқы нүкте болады.
Жергілікті (өңірлік) деңгейдегі ШОК саясаты мен қолдау шараларына жауапты тағы бір ұйым Әлеуметтік-кәсіпкерлік Корпорация (ӘКК) болып табылады. ӘКК 100 % — ға мемлекетке тиесілі және әкім басқармасымен бақыланады. Олардың міндеті инвестициялар тарту және ШОК қолдау болып табылады. ӘКК компанияға инвестициялай алады, бірақ олардың үлесі 49 % — дан аспауы тиіс. ӘКК міндеттерінің арасында: учаскелер мен ғимараттарды жеке сектордың пайдалануына беру. Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар (ӘКК) олардың міндеттеріне қарағанда байланыстарды дамыту бағдарламасын іске асыру үшін ең жақсы жағдайда болуы әбден ықтимал.
Әр түрлі бағдарламалар арасында үйлестірудің болмауы және ресурстардың өңірлік деңгейде болмауы байланыстарды жолға қою стратегияларын жүзеге асыруға әсер етеді: нақты бағыттылықты және жауапкершілік шекарасын белгілеу маңызды және қызметкерлерге сауалдарға жауап бере отырып ғана емес, мүмкіндіктер жасай отырып, стратегия шеңберінде белсенді жұмыс істеуге мүмкіндік беру үшін жеткілікті ресурстарды қамтамасыз ету.
Әдебиет:
- Омарова Н. Ю., Костусенко А. И. Взаимодействие крупного и малого предпринимательства: монография. М.: Изд-во Академия Естествознания, 2011.
- Быков В. М., Быкова А. В., Мандыч И. А. Формирование субъектной среды предпринимательской фирмы // Научный журнал «European Social Science Journal». № 6, 2015.- С. 45–53.
- Липченко Н. В., Баловнева К. С., Быков В. М. Формирование кредитной политики предприятия нефтеперерабатывающей отрасли // Российское предпринимательство. № 9, 2012.- С. 78–84.
