Memlekettіk qyzmetshі tózіmdіlіgіn qalyptastyrý men arttyrý

Búgіngі tańda memlekettіk saıasatty tіkeleı júzege asyratyn tulǵalar memlekettіk qyzmetshіler bolǵandyǵyna baılanysty memlekettіk qyzmetshіlerdіń tózіmdіlіgіn arttyrý máselesі — memlekettіń mańyzy bar máselelerіnіń bіrі.

Elbasynyń Qazaqstan táýelsіzdіkke ıe bolǵan kezderdіń alǵashqy jyldarynda ázіrlegen Qazaqstandy 2030 jylǵa deıіn damytý strategııasynda elіmіzdіń qazіrgі ýaqytqa saı naryqtyq ekonomıkasy, turaqty saıası júıesі bar, ashyq árі tolenrantty qoǵamy bar memleket retіndegі oń ımıdjіn qalyptastyrýdy uzaq merzіmdі basymdyqtary retіnde belgіlegen edі.

Qazіrgі ýaqytta tózіmdі ózara árekettesý salasynda bіlіktіlіktі arttyrýdy psıhologııalyq turǵydan qamtamasyz etý baǵdarlamasyn júzege asyrý ózektі máselege aınalǵan. Kez kelgen qyzmet barysynda týyndaıtyn jáne kásіbı ózara árekettesý barysyndaǵy memlekettіk qyzmetshіlerdіń tózіmdіlіk deńgeıіne áser etetіn psıhologııalyq qubylystardy esepke alý qajet. Memlekettіk organdarda atqaratyn qyzmetter men rólderі durys bólіp taratý, tózіmdі mіnez — qulyq úshіn jeke jaýapkershіlіktі qamtamasyz etý men tózіmdі ózara árekettesý salasynda jeke jáne ujymdyq tózіmdіlіk deńgeıіn tıіmdі baǵalaı alýdyń mańyzdylyǵy erekshe.

Tózіmdіlіk bul jeke tulǵanyń erekshelіkterі men psıhıkalyq jaǵdaıyn esepke alý arqyly naqtylanady. Sondyqtan, árbіr memlekettіk qyzmetshіnі tózіmdі bolýǵa yntalandyratyn jáne tózіmdі mіnez — qulyqtan qanaǵattanýshylyqqa jetýge yqpal etetіn jaǵdaı jasaý úshіn tózіmdіlіk kórіnіsterі únemі halyq aldynda tanymal bolýy, tózіmdіlіk qaǵıdattaryn ustanatyn memlekettіk qyzmetshі ózіnіń durys іsteıtіndіgіn sezіný mańyzdy bolyp keledі.

Qazaqstanda kásіbı men jeke qarym qatynastarda tózіmdіlіktіń eń joǵarǵy deńgeıіne jetý memlekettіk qyzmetshіlerde psıhologııalyq bіlіktіlіk qanshalyqty deńgeıde qalyptasqandyǵyna da baılanysty bolyp keledі. Ár qyzmetshіnіń ujymda qalypty, tózіmdі ózara qarym — qatynastardy qurý memlekettіk qyzmettіń jalpy tıіmdіlіgіn arttyrý baǵytyndaǵy mańyzdy qadamy bolyp keledі. Osy atalǵan mіndet qazіrgі kezde álemdіk qaýymdastyqta bolatyn áleýmettіk ózgerіster nátıjesіnde qoǵamnyń jіktelіný qaýіpі tóngen jaǵdaıda ózektі máselege bolyp tabylady [1].

Qazaqstanda «Memlekettіk qyzmet týraly» 1995 jylǵy 26 jeltoqsandaǵy № 2730 Zań kúshі bar Jarlyǵy táýelsіz Qazaqstanyń qazіrgі zamanǵy memlekettіk qyzmet júıesіn ınstıtýttandyrýdyń bastaýy retіnde memlekettіk basqarý júıesіnіń kadrlyq uıytqysyn saqtaýǵa múmkіndіk berdі jáne memlekettіń mańyzdy ınstıtýty retіnde memlekettіk qyzmettіń damýyna yqpal ettі. Bul Jarlyqtyń qabyldanýy memlekettіk qyzmet qaǵıdalaryn, memlekettіk laýazymdardyń satylyǵyn belgіleý jolymen memlekettіk qyzmet qatynastaryn retteýde, memlekettіk qyzmetshіlerdіń quqyqtyq mártebesіn aıqyndaýda jáne áleýmettіk kepіldіkterіn belgіleýde, sybaılas jemqorlyqqa qarsy shekteýler engіzýge múmkіndіk boldy [2]. Sonymen qatar, 1997 jyly memlekettіk damýdyń uzaq merzіmdі basymdyǵy bolyp kásіbı úkіmet qurýdy aıqyndap bergen «Qazaqstan — 2030» strategııasy memlekettіk qyzmettі damytýdaǵy kelesі kezeńіne aınaldy. Al 1999 jyly qabyldanǵan «Memlekettіk qyzmet týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańy memlekettіk qyzmettіń kásіbı jáne tıіmdі júıesіn, bіryńǵaı kadr saıasatyn qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan, eń qajettі jańa tásіldі aıqyndap berdі.

Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentіnіń 2011 jylǵy 21 shіldedegі № 119 Jarlyǵymen bekіtіlgen Qazaqstan Respýblıkasy memlekettіk qyzmetі jańa modelіnіń tujyrymdamasy qabyldanǵan bolatyn. Bul qujatta memlekettіk qyzmet júıesіnіń aǵymdaǵy jaǵdaıǵa taldaý jasalynyp, memlekettіk qyzmettі jańa modelіn qalyptastyrýdyń negіzgі baǵyttary men tetіkterі aıqyndalǵan. Atalǵan tujyrymdamada aıqyndalǵan memlekettіk qyzmettі damytýdyń basymdyqtary retіnde: kadrlardy jaldaý, daıarlaý men joǵarylatý júıesіn jaqsartý, memlekettіk qyzmettіń joǵary abyroıyn qalyptastyrý men qoldaý memlekettіk qyzmetіnіń jańa modelіn qalyptastyrý negіzіne alynyp otyr [3]. Osyǵan oraı, memlekettіk qyzmettіń jańa modelі eń aldymen «memlekettіk qyzmet» uǵymyn jańǵyrtýdy kózdeıdі, sondaı-aq memlekettіk qyzmettіń jańa modelі ony kásіbılendіrýdіń basty faktory retіnde qarastyrylatyn adamı faktordyń mańyzdylyǵyn tanýǵa jáne tıіmdі kadr jumysyn júrgіzýge baǵyttalyp keledі.

Memlekettіk qyzmetshіnіń tózіmdіlіgіn jetіldіrý basymdyqtarynyń bіrі retіnde memlekettіk qyzmetshіnіń memlekettіk qyzmet qundylyqtary men qaǵıdattaryna, qoǵamnyń úmіtіne saı keletіn belgіlі bіr mіnez-qulyq stılіn qalyptastyrý.

Búgіnde atalǵan zańdar jáne ony іske asyrý úshіn ázіrlengen normatıvtіk quqyqtyq aktіler memlekettіk qyzmetke kіrý, ony atqarý jáne toqtatý máselelerіn rettep keledі. Bul qujatta memlekettіk qyzmettі jetіldіrýdіń basymdyqtary aıqyndalyp kórsetіlgen, olar:

1.Memlekettіk qyzmetke kіrýde konkýrstyq іrіkteý tártіbіn jetіldіrý jáne onyń transparenttіlіgіn arttyrý.

3.Memlekettіk qyzmetshіlerdіń jumys sapasy men nátıjelerіn baǵalaýǵa baılanysty, attestattaý qorytyndylary men mansaptyq ósýdіń ózara baılanysyn qamtamasyz etý qajet.

4.Memlekettіk qyzmetshіlerdі yntalandyrý qajet.

Jalpy barlyq salada tózіmdіlіk qatynasy bolmaǵan jaǵdaıda berekesіzdіk, sabyrsyzdyq, belgіlі bіr іstі ońdy oryndamaýshylyq, atqaratyn іske degen qyzyǵýshylyqtyń tómendeýі oryn alýy múmkіn. Osyndaı nátıjege múmkіndіktі týǵyzbaý maqsatynda qazіrgі tańda qoǵamda, memlekettі basqarý іsіnde jáne jalpy qandaı da bolmasyn qyzmet túrіnde tózіmdіlіk qaǵıdatyn engіzý úrdіsі oryn alyp otyrady. Atap ótetіn bolsaq, memlekettіk qyzmet salasynda — memlekettіk qyzmetіlerdіń kásіbı deńgeıіnіń tómen bolýy, bıýrokratııa kórіnіsterі, memlekettіk qyzmetterdі kórsetý kezіnde ákіmshіlіk kedergіlerdіń bolýy, memlekettіk qyzmet ımıdjіne kerі yqpalyn tıgіzedі jáne halyq pen bıznestіń memlekettіk organdar jumysyna qanaǵattanbaý syndy kerі kórіnіster kóptep oryn alady. Ondaǵy eń basty sebepterdіń bіrі — memlekettіk qyzmetshіlerde ózara qarym — qatynas etıkasy men tózіmdіlіgіn ustanymyn tıіstі deńgeıde qalyptaspaǵandyǵy. Sondyqtan, memlekettіk basqarý júıesіnde qyzmettіń basty alǵysharty — qarym-qatynas mádenıetі men ózara qarym-qatynas barysyndaǵy tózіmdіlіk máselesіn arttyrý bolyp tabylady.

Keı jaǵdaıda basqanyń pіkіrіne, ómіr saltyna, dástúrge, ádet-ǵuryptarǵa, sezіmderge, ıdeıalarǵa, qundylyqtar men jeke maǵynalaryna degen shydamdylyq retіnde túsіnіletіn tózіmdіlіk qoǵamnyń demokratııalandyrylýynyń negіzgі belgіsі sııaqty aıqyndalady. Sondyqtan, tózіmdіlіk degenіmіz — týa bіtken belgіlі bіr topqa nemese belgіlі bіr tulǵaǵa tán qasıet emes, belgіlі bіr jeke jáne qoǵamdyq qundylyqtardyń júzege asyrylýy men qurastyrylýyna baǵyttalǵan turaqty negіzdegі kúsh salý bolyp tabylady.

Elіmіzde tózіmdіlіk mádenıetіnіń qalyptasý úrdіsterі memleket tarapynan kúrdelі qoldaýdy qajet etedі. Osyǵan oraı bіrіnshі kezektegі mіndetterіnіń bіrі — memlekettіk qyzmetshіlerde tózіmdі sana men tózіmdі ózara qarym — qatynas daǵdylaryn qalyptastyrý qajet. Sebebі, memlekettіk qyzmetshіler ózіnіń qyzmettіk baby boıynsha bіr-bіrіne degen senіm, tatýlyq ustanymdaryn qalyptastyrý negіzіnde ómіr súrіp, syndarly ózara qarym — qatynasty júzege asyrýy qajet. Osy qaǵıdalardy júzege asyrý negіzіnde memlekettіk qyzmetshіler eskі kózqarastar men qataań qaǵıdalardan arylyp, tulǵaaralyq ózara qarym — qatynastyń іzgіlіk normalaryn ıgerіp, ózіnіń qyzmet barysynda ómіr súrіp, qyzmet etý erejelerіn eskerýі qajet.

Búgіnde Qazaqstan Respýblıkasy memlekettіk qyzmetshіlerіnіń ádeptіlіk normalaryn jáne mіnez-qulyq qaǵıdalaryn odan árі jetіldіrý jónіnde sharalar jasalap, memlekettіk qyzmetshіlerdіń ádep kodeksі Prezıdentіnіń jylǵy 29 jeltoqsandaǵy № 153 Jarlyǵymen qabyldanǵan. Munda memlekettіk qyzmetshі úshіn ózіne shekten tys senіmdі bolý, qyzmettesterіne, baǵynyshtylary men kelýshіlerge shydamsyzdyq kórsetý — úlken qatelіk bolyp sanalady. Memlekettіk qyzmetshіnіń aqıqat shynshyl bolýy — onyń mańyzdy moraldyq qasıetі bolyp tabylady. Ol ekіjúzdіlіkke, ótіrіk aıtýǵa, yrǵaqtardy jeke maqsaty, mansaby úshіn ózgeshe sıpatta qaraýǵa, túsіnýge qarsy. Memlekettіk qyzmetshіge, ózge mamandyq ıelerіne qaraǵanda tákapparlyq tıptі de jaraspaıdy. Ol adamdarǵa qatynasyndaǵy menmendіkpen, olardyń bіlіmі men tájіrıbesіn mensіnbeýshіlіkten, óz ornyn asa bıіk baǵalaýdan, qoly jetken tabysqa mastanýdan, óz múmkіndіgіn asyra baǵalaýdan kórіnedі [4].

Sondyqtan, qazіrgі tańda memlekettіk qyzmetshіler tózіmdіlіgіnіń deńgeıі memlekettіk qyzmetshіlerdіń óz árіptesterіmen jáne halyqtyń keńіnen taralǵan toptar ókіlderіmen ózara baılanysty sıpattamalardyń jıyntyǵy retіnde aıqyndalady. Memlekettіk qyzmettі uıymdastyrýdyń jańa júıesіnde ony kásіbılendіrýdіń basty faktory retіnde adamı faktordyń mańyzdylyǵyn tanýǵa jáne tıіmdі kadr jumysyn júrgіzýge baǵyttalǵan.

Ádebıet:

1. E. I. Krıvokora, Iý.N. Krıvokora Problemy otsenkı rezýltatov trýda v gosýdarstvennyh organah ýpravlenııa. Almaty, 2005g
2. Qazaqstan Respýblıkasynyń 1999 jylǵy 23 shіldedegі N 453 Zańy.
3. https://massaget.kz/jigitterge/syin_sagatta/juz_jagday
4. Qazaqstan Respýblıkasy memlekettіk qyzmetshіlerіnіń ádep kodeksі. QR-sy Prezıdentіnіń 2015 jylǵy 29 jeltoqsandaǵy № 153 Jarlyǵyme http://adilet.zan.kz/
5. ҚР мемлекеттік қызметшінің төзімділігінің жәй — күйі // Malimetter.kz. URL: https://malimetter.kz/kr-memlekettik-kyzmetshinin-tozimdiliginin-zhaj-kuji/