Тіл үйрету ісінде психикалық үрдістерінің табиғатын ескеру маңызды. Психологтардың пікірінше иіл үйретуде оқушының оқу қабілетіне оның ана тілінен алған біліміне сүйеніп екінші тілде сөйлеу дағдыларын саналы қалыптастыру пайдалы. Сонда ғана қажетті дағдылар орнықты, нық қалыптасады.
Сөйлеу қажетті тілдік тұлғалар алдымен аз сақталып ес арқылы қабылданады, содан кейін барып жаттығулар, қайталаулар арқылы ұзақ сақталатын белсенді ой әрекетімен байланысты тілдік материал есте жақсы сақталады.
Тілді оқыту тілді үйретумен бірге адамдытәрбиелеумен қатар жүреді, сондықтан тіларқылы олардың іскерлігін, сөйлеу дағдыларын, әдептерін, қатысым мәдениетін қалыптастырамыз.
Қазақстан Республикасының тілтуразы Заңының 4-бабында Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі- қазақ тілі деп айтылған. «Біз өзге елге өз тілімізбен салт дәстүрімізді сақтап қалуымызбен қадірлі боламыз»-деген Елбасы. Алжас ұрпаққа туған тілдің қыры мен сыры ғылыми нешізде таныту – бүгінгі күннің басты талабы.
Тілді жетік білу ғылым мен техникалық жетістіктерді меңгеруге, Отандық және әлемдік мәдениетті үйренуге кең жол ашады. Мемлекеттік және қоғамдық нығайту, қазақстандық қоғамның әлеуметтік-саяси бірлігіне әсер етеді. Қазіргі таңда қойылған міндеттердің орындалуы мемлекеттік тілді үйретуді ары қарай жетілдірудіталап етеді.
Жоғарғы білім беру орнында оқытушылардың өзекті мәселесі-қазақ тілді аудиторияда студенттерді ағылшынша немесе немісше сөйлеуге үйрету болып табылады. Сөйлеудегеніміз әрекет. Сөйлеу тілдік материалдар арқылы жүзеге асады. Тіл мен сөйлеу бір-бірімен ажырамас байланыста дамиды.
Қазақ тілді аудиторияда шетел тілін оқыту барысындағы негізгі міндет тілді үйретудің ең қолайлы амалдары мен принциптерін пайдалану арқылы жүзеге асыру. Оқытудың амал-тәсілін ұтымды, нәтижелі пайдалану – әрбір оқытушының тәжірибесіне байланысты. Біздің түпкі мақсатымыз – студенттерге тілді меңгерту, сол жердің тұрмыс – тіршілігімен жан – жақты терең таныстыру. Сабақ өткізу, оқыту барысында өткізілетін ең күрделі жұмыс түрлерінің бірі оқулықпен, мәтіндермен, жаттығулармен жұмыс.
Мәтінмен жұмыс істегенде әр түрлі әдіс-тәсілдер қолданылады. Сол қолданылатын әдіс – тәсілдердің мақсаты студенттерге айқын болуыкерек. Сабақтағы бастыжұмыстар оларды сөйлетіп үйрету, сұраққа жауап бергізу, бір бірімен сөйлеттіру, оқығандарын ауызша айтқызу, өз бетінше жұмыс істеуге дағдыландыру. Осыған байланысты мәтіндер, жаттығулар, өлең, жұмбақтар оқы, ауызша әңгімелеу, тіл дамыту және грамматикалық тұлғаларды меңгертіп, шетел тілінде дұрыс сөйлесе білудің жолдары меңгертіледі.
Мәтіндердің күрделілігі студенттердің білім деңгейіне сай келуі керек. Студенттерді жұмыс істеу қабілетіне және білім деңгейлеріне қарап топтарға бөліп, лайықты тапсырмалар берген ұтымды. Сабақта мәтінмен жұмыс әр түрлі әдістердің жиынтығынан тұрады:
- Дыбыстармен жұмыс
- Сөздіктермен жұмыс
- Сөздік қорларын жетілдіру
- Ауызекісөйлесе білуге дағдыландыру
- Ережемен жұмыс
Мәтіндік меңгеру түрлі жолдармен жүргізіледі: мәтінді шетел тілінен қазақ тіліне аудару, мазмұнын айтқызу, сұраққа дұрыс жауап беру, өз ойымен бірнеше сөйлем арқылы жеткізе білу, мәтіндегі жаңа сөздер мен сөз тіркестерін істесақтауын қадағалау, негізгі ойды қысқаша баяндау және оны жаздыру.
Сабақ- педагогикалық шығарма. Педагогикалық шеберлік мәселесін ойға алғанда, сабаққа жан – жақты дайындалумен қоса оны түрлендіріп өтудің маңызы зор. Бұл үшін ізденіс, оқу, тәжірибе жинақтау қажет.
Әр оқытушы – өз пәнінің иесі, нағыз пән иесі болу үшін студентті өз пәніне қызықтырады, тәрбиелейді, дамытады. Ойын – тәрбие құралы. Сабақтағы ойын түрлері – ұжымдық еңбек, сондай-ақ тәрбиелік мәні бар тәсілдердің бірі. Ойын элементтері студенттердің шаршауын сейілтеді. Сабақтың жаңа формаларын жүргізуді ойын – жаттығулардыөте тиімді, әсіресі сайыс жарыс түрінде өтетін шығармашылық жаттығулар сабақ сапасын арттырады.
Шетел тілі пәні бойынша білім мазмұнына тақырыптар, қарым- қатынас ситуациялары, мәтіндер, тілдік материалдар: лексикалық, грамматикалық және фонетикалық, практикалық біліктер, оқытылатын шетел тілі елінің кейбір мәдени, ұлттық ерекшеліктерінен мәліметтер, күнделікті өмірдежиі кездесетін коммуникативтік сөз әдептері, оқу әрекетінің тиімділігі іске асырылатын жалпы оқу, білік, дағдылары жатады. Шетел тілін оқыту барысында студенттердің филологиялық білімін арттыру және олардың жалпы дүниетанымын кеңейту мақсаты жүзеге асады. Студенттер ана тілі пәні тәжірибесіне пайдаланады. Соның нәтижесінде олар ана тілінің кейбір ерекшеліктерін тереңірек түсінеді, олардың ойлау, есте сақтау қабілеті дамиды, сөйлеу дағдылары, ой еңбегі мәдениеті жетілдіре түседі.
Шетел тілі студенттердің жан-жақты дамып,жетілуіне: дүниеге көзқарасының, ойы мен ақыл-есінің, сезімі мен эмоциясының, рухани және эстетикалық көзқарасының, өз бетінше білімін көтеруге ұмтылуын дағдыға айналдыруға әсер етіп, олардың жан-жақты азамат болуына ықпал етеді. Ал мәтіндердің мазмұны өз халқын сүюді, өзге халықтарды сыйлауды үйретуге тиіс. Шет ел адамдарының өмірі, тарихы және мәдениетімен, тұрмыс жағдайымен танысу арқылы студенттер халықтар достығын құрметтеу, оны терең сезіну рухында тәрбиеленеді.
Студеттердің интеллектуалдық және психикалық жағынан жетілуі, олардың тілдік және әлеуметтік көзқарасының, қабілетінің дамуы, қарым-қатынас барысында өзін еркін ұстауы, өз бетімен жұмыс істей алуы мен жауапкершілігі, ана тілі және шетел тіліне мұқият көңіл бөлуі, басқа халықтардың мәдениеті жайлы білімінің көбеюі, оны өз елінің мәдениетімен байланыстыруы, оқу мен білімге деген қызығушылықтарының арта түсуі , жетілуі шетел тілі пәнінің тәрбие және білім берудегі аса маңызды мақсаты болып саналады. Қорыта келе айтар болсақ, біздің қоғамға тек білімді ғана емес, оған қоса өзге тілді білетін мамандар көбірек пайда әкеледі деп есептеледі және тіл басқа халықтың жасаған әлемін, құндылықтарын тану құралы ретінде танылады.
Әдебиет:
- Қазақ тілі мен әдебиет, 2015.
- Английский язык для психологов. - М., 2002.
- Настольная книга преподавателя иностранного языка. - М., 2000.
- Қазақстан Республикасының Конституциясы. - А., 2005.
